Geologia Regionalna Świata - notatki.pdf - Naukowe - soul221

GEOLOGIA REGIONALNA ŚWIATA

GŁÓWNE PŁYTY LITOSFERY:

TOM I: EUROPA

1. EURAZJATYCKA

2. PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKA

3. POŁUDNIOWOAMERYKAŃSKA

4. PACYFICZNA

5. AFRYKAŃSKA

6. AUSTRALIJSKA

7. INDYJSKA

8. ARABSKA

9. ANTARKTYCZNA

10. SKOTII

11. NAZCA

12. FILIPIŃSKA

13. KARAIBSKA

14. WYSP KOKOSOWYCH

15. JUAN DE FUCA

WYKŁAD 1.

WSTĘP:

Cele geologii regionalnej:

► przedstawienie zapisu skalnego z którego zbudowana jest dana jednostka

► interpretacja genezy tej jednostki

Geologiczna jednostka (= jednostka strukturalna= tektoniczna) - jest to obiekt

geologiczny (trójwymiarowy) różniący się od sąsiednich jednostek zapisem

litostratygraficznym, genezą (zapisem następstw procesów geologicznych) i budową

strukturalną.

Granice jednostek mają z reguły charakter tektoniczny bądź są wytaczane na sposób

konwencjonalny (zatem umownie, w oparciu o różne inne kryteria).

+ OK. 40 MNIEJSZYCH...

RODZAJE (TYPY) GRANIC MIĘDZY PŁYTAMI:

BUDOWA ZIEMI:

(krótkie repetytorium)

▬ GRANICE ROZBIEŻNE (DYWERGENTNE)

/generowana jest tutaj nowa skorupa/

Np. granica płyty północnoamerykańskiej i eurazjatyckiej

■ Ziemia charakteryzuje się warstwową budową wewnętrzną

■ jej zewnętrzna warstwa to litosfera (zbudowana ze skorupy oceanicznej i kontynentalnej)

▬ GRANICE ZBIEŻNE (KONWERGENTNE)

/w miejscu gdzie jedna płyta podsuwa się pod drugą, a zatem w strefach subdukcji/

Np. wokół północnej części płyty pacyficznej

■ podzielona jest ona na wiele płyt które poruszają się względem siebie (wzajemnie ze sobą kolidują)

■ siłą napędową ruchu płyt są strumienie ciepła pochodzące z wnętrza Ziemi

■ niektóre płyty litosfery mają tylko skorupę oceaniczną , inne zawierają natomiast dwa

rodzaje skorupy - oceaniczną i kontynentalną

▬ PRZESUWCZE (TRANSFORMUJĄCE)

■ płyty litosferyczne ze skorupą oceaniczną mają grubość ok. 70km , a ze skorupą

kontynentalną powyżej 150km ( max. ok. 200km)

UWAGA: Poza tymi rodzajami mamy również często do czynienia z trudnymi w wyznaczeniu

szerokimi strefami granicznymi (szeroki obszar którego granice trudno wytyczyć cechujący

się wysokim stopniem deformacji , jak: Alpy, ryft Afryki Wschodniej itd.)

■ największa jest płyta eurazjatycka , natomiast najszybciej porusza się obecnie płyta Nazca

SKORUPA KONTYNENTALNA- granitowa

Porównanie (zestawienie) właściwości skorupy kontynentalnej i oceanicznej:

■ jest górną częścią litosfery

Cechy:

Kontynentalna

Oceaniczna

■ budują ją zróżnicowane skały o składzie granitu

Wiek średni

3.8 Ga

65 Ma

Max. wiek

4.1- 4.2 Ga

180 Ma

■ współczesny zasięg to ok. 7mld km 2

Skład

Granity

Bazalty

Gęstość

~ 2.6- 2.8 g/cm 3

~ 2.9- 3.2 g/cm 3

■ najstarsze skały - ACASTA GNEJS (gnejsy formacji Acasta datowane na 4.01Ga )

■ generalnie najstarsze skały skorupy kontynentalnej budują kratony (stanowiące jądra kontynentów)

Grubość

35km

6- 10km

Struktura

Heterogeniczna

(niejednorodna)

Homogeniczna

(bardziej jednorodna)

■ grubość skorupy kontynentalnej jest zmienna : największa pod wielkimi łańcuchami

górskimi ( max. ok. 70km - pod Tybetem, pod Andami), w najstarszych częściach skorupy

kontynentalnej ok. 45- 50km (średnie wartości), natomiast najcieńsza jest oczywiście

przy współczesnych krawędziach kontynentów

Aktywność tektoniczna

Buduje stabilne kratony,

jedynie jej brzegi,

krawędzie mogą być

aktywne

Buduje bardziej aktywne

grzbiety i rowy aktywne

tektonicznie

SKORUPA OCEANICZNA- bazaltowa

Główne struktury skorupy kontynentalnej i oceanicznej:

■ jest częścią litosfery stanowiącą dno basenów oceanicznych

Kontynenty:

■ zbudowana ze skał maficznych (= sima)

► KRATONY

■ cieńsza wyraźnie od skorupy kontynentalnej , jej średnia grubość to ok. 6- 12km

► TARCZE

■ prosty zapis skalny (znacznie mniej złożony od kontynentalnej)

► PLATFORMY

■ wydziela się w jej obrębie zasadnicze trzy warstwy: (w sekwencji od dołu do góry)

► PASMA OROGENICZNE

1. plutoniczne skały (gabra, ultramafity) ~5km

2. skały wulkaniczne

~1-2km

Oceany:

3. skały osadowe

~0.5km

► GRZBIETY ŚRÓDOCEANICZNE I ROWY TEKTONICZNE W ICH OBRĘBIE

■ wiek skorupy oceanicznej:

► ROWY OCEANICZNE

▬ najmłodsze fragmenty występują w strefach ryftu (gdzie skorupa oceaniczna jest generowana)

► ŁUKI WYSP

▬ najstarszy fragment datowany na ~180 Ma (dolna / środkowa jura)

WYKŁAD 2.

KRATON (niem. Kraton, gr. kratos - mocny, trwały, 1944)- jest to najstarsza

(prekambryjska), stabilna część skorupy ziemskiej nie podlegająca ruchom fałdowym a

jedynie ruchom uskokowym (i przemieszczająca się w ramach tektoniki płyt).

Kratony stanowią jądrowe części kontynentów .

BUDOWA GEOLOGICZNA EUROPY

PLATFORMA - jest to gruba pokrywa młodszych skał osadowych pokrywająca

(przykrywająca) kraton.

GŁÓWNE JEDNOSTKI STRUKTURALNE:

▪ z reguły zawiera liczne luki sedymentacyjne i stratygraficzne

▪ najczęściej brak większych zafałdowań , obecne zaś liczne uskoki

▪ wyraźnie mniejsze miąższości w porównaniu z pasmami orogenicznymi

1. KRATON WSCHODNIOEUROPEJSKI

2. PLATFORMA WSCHODNIOEUROPEJSKA

TARCZA - jest to wyniesiona część kratonu , pozbawiona pokrywy osadowej .

3. TARCZA SKANDYNAWSKA (= FENNOSKANDII= BAŁTYCKA)

4. TARCZA UKRAIŃSKA

PASMO OROGENICZNE - jest to pasmo górskie na kontynentach , wg. teorii tektoniki płyt

pasma orogeniczne powstają na konwergentnych (zbieżnych) granicach płyt.

5. KALEDONIDY EUROPEJSKIE

6. HERCYNIDY EUROPEJSKIE

▪ najpełniejsze zapisy cykli sedymentacyjno- diastroficznych są zachowane właśnie w

pasmach orogenicznych

7. BASENY PERMO- MEZOZOICZNE

▪ pasma orogeniczne to z reguły ciągłe sekwencje o długim zasięgu stratygraficznym

( są pofałdowane i cechują się znacznymi miąższościami )

8. ALPIDY EUROPEJSKIE

9. MŁODE BASENY

10. URAL

11. KAUKAZ

PLATFORMA WSCHODNIOEUROPEJSKA:

GRANICE KRATONU WSCHODNIO- EUROPEJSKIEGO:

■ na W ograniczony szwem transeuropejskim ( TESZ - Transeuropean Sulture Zone ) dawniej

zwanym linią T- T , ma ok. 2000km długości ciągnąc się od Morza Północnego po Dobrudżę

► zajmuje obszar ok. 5.5 mln km 2

► kraton wschodnio- europejski stanowi fundament platformy i można w jego

obrębie wydzielić 3 krystaliczne fundamenty (= segmenty= regiony):

■ na E odgraniczony orogenem Uralsko- Nowej Ziemi- Tajmyrskim

■ po stronie NW na kraton są nasunięte kaledonidy (na nim tarcza bałtycka )

1. FENNOSKANDIA (= BALTIA)

~ na NW

■ na S graniczy ( od SE ku SW ) z Kaukazem, paleozoiczną platformą scytyjską i Karpatami

STREFA TESZ (= TTZ= TT):

2. SARMACJA

~ na S

■ rozdziela dwie prowincje tektoniczne : prekambryjską platformę wschodnio- europejską i

platformę paleozoiczną na zachodzie

3. WOŁGO- URALIA (= REGION WOŁŻAŃSKO- URALSKI)

~ na E

■ stanowi szeroką na 50- 100km strefę wgłębnego rozłamu (do 55km głębokości)

przebiegającą na kierunku NW- SE

GRANICE:

I) PAS WULKANICZNY LIPETSK- ŁOSEW ~ 2.1 Ga - dolny proterozoik

■ strefa ta stanowi część większej strefy dyslokacyjnej: Dobrudża- Morze Północne

(lub: Skania- Morze Czarne)

Stanowi granicę pomiędzy Sarmacją a Wołgo- Uralią

■ jej przebieg w Polsce: Koszalin- Grudziądz- okolice Warszawy- Zamość- Tomaszów Lubelski

II) PASMO WULKANICZNE OSNITSK- MIKASZEWICZI ~ 2.0- 1.95 Ga - dolny proterozoik

Wyznacza złącze Sarmacja- Fennoskandia

ETAPY EWOLUCJI TEKTONICZNEJ FUNDAMENTU

KRYSTALICZNEGO PLATFORMY WSCHODNIO- EUROPEJSKIEJ:

1. OD PÓŹNEGO WCZESNEGO PROTEROZOIKU DO WCZESNEGO RYFEJU

(1800- 1650 Ma)

►W tym czasie powstaje pokrywa protoplatformy

2. ŚRODKOWY RYFEJ (1400- 1100 Ma) ~ 1200 Ma

►Ma miejsce ryfting ale tylko przy krawędziach platformy

3. OD PÓŻNEGO ŚRODKOWEGO RYFEJU PO POCZĄTEK PÓŹNEGO RYFEJU

(1100- 900 Ma)

►Powstaje wówczas paleoplatformowa pokrywa

(przypuszczalna korelacja z czasem powstania Rodinii !?!?!?- jest to jednak niepewny wniosek)

4. OD PÓŻNEGO RYFEJU DO WCZESNEGO WENDU

(800- 600 Ma)

►Ma miejsce ryfting i powstaje aulakogen centralnej Rosji

(czas rozpadu Rodinii !?!?!?)

Orogeniczna i magmowa aktywność w obrębie kratonu zakończyła się

prawdopodobnie w czasie wczesnego (dolnego) ryfeju (ok. 1650- 1300 Ma) !!!

TRANSKRATONICZNY SYSTEM RYFTOWY CENTRALNEJ ROSJI I PACZELMY:

Zawiera strefę szwu spajającego 3 zasadnicze segmenty kratonu:

► ryfejski ( 1650- 670 Ma ): ryft centralnej Rosji znajduje się tu w osiowej części tego złączenia

► ryft ten był reaktywowany w czasie 1.3- 0.5 Ga (z różną intensywnością)

► pokrywa sedymentacyjna kratonu zawierająca osady epikontynentalne i lądowe z szerokiego

przedziału czasu: neoproterozoik- kenozoik

Podział archaiku i proterozoiku:

(w ujęciu rosyjskim)

Fazy orogeniczne prowadzące do akrecji tarczy:

(od N na S mamy coraz młodsze skały)

OROGENY:

(pasma powstałe podczas deformacji tarczy bałtyckiej)

1. SAMIJSKI (3.1- 2.9 Ga)

2. LOPIJSKI (2.9- 2.6 Ga)

3. SFEKOFEŃSKI (1.9- 1.75 Ga)

4. GOTYJSKI (1.75- 1.5 Ga)

5. SFEKONORWESKI (1.05- 0.9 Ga)

UWAGA: Po ustaniu tych głównych faz orogenicznych następuje długa przerwa i powstaje

następne pasmo (dobudowane do poprzednich): pasmo kaledońskie (~440- 410 Ma) ...

► tarcza bałtycka stanowi NW wydźwignięty fragment prekambryjskiego kratonu

wschodnio- europejskiego

► obszar ten zaczął się wypiętrzać 1.5 Ga (i proces ten trwa nadal )

WYKŁAD 3.

► w plejstocenie lądolód obniżył powierzchnię tarczy pozostawiając cienką warstwę

osadów glacjalnych, mnogie jeziora oraz rzeki

FENNOSKANDIA (= BALTIA)

► akrecja skorupy tego obszaru odbyła się podczas czterech głównych zdarzeń

orogenicznych , czyli w czasie trwania orogenezy saamijskiej, lopijskiej, sfekofeńskiej,

gotyjskiej natomiast podczas orogenezy sfekonorweskiej (grenwilskiej) przetwarzana była

powstała uprzednio skorupa ( nie dochodziło do akrecji nowych fragmentów)

► na NW zawiera tarczę bałtycką (fennoskandzką)

► ma zróżnicowaną akrecyjną archaiczno- wczesnoproterozoiczną skorupę o

zróżnicowanej grubości 30- 60km

► w jej obrębie wydzielono 7 głównych kompleksów granitowych rapakiwi i ok. 15

podrzędnych kompleksów ( przykład: Salmi batolit - od Rosji po centralną Szwecję)

► większość intruzji jest wieku 1.65- 1.77 Ga

Geologia Regionalna Świata - notatki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: