Kognitywne podstawy j�zyka i j�zykoznawstwa REDAKCJA El�bieta Tabakowska Krak�w Tytu� orygina�u Cognitive. Exploration of Language and Linguistics EuroPillProject (Socrates for Youth, Montoyerstraat 70, B-1040 Brussels, Contract no. 34969) Ksi��ka dotowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej � Copyright for the Polish edition by Towarzystwo Autor�w i Wydawc�w Prac Naukowych UNIYERSITAS, Krak�w 2001 � Copyright for the Polish translation by Towarzystwo Autor�w i Wydawc�w Prac Naukowych UNIYVERSITAS, Krak�w 2001 ISBN 83-7052-635-7 TAiWPN UNIYERSITAS Projekt ok�adki Ewa Gray SPIS TRE�CI 1 Przedmowa .............................. 11 : Rozdzia� 1: Kognitywne podstawy j�zyka: j�zyk i my�l .... 15 1.1. Wprowadzenie: systemy znak�w ................ 16 1.2. Zasady strukturyzacji w j�zyku ................. 20 1.2.1. Zasada indeksowo�ci w j�zyku ............. 20 1.2.2. Zasada ikoniczno�ci w j�zyku . ............. 24 1.2.3. Zasada symboliczno�ci w j�zyku ............ 30 1.3. Kategorie j�zykowe a kategorie poj�ciowe ........... 32 1.3.1. Kategorie poj�ciowe ................... 32 1.3.2. Kategorie leksykalne .................. 36 1.3.3. Kategorie gramatyczne ................. 38 1.4. Podsumowanie .......................... 40 1.5. Zalecana lektura ......................... 42 1.6. �wiczenia i zadania ....................... 42 : Rozdzia� 2: Co zawieraj� s�owa: leksyko�ogia .......... 45 '2.1. Wprowadzenie: s�owa, znaczenia i poj�cia ........... 45 2.2. Od s��w do znacze�: semazjologia ............... 48 2.2.1. Wyrazisto��: prototypowe znaczenia s��w i prototypowe desygnaty ...................... 51 2.2.2. Relacje mi�dzy znaczeniami wyraz�w: sieci radialne . 53 2.2.3. Nieostro�� kategorii poj�ciowych i znacze� wyraz�w . 57 2.3. Od poj�� do s��w: onomazjologia ................ 59 2.3.1. Wyrazisto�� w obr�bie domeny poj�ciowej: terminy poziomu podstawowego .................. 60 2.3.2. Po��czenia w obr�bie domen poj�ciowych ....... 63 2.3.2.1. Taksonomie hierarchiczne .......... 63 2.3.2.2. Metafora i metonimia ............. 64 2.3.3. Nieostro�� w domenach poj�ciowych: problemy taksonomiczne ......................... 66 2.4. Wnioski: wsp�zale�no�ci mi�dzy semazjologia i onomazjologia 68 2.5. Podsumowanie .......................... 69 Spis tre�ci Spis tre�ci 2.6. Zalecana lektura . . 2.7. �wiczenia i zadania Rozdzia� 3: Wewn�trzna struktura wyrazu: morfologia . . . 3.1. Wprowadzenie: jednostki analizy morfologicznej ...... 3.1.1. Morfemy g��wne i afiksy ............... 3.1.2. S�owotw�rstwo a nadawanie nazw .......... 3.2. Kompozycja .......................... 3.2.1. Struktura wyraz�w z�o�onych ............ 3.2.2. Por�wnanie z�o�e� i konstrukcji sk�adniowych . . . 3.2.3. Rola z�o�e� i zestawie� w procesie nazywania rzeczy 3.3. Derywacja ........................... 3.3.1. Morfemy s�owotw�rcze i morfemy fleksyjne ..... 3.3.2. Sk�d si� bior� afiksy? Gramatykalizacja ...... 3.3.3. Znaczenie i produktywno�� afiks�w ......... 3.3.4. Rodzaje afiks�w .................... 3.4. R�norodno�� proces�w s�owotw�rczych ........... 3.5. Fleksja ............................. 3.6. Wnioski: morfologia, leksykologia i sk�adnia ......... 3.7. Podsumowanie ......................... 3.8. Zalecana lektura ........................ 3.9. �wiczenia i zadania ...................... Rozdzia� 4: ��czenie tre�ci informacyjnych: sk�adnia .... 4.1. Wprowadzenie: sk�adnia i gramatyka ............ 4.2. Schematy zdarze� i semantyczne role ich uczestnik�w . . . 4.2.1. Schemat �bycie" .................... 4.2.2. Schemat �wydarzenie" ................ 4.2.3. Schemat �dzia�anie" .................. 4.2.4. Schemat �doznawanie" ................ 4.2.5. Schemat �posiadanie" ................. 4.2.6. Schemat �przemieszczanie" .............. 4.2.7. Schemat �przekazywanie" .............. 4.3. Hierarchiczna i linearna struktura zdania .......... 4.3.1. Hierarchiczny porz�dek sk�adnik�w zdania ..... 4.3.2. Podstawowe schematy zdaniowe ........... 4.4. Osadzanie zdarze� w kontek�cie pragmatycznym: elementy kotwicz�ce w zdaniu ...................... 71 � 71 1 75 75 76 80 84 84 86 4.5. 88 4.6. 89 4.7. 89 Roz 91 5.1. 91 95 97 5.2. 101 105 106 5.3. 108 108 111 112 5.4. 114 116 117 118 5.5. 119 120 122 124 5.6. 125 126 129 1 s.7 4.4.1. Funkcja komunikacyjna: powiadamianie, pytanie, rozkazywanie ........................ 4.4.2. Stosunek m�wi�cego do komunikatu j�zykowego: mo-dalno�� .......................... 4.4.3. Czas aktu mownego: kategoria czasu gramatycznego . 4.4.4. Relacje mi�dzy zdarzeniami: aspekt dokonany .... 4.4.5. Przebieg zdarzenia: aspekt niedokonany ....... 4.4.6. Kotwiczenie zdarze�: synteza ............. Podsumowanie .......................... Zalecana lektura ......................... �wiczenia i zadania ....................... Rozdzia� 5: D�wi�ki j�zyka: fonetyka i fonologia ........ Wprowadzenie: fonetyka i fonologia .............. 5.1.1. Pisownia a wymowa ................... 5.1.2. Symbole fonetyczne ................... Jak powstaj� d�wi�ki mowy ................... 5.2.1. Fonacja .......................... 5.2.2. Artykulacja ....................... Sp�g�oski ............................ 5.3.1. Miejsca artykulacji ................... 5.3.2. Spos�b artykulacji .................... 5.3.3. Artykulacje dodatkowe ................. Samog�oski ............................ 5.4.1. Samog�oski podstawowe ................ 5.4.2. Samog�oski polskie ................... 5.4.3. Dyftongi j�zyka polskiego ................ Fonemy i allofony; transkrypcja fonemiczna .......... 5.5.1. Definicje ......................... 5.5.2. Wariancja fakultatywna i dystrybucja komplementarna 5.5.3. Zasady transkrypcji ................... Wi�ksze jednostki fonologiczne ................. 5.6.1. Sylaba .......................... 5.6.2. Akcent, ton, intonacja .................. D�wi�ki w kontek�cie ...................... 5.7.1. Epenteza ......................... 5.7.2. Elizja ........................... 134 135 136 137 138 139 140 143 143 147 148 149 150 150 151 153 154 154 155 156 157 158 159 160 161 161 162 163 165 165 166 167 168 168 mi*' Spis tre�ci � spis tre�ci 5.8. 5.9. 5.7.3. Asymilacja ...... 5.7.4. Redukcja samog�osek 5.7.5. Procesy z�o�one . . . Podsumowanie ........ Zalecana lektura ....... 5.10. �wiczenia i zadania Rozdzia� 6: J�zyk, kultura i znaczenie: semantyka mi�dzykul-turowa ..................-.������������� 6.1. Wprowadzenie: relatywizm j�zykowy a uniwersalizm . .... 6.1.1. Relatywizm j�zykowy i kulturowy ........... 6.1.2. Elementarne jednostki semantyczne jako klucz do por�wna� mi�dzykulturowych .............. 6.2. Wyrazy uwarunkowane kulturowo ............... 6.3. Kulturowe uwarunkowania w gramatyce ........... 6.4. Skrypty kulturowe ........................ 6.5. Wnioski: j�zyk, kultura i my�l ................. 6.6. Podsumowanie ...................������� 6.7. Zalecana lektura ......................... 6.8. �wiczenia i zadania ....................... Rozdzia� 7: Dzia�anie za pomoc� s��w: pragmatyka ...... 7.1. Wprowadzenie: co to jest pragmatyka? ............. 7.1.1. Intencja komunikacyjna i akty mowy ......... 7.1.2. Kognitywna klasyfikacja akt�w mowy ......... 7.2. Konstytutywne akty mowy a warunki fortunno�ci ...... 7.2.1. Podkategorie konstytutywnych akt�w mowy ..... 7.2.2. Warunki fortunno�ci .................. 7.3. Informatywne akty mowy a zasada kooperacji......... 7.3.1. Presupozycje konwersacyjne i konwencjonalne .... 7.3.2. Zasada kooperacji i maksymy konwersacyjne ..... 7.3.3. Implikatury konwersacyjne i konwencjonalne .... 7.4. Obligatywne akty mowy a zasada grzeczno�ci ......... 7.4.1. R�nica pomi�dzy pytaniami, kt�re s� zadawane w celu uzyskania informacji a dyrektywnymi aktami mowy 7.4.2. Grzeczno��: uznanie autonomii rozm�wcy ....... 7.5. Wnioski: zale�no�ci pomi�dzy struktur� zdania i typem aktu mowy .......................-������� 168 170 170 171 172 172] i i j 175 j 175 j 176 j 181] 185] 189 193 197 198 200 200 2031 204 204 207 j 211J 211J 215J 2171 2171 2191 2231 226 22"3 228 233 7.6. Podsumowanie . . . 7.7. Zalecana lektura . . 7.8. �wiczenia i zadania Rozdzia� 8: Struktura wypowiedzi: lingwistyka tekstu .... 8.1. Wprowadzenie: komunikacja, tekst i lingwistyka tekstu . . . 8.2. Funkcja przedstawieniowa tekstu ............... 8.3. Sp�jno�� w�a�ciwa (koherencja) a sp�jno�� formalna (kohezja) 8.4. Sp�jno�� referencyjna ...................... 8.5. Sp�jno�� relacyjna ........................ 8.6. Przegl�d relacji koherencji ................... 8.7. Podsumowanie .......................... 8.8. Zalecana lektura ......................... 8.9. �wiczenia i zadania ....................... 9.2. 9.3. Rozdzia� 9: J�zyk w czasie: j�zykoznawstwo historyczne . 9.1. Wprowadzenie: zmiana j�zykowa a zr�nicowanie j�zyka Metody stosowane w j�zykoznawstwie historycznym . . , Typologia zmian j�zykowych ............... 9.3.1. Zmiany wewn�trz sieci radialnej .......... 9.3.2. Zmiany z przesuni�ciem do innej sieci radialnej , 9.33. Zmiany w schematach ............... 9.3.4. Zmiana analogiczna ................. Przyczyny i przewidywalno�� zmiany ........... Podsumowanie ....................... Zalecana lektura ....................... �wiczenia i zadania ..................... 9.4. 9.5. 9.6. 9.7. Rozdzia� 10: Por�wnywanie...
Gucioooooo