FINANSE - to ogół zjawisk ekonomicznych związanych z ruchem pieniądza w procesie podziału i wymiany wartości.
Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych.
Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim oszczędności i rezerw.
Finanse zajmują się analizą zjawisk pieniężnych na tle i w związku z przebiegiem takich zjawisk realnych w gospodarce jak: produkcja, podział, spożycie indywidualne i zbiorowe, inwestycje oraz wymiana z zagranicą.
Zasób pieniężny – to ogół środków pieniężnych w dyspozycji danego podmiotu gospodarczego, którymi podmiot może względnie swobodnie dysponować, gospodarować, ponieważ środki te nie mają z góry narzuconego zastosowania.
Fundusz pieniężny – to zasób pieniężny przeznaczony na realizację określonego celu.
Budżet centralny, regionalny, budżet towarzystw emerytalnych - operują one głównie funduszami. Nie mają one pełnej swobody w dysponowaniu środkami pieniężnymi.
Firmy tworzą lub zmuszone są przez określone prawo do tworzenia funduszy, np. funduszu socjalnego.
Zjawiska finansowe mają złożony i zróżnicowany charakter, najogólniej można je podzielić wg kryterium: przedmiotowego i podmiotowego.
Pozwala ono wyodrębnić różne rodzaje zjawisk pieniężnych (przepływów, strumieni pieniężnych) niezależnie od tego jakie podmioty biorą w nich czynny udział.
Wg tego kryterium wyróżnia się:
1. Przychody i wydatki materialne i osobowe
(Są one również często nazywane przychodami, przepływami ekwiwalentnymi lub rynkowymi).
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków materialnych:
- Ruchowi środków pieniężnych towarzyszy równoczesny ruch wartości materialnej (usługi, dobra)
- Są one regulowane głównie przez mechanizm rynkowy zgodnie z relacjami podaży i popytu.
- Czasami mogą podlegać innym wpływom (opodatkowanie towarów, ustawowe określenie płacy minimalnej)
Popyt i podaż na rynku pracy
Cena płacy minimalnej znajduje się powyżej punktu równowagi rynkowej
Płaca
Ilość
Bezrobocie spowodowane
płacą minimalną
2. Przychody i wydatki redystrybucyjne
(są też nazywane transferami, płatnościami transferowymi)
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków redystrybucyjnych:
- Występują wtedy, gdy ruchowi pieniądza nie towarzyszy ruch wartości materialnej.
- Nie podlegają regułom rynkowym, lecz są regulowane przez prawo finansowe.
- Charakteryzuje je brak wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu gospodarczego, otrzymującego środki pieniężne od innego podmiotu.
- Do typowych transferów należą: np. podatki, opłaty, zasiłki, emerytury, renty, dotacje, subwencje, darowizny.
3. Przychody i wydatki kredytowe
Cechy charakterystyczne przychodów i wydatków kredytowych:
- Związane są z działalnością gospodarczą banków
- Funkcje kredytowe spełniają przede wszystkim banki komercyjne
- Poza kredytem bankowym występuje również kredyt towarowy.
Dla banku udzielenie kredytu nie jest wydatkiem pieniężnym (nie pomniejsza on własnych zasobów pieniężnych), natomiast kreuje nowy zasób pieniądza kredytowego.
Spłata kredytu przez pożyczkobiorców nie jest przychodem pieniężnym (nie powiększa to zasobów banku, wykreowane wcześniej dla dłużnika zasoby ulegają likwidacji).
4. Przychody i wydatki ubezpieczeniowe
Wyróżniamy dwa rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze.
Ubezpieczenia społeczne – cechy charakterystyczne:
- Są najczęściej obowiązkowe i powszechne
- Mają chronić przed niedostatkiem, zapewnić niezbędne minimum
- Najczęściej są to ubezpieczenia na koszt pracodawcy i państwa
Ubezpieczenia gospodarcze– cechy charakterystyczne:
- Mają charakter ubezpieczeń osobowych i majątkowych
- Zawierane są dobrowolnie i na koszt pracownika
- Suma ubezpieczeń oraz inne elementy ustalone są na wniosek ubezpieczającego.
- Częściowo występuje brak ekwiwalentności tych płatności oraz brak ich związku z rynkowym mechanizmem podziału i wymiany.
Podmiotowa systematyka zjawisk finansowych oparta jest na kryterium rodzajowego zróżnicowania jednostek dokonujących operacji pieniężnych.
1. Finanse gospodarstw domowych – realizowane są poprzez przepływy / strumienie:
- strumienie materialne
przychody: wynagrodzenia za pracę
wydatki: zakup dóbr i usług konsumpcyjnych
- strumienie redystrybucyjne
przychody: darowizny, renty, emerytury, dywidendy, zasiłki, procenty od obligacji
wydatki: podatki, składki ubezpieczeniowe
- strumienie kredytowe
przychody otrzymany kredyt bankowy
wydatki spłata tego kredytu
2. Finanse publiczne – tj. finanse państwa, samorządu terytorialnego oraz organizacji nie nastawionych na zysk, realizujących funkcje państwa (fundacje, instytucje charytatywne).
przychody: z tytułu sprzedaży mienia publicznego, czy świadczenia różnego rodzaju usług wydatki: płace pracowników sektora publicznego, zakup broni dla wojska oraz zapłata za
usługi dla sektora w ramach systemu zamówień publicznych.
przychody: grzywny, dywidendy, składki na ZUS, część zysku banku centralnego
wydatki: subwencje, dotacje, wypłacone odsetki od dotacji państwowych, odszkodowania
z tytułu ubezpieczeń społecznych podatki, składki ubezpieczeniowe
przychody otrzymane kredyty od banku centralnego i baków komercyjnych
wydatki zwrot zaciągniętych kredytów
3. Finanse banków i instytucji kredytowych
przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych, prowizje od usług maklerskich
wydatki: płace dla pracowników, zakup środków dla bieżącej działalności, rozbudowy
infrastruktury przestrzenno - technicznej
przychody: procenty od kredytów, dywidendy, opłaty, prowizje z tytułu obrotu
bezgotówkowego
wydatki: procenty od depozytu, podatki i opłaty, dywidendy dla właścicieli banków
4. Finanse towarzystw ubezpieczeniowych
przychody: z tytułu sprzedaży składników majątkowych
wydatki: wynagrodzenia pracowników, zakup dóbr inwestycyjnych
przychody: otrzymane składki ubezpiecz., procenty od depozytów bankowych i obligacji
wydatki: wypłacone odszkodowania, procenty od otrzymanych kredytów, podatki i opłaty
5. Finanse przedsiębiorstw zarobkowych - mają zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania finansów jako całości
przychody: z tytułu sprzedaży dóbr i usług konsumpcyjnych i produkcyjnych
wydatki: z tytułu zakupu czynników produkcji, płace dla pracowników
przychody: subwencje, dotacje, darowizny, procenty od depozytów bankowych, dywidendy
od akcji innych przedsiębiorstw
wydatki: podatki i opłaty, procenty od zaciągniętego kredytu, procenty od
wyemitowanych obligacji, dywidenda dla właścicieli, składki ubezpieczeniowe
fir2011up