silaczka_____Żeromski.pdf

Stefan eromski

Siaczka

W nienajlepszym humorze powróci do domu doktor Pawe Obarecki z winta, za którego

porednictwem skada uroczycie yczenia ksidzu plebanowi wraz z aptekarzem,

poczciarzem i sdzi w cigu omiu godzin z rzdu. Powróciwszy drzwi gabinetu zamkn

tak szczelnie, aby si do niego nikt, nie wyczajc dwudziestoczteroletniej gospodyni,

wedrze nie móg — usiad przy stoliku i wpatrywa si przede wszystkim z uporem w

okno, bez adnego zreszt wyranego powodu, nastpnie za zaj si bbnieniem palcami

po stole. Czu najwyraniej, e opanowywa go zaczyna metaﬁzyka …

Wiadom jest rzecz, e czowiek kultury, wyrzucony przez pd odrodkowy niedostatku

z ogniska ycia umysowego do Klwowa, Kurozwk lub — jak doktor Obarecki — do

Obrzydówka, podlega z upywem czasu, wskutek ddów jesiennych, braku rodków

komunikacji i absolutnej niemonoci mówienia w cigu sezonów caych — stopniowemu

przeistaczaniu si w twór misoerno–rolinoerny, wchaniajcy nadmiern ilo butelek

piwa i poddany atakom nudy, osabiajcej a do takiego stanu, jaki graniczy z

usposobieniem poprzedzajcym wymioty. Zwyczajn nud maomiasteczkow poyka si

bezwiednie, jak bezwiednie zajc poyka jajka tasiemca rozproszone na trawie przez psy.

Od chwili zagniedenia si w organizmie bblowca: „Najzupeniej mi jest wszystko

jedno” — zaczyna si waciwie proces umierania.

Doktor Pawe, w epoce jego ycia, o której mówi, zjedzony by ju przez Obrzydówek

wraz z mózgiem, sercem i energi — zarówno potencjonaln, jak i kinetyczn.

Dowiadcza nieprzezwycionego wstrtu do czytania, pisania oraz rachowania, móg

caymi godzinami spacerowa po gabinecie lub lee na szezlongu choby z niezapalonym

papierosem w zbach, w tsknym, dokuczliwym i bolesnym niemal oczekiwaniu na co,

co si sta musi, na kogo, kto musi nadej, mówi cokolwiek, choby kozy przewraca,

w natonym wsuchiwaniu si w szmery i szelesty zwiastujce przerwanie ciszy, która

dawi i przygniata niejako do ziemi. Szczególniej dokuczaa mu zazwyczaj jesie. W ciszy

jesiennego popoudnia, zalegajcej Obrzydówek od przedmiecia do przedmiecia, byo

co bolesnego, co, co poduszczao do woania o pomoc. Mózg, opleciony niby mikkim

przdziwem pajczyny, wypracowywa myli czasami niesychanie pospolite, a

niejednokrotnie — stanowczo do niczego niepodobne.

Gwizdanie i dysertacje z gospodyni, raz przyzwoitsze (o niesychanej np. wyszoci

pieczonego prosicia nadzianego kasz tatarczan, rozumie si: bez majeranku, nad

takime prosiciem nadzianym innymi substancjami), kiedy indziej za ohydnie

nieprzystojne — stanowiy jedyn rozrywk. Wytoczy si, bywao, na poow niebios

chmura z potwornymi odnogami w ksztacie ap tytanicznych i bury jej kb zawinie

bezwadnie, nie mogc rozwia si w przestwór i groc zawaleniem si na Obrzydówek i

dalekie, puste pola. Od chmury tej leci niesiona przez wiatr ukonie mga kropelek, które

osiadaj na szybach w postaci krysztaków, sprawiajc w szumie wiatru szelest odrbny a

przejmujcy, jakby obok, gdzie za wgem domu kao dziecko dobywajce resztki jku.

Daleko na miedzach stoj pozbawione lici, samotne gruszki polne, miotaj si ich

gazie, deszcz je siecze… Myl zbieraa z tego krajobrazu smutek, w którym byo co

chronicznie kataralnego — i mglisto, niejasno, bezwiednie wyczuwan trwog. Ten

wanie nastrój kataralno-melancholijny sta si nastrojem dominujcym i rozciga si na

sezony letnie i wiosenne. Zagniedzi si w duszy doktora smutek zjadliwy a nie majcy

adnej podstawy. Za nim nadcigno lenistwo nieopisane, lenistwo zabójcze, wytrcajce

z rk oﬁary nawet nowele Alexisa.

„Metaﬁzyka”, jakiej doktor Pawe dowiadcza ostatnimi czasy raz, czasami dwa razy do

roku — to kilka godzin wiadomego samobadania bystro, z szalon gwatownoci

napywajcych wspomnie, niecierpliwego zbierania strzpów wiedzy, szamotania si,

graniczcego z wciekoci, szlachetnych porywów przywalonych glin bezczynnoci,

rozmyla, wybuchów goryczy, postanowie niezomnych, lubów, zamiarów…

Wszystko to, rozumie si, nie prowadzio do adnej zmiany na lepsze i przemijao, jako

pewna miara czasu mniej wicej dotkliwego cierpienia. Z „metaﬁzyki” mona si byo

wyspa jak z bólu gowy, by wsta nazajutrz z umysem odwieonym, energiczniejszym i

uzdolnionym lepiej do podjcia zwyczajnego jarzma nudów oraz zuywania wszystkiej

energii mózgu na wymylanie najsmaczniejszego jada. Endemia „metaﬁzyki” wskazywaa

jednak naszemu doktorowi, e w jego egzystencji rolinnej, najedzonej, niejako nasyconej

ﬁlozoﬁ mocnego, zdrowego rozsdku, kryje si jaka rana nieuleczalna, niewidoczna, a

dolegajca nad wyraz, niby ranka nad próchniejc koci.

Doktor Obarecki przyby do Obrzydówka przed szecioma laty, zaraz po ukoczeniu

studiów, z umysem rozwidnionym zorz niewielu wprawdzie, ale nadzwyczajnie

poytecznych myli, tudzie z kilkoma rublami w kieszeni. Mówiono podówczas bez

przerwy o koniecznoci osiedlania si w lasach i Obrzydówkach. Posucha apostoów.

By miay, mody, szlachetny i energiczny. W pierwszym zaraz po osiedleniu si

miesicu wyda niebacznie wojn aptekarzowi i felczerom miejscowym, uzdrawiajcym za

pomoc rodków wkraczajcych w dziedzin misteryj. Aptekarz obrzydowski

„eksploatujc sytuacj” (do najbliszej aptek przez cywilizacj obdarzonej miejscowoci

byo mil pi) — nakada haracz na jednostki pragnce powróci do zdrowia dziki jego

olejom, balwierze za wybudowali, trzymajc si z farmaceut za rce, wspaniae

domostwa; w kacabajach niedwiadkami podbitych chadzali, zachowujc na obliczach

wyraz takiej powagi, jak gdyby w kadej chwili ywota prowadzili ksidza plebana na

procesji Boego Ciaa.

Gdy delikatne i ogniste perswazje, skierowane do farmaceuty, a wypowiadane patetycznie

z rozmaitych „punktów widzenia”, traktowane byy jako idylle modziecze i skutku

adnego nie odniosy — doktor Obarecki uzbierawszy nieco grosza kupi apteczk

podrczn i zabiera j ze sob jadc do chorych na wie. Sam przygotowywa na miejscu

lekarstwa, udziela ich za bezcen, jeeli nie za darmo, uczy higieny, bada, pracowa z

fanatyzmem, z uporem, bez snu i odpoczynku. Rzecz prosta, e natychmiast po rozejciu

si wieci o apteczkach przenonych, udzielaniu pomocy za darmo i tym podobnych

punktach widzenia — wybito mu wszystkie szyby, jakie istniay w ubogim mieszkaniu.

Poniewa za Boruch Pokoik, jedyny szklarz w Obrzydówku, odprawia w owym czasie

wito Kuczek — trzeba byo okna wyklei bibu i czuwa noc z rewolwerem w

prawicy. Wprawione wreszcie szyby wybito powtórnie i wybijano je odtd periodycznie,

a do chwili sprawienia dbowych okiennic. Rozpuszczono midzy ludnoci miasteczka

wie, jakoby mody doktor obcowa z duchami ciemnoci, oczerniono go w opinii

inteligencji okolicznej jako niesychanego nieuka, odcigano przemoc chorych

zmierzajcych do jego mieszkania, wyprawiano w majowe wieczory kocie muzyki itp.

Mody doktor nie zwraca na to wszystko uwagi, ufajc w zwycistwo prawdy.

Zwycistwo prawdy nie nastpio. Nie wiadomo dlaczego… Ju po upywie roku doktor

poczu, e jego energia staje si z wolna „dziedzictwem robaków”. Zetknicie bliskie z

ciemn mas ludu rozczarowao go nad wyraz: jego proby, namowy, istne prelekcje z

zakresu higieny upaday jak ziarna na opok. Robi, co tylko móg — na próno! Szczerze

mówic — trudno nawet wymaga, aby czowiek nie majcy butów na zim,

wygrzebujcy w marcu z cudzych pól zgnie, zeszoroczne kartoﬂe w celu czynienia sobie

z nich podpomyków, mielcy na przednówku kor olszow na mk, aby tej domiesza

do zbyt szczupej miary mki ytniej, gotujcy kasz z niedojrzaego ziarna, nabranego o

wicie „sposobem kradzionym” — móg zreformowa w sensie dodatnim zaniedbane

zdrowie swoje pod wpywem choby najzrozumialej wyoonych praw zdrowotnoci.

Nieznacznie doktorowi zaczo by „wszystko jedno”… Jedz zgnie kartoﬂe — có

pocz — niechaj jedz, jeeli im smakuj. Mog nawet jada surowe — to trudno…

Ludno ydowska miasteczka leczya si u marzyciela, poniewa nie odstraszay jej

duchy ciemnoci, a zachcaa nadzwyczajna tanio medycyny .

Pewnego piknego poranku doktor skonstatowa, e ów pomyczek nad jego gow, z

którym tu przyszed i którym chcia rozwidni droyn swoj — zgas. Zgas sam przez

si: wypali si. Wówczas apteczka podrczna zostaa na klucz do szafy zamknita i doktor

sam jedynie z niej korzysta.

Co za mczarnia jednak da si pokona farmaceucie i balwierzom, usta i zakoczy

wojny obrzydowskie zamkniciem apteczki do szafy.

Zwycizcami maj prawo si okrzykn i zbiera upy, lecz nie oni go pokonali: sam si

pokona. Zadusi proste i wysokie myli i uczynki moe dlatego, e si w jado zbytecznie

wdawa zacz — do, e zadusi. Co tam jeszcze robi, leczy mylc — nie mia ju

jednak nikt z caej jego ówczesnej „dziaalnoci” za pó papierosa poytku.

W okolicznych siedzibach paskich przemieszkiwali dziwnym zbiegiem okolicznoci sami

troglodyci „z dziada pradziada”, którzy doktorów w ogóle traktowali w sposób cokolwiek

niewspóczesny. Jednemu z nich zoy doktor Pawe wizyt, co byo pomysem

chybionym, poniewa troglodyta przyj go u siebie w gabinecie, siedzia podczas wizyty

w kamizelce i jad spokojnie szynk krajc j scyzorykiem. Doktor poczu w sobie napyw

ducha demokratyzmu, powiedzia pó–hrabi co cierpkiego i nie skada wicej wizyt w

okolicy.

Pozosta tedy do wymiany myli ksidz proboszcz i sdzia. Obcowa jednak zbyt czsto z

plebanem — markotnie jest nieco; sdzia za by czowiekiem mówicym rzeczy, których

zupenie nie mona byo poj — pozostaa tedy waciwie samotno. Aby unikn zych

nastpstw absolutnego przebywania z samym sob, usiowa zbliy si do przyrody,

odzyska spokój, harmoni wewntrzn ducha, poczucie siy i odwagi, wynalazszy te

elazne ogniwa, jakie czowieka zespalaj z przyrod. adnych jednak ogniw elaznych

nie odnalaz, pomimo e bka si po polach, dociera nawet do porb w lesie i zagrzz

pewnego razu w bagnie na pastwisku.

Paski krajobraz otaczao zewszd sinawe pasmo lasu. Bliej, na wydmuchach szarego

piasku, rosy samotne chojaki, a naokó cigny si nie wiedzie do kogo nalece

zagony. Pastwiska porose „kozic” i ótawymi trawami, umierajcymi przedwczenie,

jakby do rozwoju gaeczek zieleni w ich pdach zabrako wiata — stanowiy jedyne

upikszenie Obrzydówka. Zdawao si, e soce owietla to pustkowie po to jedynie, aby

okaza jego bezpodno, nago i pospno…

Brzegiem drogi, okrytej brudnym piaskiem, porytej wybojami i wygrodzonej ruinami

potu, wlók si codziennie biedny doktor z parasolem… Droga ta nie prowadzia,

zdawao si, do adnych osad ludzkich, rozszczepiaa si bowiem wród pastwiska na

kilkanacie cieek i gina midzy kretowiskami. Zjawiaa si znowu dopiero na szczycie

wydmy piaszczystej w postaci dwu trójktnych wyobie w piasku i sza w las

karowatych sosenek.

Jaka niecierpliwa zo ogarniaa doktora, gdy patrzy na ten krajobraz, i poeraa mu

spokój nieokrelona obawa…

Lata upyway. Zarzdzono z inicjatywy ksidza plebana zgod midzy aptekarzem a

doktorem, gdy skonstatowano dodatnie zjawisko „ochonicia” tego ostatniego.

Antagonici zaczli odtd wspólnie ora w wincie, cho doktor z obrzydzeniem zawsze

patrzy na farmaceut. Stopniowo i obrzydzenie nieco si zmniejszyo. Zacz chodzi z

wizyt do aptekarza i emablowa jego on. Pewnego razu przerazi si nawet wynikiem

analizy wasnego serca, która okazaa, e zdolnym jest do platonicznego rozmiowania si

w pani aptekarzowej, damie tpej umysowo jak siekierka do rbania cukru, gotowej da

si ukrzyowa za przekonanie, zupenie nawet bezzasadne, e jest wiotk, powabn i

niebezpieczn, i opowiadajcej z przedziwnym zapaem, a bez przerwy, o grzechach

gównych swojej pokojówki. Sucha doktor Pawe caymi godzinami wymowy pani

Anieli, zachowujc na obliczu umiech, jaki oglda mona na ustach modzieca

emablujcego grono piknych dam w chwili, gdy mu najstraszliwiej dokucza ból zbów.

Do czynów bohaterskich w zakresie demokratyzacji w Obrzydówku poj, choby w imi

znoniejszego przepdzania czasu, nie by ju zdolnym. Za adn cen nie byby skada

wizyt rzenikom, jak to zamierza swojego czasu, jeeli móg rozmawia, to jedynie z

ludmi bdcymi w jakiej takiej kulturze.

Wówczas to nie tylko ju energia ulega zniszczeniu — zniko i poszanowanie dla

wszelkiej myli szerszej. Z wielkich widnokrgów, ledwie dajcych si zmierzy

rozmarzonymi oczyma, zosta widnokrg tak dalece may, e mona go byo zakreli

kocem modnego kamaszka. Na rozbrzmiewajce po artykuach szukanie „prawdy jasnego

promienia i nowych, nieodkrytych dróg” zapatrywa si w pocztkach umierania z

gorycz, alem, zawici, nastpnie — z ostronoci czowieka majcego pewien zasób

dowiadczenia, póniej z niedowierzaniem, wkrótce potem z póumiechem, potem ze

zdecydowanym lekcewaeniem, a koniec koców nie zapatrywa si wcale, poniewa byo

mu najzupeniej wszystko jedno. Leczy wedug wskazówek rutyny, praktyk jak tak

wyrobi sobie zdoa, przywyk jako do Obrzydówka, do samotnoci, do nudy nawet, do

prosit pieczonych, i nie kwapi si bynajmniej do ogniska ycia umysowego.

Zasad, do której, niby do wspólnego mianownika, sprowadziy si czyny i myli doktora

Obareckiego, staa si ta: — dawajcie pienidze i wynocie si…

A jednak w chwili, gdy siedzia po powrocie z imienin ksidza proboszcza, zajty

bbnieniem palcami po stole, „metaﬁzyka” opanowywaa go z dawn si. Ju podczas

jakiej szóstej godziny wintowej doktor czu si niedobrze. Wywoa to aptekarz znowu,

który zacz ni z tego, ni z owego studiowa Histori powszechn Cezara Cantu (w

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: