Żubry, żubronie, Bizony0001.pdf

Zubry, zubronie, bizony

Zubry, bizony

oraz

pizmowoly

naleza do ssaków parzystokopytnych

z rodziny

kretorogich

(pustorozców,

Bovidae).

Wspólna

cecha tych zwierzat

jest pokryty

bujnym wlosem wydatny

garb na klebie. Inna cecha

charakterystyczna

to obecnosc jedynie

13 par zeber, podczas

gdy inne kretorogie

maja 14 par.

•

Z ubr (Bison bonasus) wystepowal

Linia grzbietu zubra europejskiego ma

charakterystyczny zarys: od szyi do srod-

ka tulowia jest mocno

znalezc ulubiony pokarm: wonne trawy,

ziola, porosty, delikatne paki, galazki krze-

wów i drzew lisciastych, kore oraz owoce

lesne. Nie gardza twardymi i klujacymi lisc-

mi ostrokrzewu. Pasa sie najczesciej o po-

ranku lub w godzinach wieczornych. Zwie-

rzeta te sa aktywne nie tylko w dzien, lecz

równiez noca. Latem naj chetniej przeby-

waja w wilgotnych i cienistych miej-

scach, takich jak gestwiny drzew,

podmokle polany lub bagna. Podczas

najwiekszych upalów czesto tarzaja sie

w blocie i ziemi, a takze czochraja o pnie

drzew. Nastepnie wypoczywaja i spokoj-

nie przezuwaja wczesniej spozyty po-

karm. Natomiast zima przenosza sie

w suchsze, wyzej polozone rejony.

Wówczas jedynym dostepnym po-

zywieniem sa galazki i kora drzew.

Gleboki snieg utrudnia im dostep

do smakowitych porostów i pode-

schnietych jesienia roslin zielnych.

Zubry zyja najczesciejw malych grupach

i przebywaja na scisle okreslonym teryto-

rium. Kazde stado odbywa wedrówki w poszu-

kiwaniu pokam~u, lecz nawet z najdalszych

wypraw zawsze wraca na swoje terytorium.

Stado sklada sie przewaznie z kilku osobników.

Jedynie stare samce i (nieco rzadziej) stare sa-

mice wioda samotny tryb zycia. Mlodsze byki

wedruja latem w grupkach. Tylko na okres zi-

my wszystkie zwierzeta - róznej plci i w róz-

nym wieku - tworza liczniejsze stada.

Pod koniec lata dobrze odzywione zwierze-

ta sa w doskonalej kondycji. Wtedy zaczyna

sie okres rui, który przypada na sierpien i wrze-

sien. Samce zaciekle walcza miedzy so-

ba o wzgledy sarnic. Poczatkowo ry-

walizacja przybiera forme niewinnych

zaczepek, lecz stopniowo przeradza

niegdys prawie w calej Eurazji. Juz

w czasach sredniowiecznych zostal

zaliczony do zwierzat chronionych. Przy-

czyna gwahownego zmniejszenia liczebno-

sci tych szlachetnych zwierzat stala sie

I wojna swiatowa. Wiele okazów padlo tak-

wysklepiona,

nato-

miast

dalej

opada

lagodnie.

Geste

futro

z tylu

glowy

uklada

sie w szeroki

czub.

Na podbródku

i szyi dluga

siersc

tworzy

grzywe,

która konczy

sie dopiero

miedzy

ofiara

klusowników.

Okolo

1914

przednimi

nogami.

glowie

osadzone

przedstawicieli tego gatunku mozna bylo

spotkac jedynie w Puszczy Bialowieskiej

oraz na Kaukazie. Oszacowano, ze oca-

lalo jedynie 20-30 sztuk. W 1919 r. padl

ostatni zubr w Puszczy Bialowieskiej,

a w 1925 r. - na Kaukazie. Niektóre

zwierzeta znalazly schronienie w ogro-

dach zoologicznych oraz w parkach pry-

watnych. W celu uratowania ginacego

gatunku we Frankfurcie nad Menem

powstalo Miedzynarodowe Towa-

rzystwo Ochrony Zubra. Z jedyne-

go samca sprowadzonego wczes-

niej z Kaukazu oraz kilku sztuk

zwierzat z Bialowiezy udalo sie wyho-

dowac odpowiednie stado i w ten sposób

odtworzyc populacje zubra europejskiego.

Ostoja

zubrów

jest

Puszcza

Bialo-

wieska.

Wsród

rozleglych

terenów

les-

nych znajduja

sie laki i polany, na któ-

Najpotezniejsze ssaki klimatu

umiarkowanego

rych

zwierzeta

te znajduja

swiezy

po-

karm - trawy, ziola i porosty

Wyróznia sie 2 odmiany zubra: nizinna,

zamieszkujaca w Puszczy Bialowieskiej,

(B.b. bonasus), i górska, czyli kaukaska

(B.b. caucasicus). Odmiana nizinna zyla

niegdys na rozleglych równinach Europy

- od Francji az po wybrzeze Morza Bal-

tyckiego. Zwierzeta nalezace do tej

odmiany sa o wiele wieksze niz zubry gór-

skie. Wysokosc w klebie dojrzalego

sa krótkie

rogi,

skierowane

do góry

i do

srodka.

Umaszczenie

zubrów

przybiera

latem barwe

kasztanowobrunatna,

a zima

czarnobrazowa.

Samice,

czyli

krowy,

znacznie lzejsze i mniejsze od byków.

Zubry zyja w duzych lasach

lisciastych

lub mieszanych,

samca

wsród

których

wystepuja

do 1,8-2 m, dlu-

(byka)

dochodzi

nawet

mokradla

i laki podmokle.

gosc wynosi 2,5-3,5

m, a waga do l t. Na-

takich

terenach

moga

tomiast

samiec odmiany

górskiej

wazy do

700 kg, a jego

wysokosc

w lopatkach

do-

chodzi

1,6 m. Zubry

kaukaskie

maja

Masywna sylwetka zubra sprawia

wrazenie, ze zwierzejest ociezale i po-

wolne. Jednak zubry z latwoscia po-

ruszaja sie predkim stepem, a w bie-

gu - szybkim galopem. Mlodsze

zwierzeta chetnie biegaja i sie

bawia. Wraz z wiekiem

zmienia sie charakter zu-

brów. Stare samce staja sie

uparte i bardzo zapalczywe.

równiez

mniej

bujna

grzywe

i krót-

sza brode niz odmiana

nizinna.

Zubr

odznacza

sie

bardzo

masywna

sylwetka.

Czubek

glo-

wy, kark

oraz szyja

okryte

bujna

grzywa.

Glowe

zdobia

nieduze, zakrzywione

do srod-

ka rogi

Zubronie

sie w powazna bitwe. Podczas walki byki na-

cieraja na siebie z potezna sila Do pojedynku

dolaczaja sie stare samce, które wczesniej trzy-

maly sie na uboczu. Slabsze byki

musza

poczatku XIX w. wielomilionowa popula-

cja bizonów spokojnie pasla sie na bez-

kresnych preriach Stanów Zjednoczonych

i Kanady. Zwierzeta te masowo jednak

padaly lupem mysliwych. Pod koniec

XIX stulecia przy zyciu pozostalo jedynie

kilkaset

Zubr moze krzyzowac sie nie tylko z bli-

sko spokrewnionym bizonem (bizon ame-

rykanski, Bison bison), lecz takze z by-

ustapic.

Walki

sztuk.

Zalozone

w 1905 r. Ame-

rykanskie

Towarzystwo

Ochrony

Bizona

U zubrów

najlepiej

rozwiniety

jest

zmysl

powonienia.

Gruczoly

zapa-

chowe,

umiejscowione

miedzy

palca-

mi, wydzielaja

won, dzieki której po-

szczególne

osobniki

z jednego

stada

odnajduja

sie.

W okresie godowym

samce bizonów

staczaja

krwawe

walki o terytorium

i o samice.

zajelo sie chronieniem

i odtwarzaniem

za-

'fr

Slabsze odnosza podczas starcia krwawe rany, a w skrajnych

przypadkach

padaja

martwe

nikajacej

populacji.

W literaturze

znajdu-

sie

liczne

opisy

pasacych

sie

olbrzy-

mich stad bizonów. Wsród wielkiej

liczby

dlem domowym. W wyniku takiej krzyzówki

rodza sie zubronie. Zwierzeta te maja wiele

zalet. Rosna znacznie szybciej niz bydlo do-

mowe oraz dostarczaja wiecej miesa. Odzna-

czaja sie przy tym odpornoscia na chlód i ma-

ja niewielkie wymagania pokannowe.

niejednokrotnie koncza sie smiercia nie tylko

mlodych samców, ale i samic, które lekkomysl-

nie zblizyly sie do miejsca bitwy.

Po okresie godowym stado powraca do

spokojnego zycia. Stare samce odchodza,

a san1ice przygotowuja sie do wydania na

swiat mlodych, samotnie wyszukujac odpo-

wiedniego miejsca na poród. Po dziewiecio-

miesiecznej ciazy samica wydaje na swiat

jedno ciele. Mimo ze zaledwie pare godzin

po urodzeniu mlode potrafi juz biegac, mat-

ka jeszcze przez kilka dni kryje sie z nim

w zacisznym schronieniu. W tym czasie du-

ze zagrozenie dla cielecia stanowia wilki.

W razie niebezpieczenstwa samica potrafi

zaciekle bronic swego dziecka. Po paru

dniach dolaczaja do stada. Matka troskliwie

opiekuje sie malenstwem - wylizuje je,

ogrzewa, a w wypadku zagrozenia ukrywa

miedzy przednimi nogami. Przez 6 miesiecy

ciele ssie mleko matki, a po roku usamodziel-

nia sie. Dopiero po 2-3 latach mlode zubry

osiagaja zdolnosc do rozrodu. W tym czasie

na swiat przychodza kolejne cieleta; niezwyk-

le rzadko rodza sie blizniaki. Oszacowano, ze

zubry

tych

zwierzat

tworzyly

sie

wydzielone

grupki.

Wieksze

formowaly

samice.

a mniejsze

samce.

Stada

samic

znajdo-

waly

sie zazwyczaj

w srodku,

natomiast

starsze

samce

skupialy

sie na peryferiach

pasacej

sie kolonii

zwierzat.

W okresie

letnim bizony odbywaly

da-

lekie

wedrówki

poludniowe

krance

Ameryki,

aby wiosna

znów

powrócic

pólnocne

obszary

kontynentu.

Obecnie

bizony

zyja

jedynie

kanadyjskich

i amerykanskich

rezerwatach.

Bizony stanowily

glówne

'fr

zródlo pozywienia Indian,

którzy

wykorzystywali

takze

ich wspa-

niale

skóry.

Jednak

w XIX

wskutek przetrzebienia

stad przez

Amerykanów

Indianom

zaczal

grozic glód

dozywaja

Zubronie

hodowane

sa w Bialowiezy.

Bizon

osiaga wage

nawet

1350 kg

35 lat.

Obecnie

trwaja badania

nad ta krzyzów-

Dlugosc

ciala

dochodzi

do 3 m, a \\-ys

- kosc w klebie

wynosi

2,5 m. Czarnob~-

ka.

Mimo

wielu

korzystnych

cech

prz;'~

zubronie

nie sa zwierzetami

masowo

natna

dluga

siersc

obficie

porasta

ciala,

tworzac

glowie

grzywe,

hodowanymi.

podgardlu

i szyi

bujna

brode.

Dlu.gI~

owlosienie

pokrywa

takze przednie

Bizony

GG~

Krótsza

siersc,

wystepujaca

reSZ::i~

ciala, ma nieco jasniejsza

baf'ye.

Rogi Z,:.-

Bizon

króluje

wsród

ssaków

roslino-

krzywione

sa do srodka

i skierow2.Il;,"::,

zernych

Ameryki

Pólnocnej.

Jeszcze

Wraz

z nastaniem

lata

na swiat

przychodzi

kolejne

pokolenie

bizonó"IY.Sami

{::I

bizona

jest

bardzo

troskliwa

matka

i karmi

ciele jeszcze

okolo

roku

po urodz

góry. Ksztalt

i umaszczenie

ciala upodab-

zaciekle

pojedynki.

Cielna

krowa

po-

sie ostatniego zlodowacenia zwierze to wy-

stepowalo takze w srodkowej Europie.

Pizmowoly sa doskonale przystosowa-

ne do surowego klimatu, pa-

nujacego w dolinach i nizi-

nach strefy arktycznej.

Porosniete sa brunatnym,

wyjatkowo grubym i dlu-

gim futrem. N a poteznej

glowie, pomiedzy ma-

sywnymi rogami, siersc

uklada sie na ksztalt pe-

rnki. Siegajaca az do ziemi

bujna grzywa przykrywa

grzbiet, otula takze uszy

i szyje, tworzac skuteczna

oslone przed lodowatym

wiatrem. Nogi równiez

porasta dlugie futro. Dzieki szerokim

i okraglym kopytom pizmowoly moga

swobodnie chodzic nawet po grubej war-

stwie sniegu. Dlugosc ciala zwierzecia wy-

nosi

niaja bizony do zubrów.

Mimo masywnej

szukuje

spokojnego

miejsca

na poród.

sylwetki

i ociezalego

9 miesiacach

rodzi

sie jedno

ciele,

które

wygladu

bizony

poruszaja

sie

zwinnie.

wkrótce

próbuje

sta-

Prawie

nigdy

nie

chodza

powoli,

lecz

wac

wlasnych

si-

przemieszczaja

sie klusem.

W czasie

ga-

lach. Matka opieku-

je sie nim nadzwy-

czaj troskliwie i dlu-

go. Prawie przez caly

rok mlode nie odstepuje

krowy, mimo ze wkrótce

wyda ona na swiat kolejne

malenstwo.

lopu osiagaja

znaczna

predkosc.

Podczas

biegu

zwierzeta

wykonuja

osobliwe

skre-

tulowia,

poniewaz

masa

tulowia

raz

przerzucana

jest na przednie,

a raz na tyl-

ne nogi. Ogrodzone

rezerwaty

nie sprzy-

jajajednak

dalekim

wedrówkom.

1t Bizony wygladem

przypominaja zubry, sa

jednak od nich znacznie

potezniejsze

Mimo olbrzymiej masy ciala bizo-

ny umieja doskonale plywac. Bez oba-

wy wchodza

Pizmowoly

do wody, by sie wykapac.

Wysuniete na pólnoc obszary

Ameryki Pólnocnej, Grenlandii,

Norwegii oraz Spitsbergen stanowia srodowi-

sko zycia pizmowola (wól pizmowy, Ovibos

moschatus).

Potrafia

takze

sprawnie

pokonywac

szerokie

wartkie

rzeki.

Jednak

w okresie zimowym

zamarzniete

rzeki

staja sie niebezpieczne,

gdyz lód la-

okre-

two peka pod ciezarem

bizona.

okolo 2,5 m, wysokosc w klebie

l, 1-1,4 m, natomiast ogon jest nie-

zwykle krótki (tylko 7 cm). Masa

pizmowola to 200-400 kg.

Surowe warunki zimowe

sprawiaja, ze pizmowoly zbie-

raja sie w stada liczace nawet

Letnie menu bizonów sklada sie

jedynie z kilku rodzajów traw. Zi-

ma zwierzeta jedza suche liscie,

mech, porosty, a takze galazki

drzew i krzewów. Bizony wykazu-

niezwykla

odpornosc

glód,

100 osobników

i wyru-

zatem

moga

bez trudu

przetrwac

szaja na poludnie

w poszu-

krótkie

okresy

glodówki.

Nato-

kiwaniu

pozywienia.

Zjada-

miast mimo gestego

futra sa mniej

Dluga

siersc

oraz

gesty

podszerstek

ja wszelki

pokarm

roslinny,

wytrzymale

na mróz niz zubry.

ochraniaja

bizony

przed

surowym

kli-

jaki znajda w tundrze:

trawy, ziola, mchy,

Podobnie

jak

zubr,

bizon

dobrze

matem

Ameryki

Pólnocnej.

czasie

porosty

oraz

karlowate

krzewy.

Zeruja

rozwiniety

wech

i sluch, dlatego

z latwo-

zimy,

aby

zdobyc

pokarm,

zwierze-

glównie

w dzien,

a takze podczas

dlugiej

przemieszczaja

sie na poludnie

kon-

podbiegunowej

nocy. W okresach

cieplej-

tynentu

szych wracaja

na opuszczone

zima teryto-

U pizmowolów nozdrza maja znacz-

ne rozmiary. Brzegi otworów noso-

wych obwiedzione sa pasmem nagiej

skóry, która wraz z paskiem nad

górna warga odpowiada tzw. szu-

fli u bydla domowego.

ria. Wówczas

gromadza

sie w stadach

20-30 osobników.

W kazdym

stadzie sa

2-3 samce.

Pizmowolom zagrazalo wy-

giniecie. Ze wzgledu na smacz-

ne mieso zwierzeta padaly ofia-

ra wielorybników oraz pracow-

ników zimujacych w stacjach

badawczych. Jednak dzieki w po-

re zorganizowanej akcji ochronnej

udalo sie ocalic te zwierzeta. Ich poglo-

wie wynosi obecnie 24 tys. osobników.

scia wylapuje

zapachy

i dzwieki

oddali.

znaczenie

w utrzymywaniu

stalego

kontaktu

z czlonkami

stada.

Bizony

porozu-

miewaja

sie

pomoca

gluchych

po-

mruków.

Wraz z kon-

cem lata, czy-

li w sierpniu

i wrzesniu,

e, 1t Pizmowoly sa dobrze

przystosowane do panujacych

na obszarach podbiegunowych

ciezkich warunków

Podczas zlej pogody pizmowoly skupiaja

sie w ciasny krag, wewnatrz którego znajdu-

ja schronienie cieleta. Zwierzeta przyjmuja

podobna taktyke w razie ataku wilków lub

niedzwiedzi. Wystawione na zewnatrz ostre

rogi stanowia obrone przed napastnikami.

na-

staje okres

go-

zimowych.

dowy.

Konku-

Cale

cialo okryte

jest siegaja-

ruJace o samI-

ce byki stacza-

cym

niemal

ziemi

bardzo

grubym

i dlugim futrem

_.~_

od dzikich.

Tylko kolor

futra jest

inny -

W razie niebezpieczenswa szybko sku-

piaja sie w zwarta wupe. Ciasny krag sam-

ców chroni samice i cieleta. Jedynie kilka

mlodych samców obiega WUpew celu usta-

lenia, skad moze pochodzic

czarny

lub

ciemnobrunatny

odmiany

Jaki oswajaja sie bardzo latwo.

Wykorzystywane sa przez ludzi jako

zwierzeta juczne na waskich górskich

szlakach. Dostarczaja takZe mleka,

miesa i skór. Oswojone jaki przyjaz-

nie traktuja wlascicieli, natomiast

w stosunku do obcych staja sie nieuf-

ne i moga nawet zaatakowac.

dzikiej,

natomiast

u zwierzat

udomowio-

nych - jasny, czerwony

lub brunatny,

przy

czym siersc zdobia zwykle

biale plamy.

zagrozenie. Po

zazegnaniu

niebezpieczenswa

zwierzeta

Przodek

bydla domowego

- tur

Tur (Bos primigenius) jest gatunkiem wy-

marlym, który dal poczatek bydlu domowe-

mu. Pierwotnie wystepowal w calej Europie,

Azji Mniejszej, na Kaukazie oraz w Afryce

Pólnocnej. Mimo ze podlegal ochronie, wygi-

nal w latach dwudziestych XVII w. Na pod-

stawie odnalezionych kosci odkryto, ze za-

mieszkiwal stepy i lasy z gestym podszytem.

To potezne zwierze wazylo 600-1000 kg.

Tur osiagal okolo 3,2 m dlugosci, a wyso-

kosc w klebie wynosila przecietnie 1,9 m.

Prawdopodobnie samce mialy brunatno-

czarna siersc z jasna prega przebiegajaca

wzdluz grzbietu. Samice osiagaly mniejsze

rozmiary i odznaczaly sie rdzawobrunatnym

ubarwieniem. Na czole tura znajdowala sie

kepa skreconej siersci, rogi byly ostre i skie-

rowane ku przodowi. U samic dlugosc poro-

za dochodzila do 55 cm, a u samców do 78 cm.

Linia grzbietu tura byla raczej prosta, bez

wydatnego garbu na klebie. W sklad jego

diety wchodzily trawy, paki oraz galazki

drzew i krzewów, zoledzie, a nawet rosliny

hodowane przez czlowieka. W miesiacach

cieplych tury worzyly male WUpki, które

wraz z nadejsciem zimy laczyly sie w wiek-

sze stada. Samce byly agresyw.r1e, dlatego

polowanie na ten gatunek czesto okazywalo

sie niebezpieczne dla czlowieka. Mimo to

ludziom udalo sie oswoic i hodowac tury.

Obecnie do ras najbardziej zblizonych

do tura nalezy bydlo stepowe, pochodzace

z Wielkiej Brytanii. Droga licznych

Samce przejawiaja

zachowa-

...

agresywne

slerpmu

i wrzesniu,

czyli w okresie

rui

samic. Wówczas

byki zaczynaja

wydzielac

silna pizmowa

won.

Walcza podobnie

jak zubry i bizony.

Mieszkancy

Tybetu oswoili i udomo-

<::} Cialo jaka po-

rasta gesta i dluga

siersc. Na bokach

tworzy ona rodzaj

zaslony chroniacej zwierze przed lodowa-

tymi podmuchami

wili jaki.

Zwierzeta

te sa bardzo

przy-

datne do transportowania

bagazu

pod-

czas

wedrówek

kretych

górskich

szlakach

górskiego wichru

spokojnie

podejmuja

poszukiwanie

pokar-

mu.

Jedza

glównie

trawe

i ziola, rzadziej

Po ciazy trwajacej 8,5 miesiaca samica ro-

dzi ciele, które po kilku godzinach staje sie

bardzo

mchy i porosty.

Pomiedzy wedrówkami zwierzeta wy-

poczywaja. Za dogodne miejsca postoju

sluza im pólnocne stoki i wawozy, gdyz

jaki unikaja promieni slonecznych.

Zwierzeta klada sie na sniegu lub

kopia zaglebienia w ziemi.

Ochrone przed lodowatym

zinmem stanowi czarna dluga

siersc, ukladajaca sie w deli-

katne, pofalowane pasma,

worzace wzdluz boków za-

slone, która wlecze sie po

podlozu. Dlugosc ciala doros-

lych samców dochodzi nawet do

4 m, wysokosc w klebie wynosi

do l,9 m, a masa ciala osiaga 720 kg.

Ostre rogi maja 80-90 cm dlugosci. Samce

uzywaja ich do obrony stada oraz do walki

toczonej w okresie godowym.

Ksztaltem

ruchliwe

i juz

potrafi

podazac

matka.

Mimo

takiej

samodzielnosci

ssie

mleko jeszcze

przez rok i dopiero po

latach

staje

sie

niezalezne.

Dojrzalosc

plciowa

osiaga

w wieku 3-4 lat.

<::} Samiec tura odzna-

czal sie bojowym cha-

rakterem. Ostre rogi

stanowily niezwykle

skuteczny orez w czasie

walk toczonych o wzgledy

samic

ekspe-

rymentów

i krzyzówek

wstecznych

naj-

bardziej pierwotnych

ras bydla domowego

(wyzynne

bydlo szkockie,

walczace

bydlo

hiszpanskie

i wegierskie

bydlo

domowe

udalo

sie

wyhodowac

typ

bydla.

Jaki

podobnego

zewnetrznie

v.-y-

marlego

tura.

Ojczyznajaka (Bos mutus) jest Tybet. Jaki

przebywaja najczesciej na plaskowyzach, na

wysokosci 4-6 tys. m n.p.m. Latem duze sta-

da tych zwierzat, zlozone z samic, cielat

i mlodych samców, przybywaja na porosnie-

te trawa pastwiska. W czasie zerowania po-

szczególne zwierzeta rozpraszaja sie po za-

sobnej w pokarm i wode przestrzeni. Podczas

gdy inne osobniki odchodza, stare samce cze-

sto zostaja na pastwiskach

ciala

i dlugoscia

siersci

oswojone

jaki

niewiele

róznia

sie

Potomkowie

turów

<::}

walczace

bydlo

hiszpan-

skie

odziedziczyli

swoich

przodkach

zywio-

lowy

temperament.

Ceche

przez

caly rok.

ludzie

wykorzystuja

podczas

D~~resamceworza~asnewupki,oo

których ~dko

widowiskowej

korridy

przylaczaja sie stare osobniki.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: