Sztuka wojenna, strategia, myśl strategiczna
Strategia
§ strategia - wypracowanie reguł i zasad przygotowania oraz skutecznego rozstrzygnięcia wojny; zmuszenia przeciwnika środkami militarnymi do spełnienia naszej woli.
§ Po II wojnie światowej obszar pojęciowy strategii wykroczył dalece poza sferę wojenną. Pojęcie strategii zaczęto wyprowadzać z relacji polityka - środki polityczne, obejmując pozamilitarne dziedziny aktywności państwa w kontekście jego bezpieczeństwa.
§ Strategia to sztuka wykorzystania siły dla osiągnięcia celów nakreślonych przez politykę (Beaufre)
§ Strategia to całokształt planów wykorzystania potencjału przymusu zbrojnego – w połączeniu z instrumentami gospodarczymi, dyplomatycznymi i psychologicznymi – w celu wsparcia polityki zagranicznej państwa (Osgood).
Prekursorzy sztuki wojennej
o Sun-Zu (孫武 - Sun Tsu, Sun Zi) - VI/V w pne (500 p.n.e. a 420 p.n.e.)
o „Sztuka wojny” (ok. 450 r. pne)
SUN-ZU rzekł: „wojna jest dla państwa sprawą najwyższej wagi, sprawą życia lub śmierci, drogą wiodącą do przetrwania lub upadku, dlatego też należy jej poświęcić poważne studia”
Sun Zu
Wojna to ostateczność, dobra armia powinna osiągnąć zwycięstwo, zrealizować założony cel strategiczny, zanim dojdzie do walki : Cho Yen-hsi; „jeżeli potrafisz zmusić wroga do poddania się bez walki, NIK nie zaprzeczy twojej wartości”
Wojna nie może polegać na niszczeniu, jest działaniem politycznym: SUN-ZU rzekł „ogólnie rzecz biorąc najlepszą polityką wojny jest zachowanie bez szwanku stanu swojego i wroga; niszczenie jest przeciwne tej zasadzie”
„Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć. Najwyższym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki.
Dlatego sprawą najwyższej wagi w wojnie jest rozbicie strategii wroga.”
„Najwyższą sztuką jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy. Zająć miasta wroga bez oblegania i zająć tereny jego państwa bez inwazji”
„Poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie doznasz klęski”.
§ Celem wojny jest zwycięstwo. Jeśli szybko nie zwyciężymy, broń się stępi a morale wojska podupadnie. Kiedy broń się stępi a morale wojska podupadnie, kiedy skończą się zapasy i sił zabraknie, obcy władcy skorzystają z okazji i powstaną przeciwko nam.
§ Pięć zasad prowadzenia wojny: 1) czynnik moralny; 2) teren; 3) pogoda; 4) dowodzenie; 5) taktyka
Pięć sposobów na zwycięstwo:
§ Wiedzieć kiedy walczyć, a kiedy nie walczyć
§ Umieć wykorzystać różnicę w liczebności wojsk obu stron
§ Sprawić, by od szeregowca po władcę wszyscy mieli wspólny cel
§ Być gotowym, aby zaatakować nieprzygotowanego wroga
§ Posiadać generała, który jest zdolny, oraz władcę, który się nie wtrąca.
§ Wojna jest sztuką zwodzenia, prowokacji, szybkich reakcji oraz wykorzystywania słabości wodza
Ksenofont
„Anabaza, czyli odwrót dziesięciu tysięcy ” (Wyprawa Cyrusa, ok. 380 r. pne))
o Relacje między strategią a taktyką:
„Taktyka jest zaiste bardzo małą tylko cząstką strategii. Ale i na taktyce znać się jest dobrze; wiele się bowiem różni wojska ustawienie w szyku bojowym od stojącego bezładnie”
Znaczenie zaskoczenia i inicjatywy, rola dowódcy, zasada ekonomii sił
"Jeśli jesteście słabi, bądźcie by zwyciężyć, dość zręczni i stańcie się silniejsi w punkcie, gdzie nieprzyjaciel uważa się za najsilniejszego”.
Gajusz Juliusz Cezar
Wojna galijska (De bello gallico, ok. 50 r. pne)
Liczy się szybkość działania, zdolność zaskoczenia przeciwnika, umiejętność wykorzystania przewagi technicznej
"Ani burzliwy czas zimowy, ani powolność innych, ani brak odpowiedniego uzbrojenia nie zatrzyma mnie w dążeniu do celu. Uważam, że rzeczą przede wszystkim dla mnie korzystną jest szybkość działania... Ruszajmy, póki Pompejusz żywi mniemanie, że i ja spoczywam na leżach zimowych albo zajęty jestem jako konsul urządzaniem uroczystych pochodów i składaniem ofiar. Stwierdzam, co dobrze zresztą wiecie, że zaskoczenie jest w wojnach niezmiernie skutecznym środkiem działania".
Niccoló Macchiavelli
O sztuce wojennej (Dell’arte della guerra, 1521)
§ Bezpośrednim celem walki zbrojnej jest zdecydowane pobicie przeciwnika w generalnej bitwie, aż do całkowitego jego rozgromienia.
§ Dążenie do rozproszenia sił przeciwnika.
§ Krytyka wojsk najemnych.
§ Kluczowa rola wodza (księcia).
„Książę nie powinien mieć innej troski ani innej mysli, ani poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym, tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej, gdyż dla tego, kto rozkazuje, jest to jedyne odpowiednie zajęcie, a ma ono taką zaletę, że nie tylko podtrzymuje tych, którzy urodzili się książętami, lecz częstokroć ludzi prywatnych wynosi do tej godności; przeciwnie zaś wydaje się, że książęta, którzy myśleli więcej o delikatności niż o orężu, tracili swe państwo.”
„Książę powinien spośród nich wziąć za wzór lisa i lwa, albowiem lew nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed wilkami. Trzeba przeto być lisem,by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków.”
Książę (Il Principe, 1516)
§ „Zaprawdę żądza podbojów jest rzeczą bardzo naturalną i powszechną i zawsze, gdy je ludzie czynią z powodzeniem, zyskują pochwały, a nie naganę, lecz gdy chcą je czynić na wszelki sposób, wbrew możliwości, zasługują na naganę i popełniają”
§ „Najważniejszą podstawą wszystkich państw tak nowych, jak starych i mieszanych są dobre prawa i dobre wojsko”
§ „książę nie powinien mieć innej troski ani innej myśli, ani poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej”
Thomas Hobbes
Lewiatan (1651)
§ stan natury (homo homini lupus est, bellum omnium contra omnes)
§ Źródłem powszechnej przemocy są jednostki, które podlegają wyłącznie prawu życia, wyrażającemu się w namiętnościach i w sile;
§ jednostki przez nic nie są ograniczone, gdyż człowiek z natury jest istotą wolną (in bello jus esse omnibus in omnia)
§ państwa nie są związane żadnymi normami moralnymi ani środkami przymusu. "W państwach i wspólnotach niezależnych wzajem od siebie, każda taka wspólnota - choć nie każdy człowiek - ma całkowitą swobodę czynienia tego, co uważa za słuszne dla własnego dobra„
§ Ponieważ człowiekiem kieruje instynkt samozachowawczy, który wyraża się w lęku przed śmiercią i przed innymi ludźmi, pokój może być osiągnięty tylko wówczas, gdy wszyscy wyrzekną się swych praw do wszystkiego.
Nowożytni przedstawiciele sztuki wojennej
Raimondo de Montecúccoli
Pamiętniki wojenne
• O sile i prestiżu państwa decyduje jedynie potęga jego armii.
• Decydujące znaczenie bitwy w działaniach wojennych. Siłę stanowi armia zawodowa, odpowiednio wyszkolona i uzbrojona
• Decydującym czynnikiem zwycięstwa jest walka zbrojna.
• Trzy podstawy zwycięstwa: 1) podstawy materialne; 2) dyspozycje, czyli właściwe dowodzenie; 3) waleczność i umiejętność działania wojska.
"...Kto myśli, że bez starcia z nieprzyjacielem na polu walki może zdobywać jego miasta i prowincje, ten buduje w powietrzu twierdze, a na chmurach urządza fortyfikacje".
"... Kto chce zdobyć świat bez walki, ten się karmi wiatrem i za wiatrem goni".
Henry Lloyd
„Historia wojny siedmioletniej” (1766)
Wojna składa się z dwóch stron: materialnej i kombinacyjnej. Pierwsza daje się ująć w reguły, druga polega na szybkim i skutecznym dostosowaniu zasad do pojawiających się różnorodnych sytuacji. Zwyciężyć może tylko ta armia, która jest ruchliwa na polu walki Uważał, że ogromne znaczenie ma właściwa kalkulacja przestrzeni i czasu, a także wykorzystanie terenu.
Jako pierwszy teoretyk nauki wojennej Lloyd uważał, że nauka wojenna opiera się na stałych zasadach i tylko ich zastosowanie podlega pewnym zmianom. nauka wojenna powinna się zajmować tylko przygotowaniem armii do wojny, nie zaś jej prowadzeniem. Prowadzenie wojny nie podlega żadnym kryteriom nauki zależy od umiejętności dowódcy.
"Wielu zna zasady poezji i krasomówstwa, ale niewielu tylko może napisać utwór poetycki, a choćby nawet napisał, to jeśli nie jest geniuszem - utwór wypadnie zimny i bezbarwny. Tak ma się sprawa i ze sztuką wojenną; wielu zna jej zasady, ale gdy dochodzi do zastosowania ich na polu walki, niewielu tylko daje sobie z tym radę. Może to uczynić jedynie geniusz".
Klasycy sztuki wojennej
Karl von Clausewitz
O wojnie (Vom Kriege, 1832-37)
„… jeśli bowiem wojna jest aktem przemocy, aby zmusić przeciwnika do wykonania naszej wol, to powinno zawsze chodzić jedynie i wyłącznie o powalenie wrog, to znaczy o jego obezwładnienie…”
„… tak więc widzimy, że wojna jest nie tylko czynem politycznym, lecz i prawdziwym narzędziem polityki, dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzaniem ich innymi środkami…”
„O wojnie”, „Strategia 1804 roku”
Dokonał podziału sztuki wojennej na strategię i taktykę. Obrazowo określił strategię jako naukę wykorzystania bitew dla celów wojny.
„Taktyka uczy wykorzystywania sił wojskowych w bitwie; strategia uczy zaś wykorzystywania bitew dla osiągnięcia celu wojny".
W strategii należy zmierzać do trzech celów głównych: 1) pokonanie i zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika; 2) opanowania biernych sił zbrojnych nieprzyjaciela i innych rezerw nieprzyjacielskiej armii; 3) pozyskanie opinii publicznej
Każdą wojnę należy przede wszystkim ujmować według prawdopodobieństwa jej charakteru i jej głównych zarysów, tak jak one wypływają z politycznych wielkości i stosunków. Niemniej wojna winna być prowadzona z największym lub możliwie jak największym wysiłkiem.
"Wojna nie jest nigdy skierowana wyłącznie przeciwko materii, lecz zawsze równocześnie przeciwko siłom duchowym, ożywiającym tę materię, a obu tych elementów rozdzielić od siebie nie sposób".
Celem działań wojennych jest obezwładnienie wroga, jego rozbrojenie: doprowadzenie jego sił zbrojnych do stanu, w którym nie będą one zdolne do walki.
§ „Punkt ciężkości” (Schwerpunkt) , wynikający z cech składowych charakterystyki przeciwnika ośrodek siły i ruchu, od którego zależy całość zdarzeń wojennych
§ „Wojenna mgła”, czyli niepewność wynikająca z niedostatku wiedzy o sytuacji na polu walki.
§ „Tarcie” wynikające z braku metodyzmu w przygotowaniu i prowadzeniu działań wojennych
Antoine-Henri Jomini
„Zarys sztuki wojennej” (1838)
§ Istnieje niewielka ilość podstawowych zasad wojny, jak również niewiele praktycznych reguł ich stosowania. Te zasady i reguły odnoszą się tylko do strategii. Taktyki nie można podporządkować ścisłym regułom.
§ Zasad sztuki wojennej jest stosunkowo niewiele, ale obowiązują one we wszystkich okolicznościach.
§ Najważniejsze z nich: zasada kierowania głównej siły armii na decydujące punkty teatru wojny lub pola bitwy; zasada działania w taki sposób, żeby wszystkie wojska razem weszły do walki.
§ Wszystkie sukcesy lub klęski są wynikiem stosowania lub zaniedbywania tych zasad.
Helmut Karl Bernhard von Moltke (Helmut von Moltke starszy)
• Polityka ma lub powinna mieć decydujący wpływ na początek i zakończenie wojny.
• Strategia jest pomocna polityce, służy jej celom, ale w realizacji jest zupełnie niezależna od niej.
„Pierwszym obowiązkiem strategii jest przygotowanie środków walki”.
• Krytykował Clausewitza: "Jak można w ogóle napisać książkę o strategii?, przecież strategia to po prostu stosowanie zdrowego rozsądku, a tego nikogo nie można nauczyć”.
Helmut von Moltke (starszy)
• Twórca nowoczesnej operacji wojskowej.
• Konieczność powiązania trzech zasadniczych czynników operacyjnych: siły, czasu i obszaru.
• Zasada koncentracji sił i środków i uderzenia na główne siły przeciwnika na jego terytorium w rozstrzygającej bitwie.
"Maszerować osobno, uderzać razem",
Ferdinand Foch
„O prowadzeniu wojny”
§ Zwolennik rozstrzygnięcia wojny w walnej bitwie.
§ W sztuce wojennej istnieją wieczne i niezmienne zasady, takie jak: 1) zasada ekonomii sił; 2) swobodnego działania; 3) swobodnego rozporządzania siłami; 4) starannego zabezpieczenia operacji.
„Bitwa zwycięska to bitwa, której nie uznaliśmy za przegraną.”
„Wojna w okopach to w gruncie rzeczy z obu stron objaw bezsilności”
Strategia nuklearna
Bernard Brodie
„w erze nuklearnej mocarstwa będą unikać wojny nie dlatego, że nie będą w stanie jej prowadzić, ale dlatego, że nie będą mogły w niej zwyciężyć”.
Decydujący element strategii w erze nuklearnej - odstraszanie.
Odstraszanie - wg Beaufre'a to klucz również do współczesnej strategii. Powstrzymywanie wrogiego państwa przed powzięciem decyzji o użyciu swej broni lub, bardziej ogólnie, od działania albo reagowania na działanie w określonej sytuacji.
Odstraszanie osiąga się dzięki posiadaniu ogółu środków stanowiących wystarczającą groźbę, za pomocą których dąży się do uzyskania efektu psychologicznego.
Basil Liddell Hart
Strategia pośrednia
Stworzenie sytuacji zniechęcającej przeciwnika do agresji, lub też zaniechania oporu w wyniku zastosowania metod innych niż walka. Efekt istnienia broni atomowej i równowagi strachu; polega na umiejętności najlepszego wykorzystania wąskiego zakresu swobody działania nie objętego odstraszaniem, jakie wywołuje broń atomowa, i sztukę odnoszenia ważnych decydujących sukcesów, mimo nadmiernego niekiedy ograniczenia środków wojskowych, które mogą być w niej użyte.
Andre Beaufre:
Cztery poziomy strategii w erze nuklearnej
§ pokój całkowity, który istnieje już tylko między sojusznikami i między państwami neutralnymi
§ zimna wojna, forma niemilitarnej walki między przeciwstawnymi państwami, która stała się bardziej gwałtowna wskutek odstraszania jądrowego i napięcia ideologicznego
§ poziom klasyczny, będący dawną formą walki zbrojnej, bardziej wyjątkowy i bardziej ograniczony niż poprzednio
§ poziom jądrowy, nowy i dominujący czynnik równowagi międzynarodowej i forma walki zbrojnej, możliwej, lecz równocześnie nie do przyjęcia z moralnego punktu widzenia
Strategia w dwóch rozumieniach:
1) węższe, ograniczone do kwestii wojskowych
2) szersze, jako uniwersalna wizja długofalowych działań państwa; określana jako wielka strategia (Liddell Hart, Luttwak), strategia narodowa (USA), strategia ogólna (Ruge), polistrategia (Kukułka), strategia totalna (Beaufre), strategia państwowa (Kuźniar)
Podział strategii:
1) totalna - podporządkowana bezpośrednio polityce, mająca za zadanie opracowanie zasad prowadzenia wojny totalnej; określenie właściwego zadania i łączenie różnych strategii ogólnych - politycznej, ekonomicznej, dyplomatycznej i wojskowej.
2) ogólna (polityczna, ekonomiczna, dyplomatyczna, wojskowa) ma za zadanie rozdzielać i łączyć zadania dotyczące przedsięwzięć podejmowanych na różnych odcinkach działalności rozważanej dziedziny
3) szczegółowa (np. operacyjna, logistyczna, genetyczna) - nie tylko uzgadnianie celów wybranych przez strategię ogólną z możliwościami określonymi przez taktykę i technikę, ale także nadawanie kierunku rozwojowi taktyki i techniki w celu przystosowania ich do potrzeb.
Strategia bezpieczeństwa narodowego USA
2002
§ USA dysponują bezprecedensową siłą i wpływami w świecie i muszą ją wykorzystać w służbie wolności
§ Ameryka wyszła zwycięsko z XX-wiecznej konfrontacji z totalitaryzmami
§ Ameryka jest w stanie wojny z terroryzmem.
§ zagrożenie pochodzi ze strony państw zbójeckich
§ groźba użycia BMR, niezbędne działania nieproliferacyjne
§ USA nie zawahają się przed działaniami indywidualnymi w razie konieczności dla wykonania prawa do samoobrony poprzez działania uprzedzające przeciwko terorrystom
2006
§ strategia czasu wojny – wojny z terroryzmem
§ zagrożenie ze strony państw bandyckich i państw w stanie rozkładu
§ obrona ludzkiej godności w warunkach demokracji i poszanowania wolności
§ wzmocnienie sojuszów w walce z globalnym terroryzmem oraz w celu zapobieżenia ataków na USA i ich przyjaciół, w szczególności przy użyciu WMD
§ popieranie gospodarki rynkowej oraz globalnego wolnego handlu
§ rozwój współpracy z innymi ośrodkami władzy światowej
§ transformacja instytucji bezpieczeństwa narodowego USA w celu stawienia czoła wyzwaniom XXI w.
...
kyclawok