Dziennik Jerzego Pilcha 19 [PrzekrĂłj].pdf

24.05.2010

Dziennik Jerzego Pilcha 19/2010

Jerzy Pilch

Odkąd ładnych parę miesięcy temu przeczytałem w gazecie wywiad z jednym z naszych wysoko,

a nawet najwyżej wyedukowanych księży, który – dla horroru: precyzyjnie i przekonująco

– dowiódł, że i w luteranizmie są „pewne elementy maryjne” – nic mnie nie zdziwi

Rysunek Katarzyna Leszczyc–Sumińska na podstawie zdjęcia Bogdana Krężla

29 kwietnia

Nie to mam na myśli, co myślicie, że mam. A powinniście się choć trochę („trochu” jak celem

utworzenia rymu z „grochu” powiada aktualny wieszcz) domyślać, co mam na myśli. Siebie

oczywiście. Katastrofa się zdarzyła? Pozwolą państwo, że w takim razie powiem coś o sobie. Bez

cienia ironii. Dla człowieka piszącego nie ma innych zadań jak zapis szamotanin na powierzchni

planety.

Głównie mam na myśli odległość duchową, jaka mnie dzieli od Krakowskiego Przedmieścia;

głównie mam na myśli nieskończoną czeluść, jaka mnie dzieli (dzieliła i dzielić będzie)

od obróconego w jedno wielkie, starannie utrzymane pole płonących zniczy na Krakowskim

Przedmieściu. Dla mnie otóż to uprawne pole ognia było ziemią jałową. I pryncypia o tym

decydują, nie okoliczności doraźne.

Nic – poglądy polityczne, których nie mam. Nic – kwestia smaku, którą mam, bo moja. Nic – jedna

wielka komedia straszliwą tragedią zakończona. Nic – prawo krytykowania żywych i obowiązek

oddawania czci zmarłym. (Jakby tego prawa nie było, żadnego życia politycznego czy

intelektualnego by nie było – wszyscy kiedyś umrą, nikogo przeto atakować w imię przyszłej,

zawsze przecież przedwczesnej i zawsze przecież tragicznej, śmierci nie wolno. Jakby tego

obowiązku nie było, powszechniejszy by był zwyczaj rozwijania transparentów, jaki po śmierci

Geremka specjalnie pobożne kręgi rozwinęły). Nic – sympatie i antypatie. Nic – filmy

propagandowe. Nic – programy telewizyjne. Nic – teksty gazetowe. Jedynie fundamentalizm

luterski. I tylko on. Cóż z tego, że retoryczny? Jest tylko język. I właśnie go nie ma.

30 kwietnia

Rytuał zapalania zniczy na grobach upowszechnił się i na ewangelickich cmentarzach, a nie

powinien w żadnym wypadku, nie jest to nasz rytuał. Ewangelickie cmentarze mojego dzieciństwa

nawet – a może zwłaszcza – 1 listopada były ciemne. Wiślański cmentarz Na Górniczku – tysiąc

razy piękniej od Wawelu, Skałki i innych najsławniejszych, łącznie z watykańskimi, pośmiertnych

legowisk położony – jeszcze w latach 60., a może nawet na początku lat 70. był ciemny – żyły

jeszcze wówczas pokolenia, co katolickie płomyki gasiły od ręki.

Ulubiona moja postać literacka, babka Czyżowa, świeczki (w tamtych czasach nawet katolickie

manufaktury nie produkowały zniczy) na grobach zwalczała z luterskim radykalizmem i luterskim

językiem o nich się wyrażała. Jak powszechnie wiadomo, Nasz Reformator, Doktor Marcin Luter

– jak na tłumacza Pisma przystało – miał do języka stosunek rozlegle swobodny.

Teraz nawet najporządniejsi ewangelicy znicze na grobach zapalają jak gdyby nigdy nic. Teraz

luterski zwyczaj skromnie zdobionych grobów i niewzniecania na nich ognia wchłonięty został

przez „rytuał jedynie prawomocny”.

Gdyby Adam żył, zadzwoniłbym do niego i krótko – pewnie by się gdzieś śpieszył, może, nie daj

Boże, na jakiś samolot – omówilibyśmy tę kwestię, co teraz, także w związku z jego śmiercią,

wypłynęła na wierzch – ma się rozumieć wyłącznie mojego – mózgu.

U lutrów – najkrócej rzecz ujmując – nie ma czyśćca, nie ma modlitwy za zmarłych, nie pali się

(nie paliło się) świateł na grobach. Niektórzy widzą tu związek przyczynowo-skutkowy – ponieważ

nie ma czyśćca, nie ma też modlitw i świateł. Adam prawdopodobnie nie upierałby się przy takim

– negatywnym – rozumowaniu i faktycznie nie do końca jest sens ewangelicki rytuał objaśniać

brakiem w nim elementu katolickiego.

Człowiek – głosi nasza doktryna – po śmierci staje przed obliczem Pana i żywym już nic do tego.

Żadnych prób wpływania na werdykt, żadnych błagań o łaskę, żadnych protekcyjnych modłów.

Nawet w najkorniejszej formie podpowiadać Najwyższemu, co ma z przybyłą doń z ziemskiego

padołu duszą uczynić – to jest pycha czysta. Żadnych takich. Zwłaszcza zaś żadnego zapalania

zniczy na grobach; owszem, to jest rzecz malownicza i estetycznie przyjemna, ale specjalnie przez

to niebezpieczna. Ogień jako symbol życia źle robi odchodzącej duszy, zatrzymuje ją swym

zwodniczym blaskiem, ziemskie, a nie do nieba wiodące ścieżki oświetla, zmarłych niepokoi;

w ogóle język ognia, znaki ognia to są wyłącznie Boże znaki i języki. Oczywiście ksiądz Pilch coś

by tu dodał; poza przychodzącym mi do głowy szkolnymi przykładami wskazałby odpowiednie

miejsca w Biblii, pogadalibyśmy; już nie pogadamy. Na tamtym świecie? Nie był to kapłan skłonny

do sentymentalnych wersji mniejsza o to czego.

1 maja

Referuję z grubsza własną, rodzinną ortodoksję, staram się to czynić w miarę bez cudzysłowu, choć

komuś, kto ma w genach równie intensywne jak protestanckie piętno poczucie komizmu, nie

przychodzi to łatwo, tym trudniej, że model „jedynie prawomocny” pożera wszystko. I nie tylko nie

ma na to rady – wręcz jest na to zgoda. Niejeden przecież nasz dobrotliwy pastor, jak go zapytać:

Czy można znicz na grobie zapalić, czy to wielki grzech będzie? – odpowie, że spokojnie można,

nic wielkiego, żaden grzech. Czy jakiś nasz uczony teolog dojdzie do wniosku, że w luteranizmie

też są „pewne formy i postacie myślenia czyśćcowego”, wątpię, ale nie wykluczam. Odkąd ładnych

parę miesięcy temu przeczytałem w gazecie wywiad z jednym z naszych wysoko, a nawet najwyżej

wyedukowanych księży, który – dla horroru: precyzyjnie i przekonująco – dowiódł,

że i w luteranizmie są „pewne elementy maryjne” – nic mnie nie zdziwi.

Oczywiście; macie słuszność, moi współbracia, piękna jest wasza wyrozumiałość, tolerancja

i wiedza; macie rację i macie zarazem gigantyczne szczęście, że nie słyszy was moja babka. Ona

by wam – jak mawiają w Wiśle – „pocisła godzinki”. (Tłumaczenie na polski: „przyśpieszyła bieg

czasu”, nie oddaje grozy oryginału).

2 maja

Na pogrzebie Adama siedziałem w kościelnym ogrodzie, siłą rzeczy przypomniały mi się aury

wiślańskich nabożeństw na Piotra i Pawła, pogoda jak w tamtych czasach niezwykła, prochy

zostały w Warszawie. Prezydentem ktoś zostanie – Adamem Pilchem już nikt. Wszyscy bliscy ofiar

zaznają tej samej goryczy.

3 maja

Z ogni na krakowskim przedmieściu nawet lód w sercu nie pozostał, nawet ułamek czystej estetyki

ognia, a przecież nawet cała czysta – nie tylko ognia, ale w ogóle wszystkich żywiołów – estetyka

to jest bardzo mało.

Co by na ten festiwal zniczy powiedziała moja babka? Przerażona by była. Przerażona by była nie

zniczami, ale tym, co się stało – stara Czyżka była bowiem patriotką. Przeżywszy prawie całe XX

stulecie, mało prawdziwej Polski zaznała – tym większą była patriotką. Nie mówię, że jedyną

mi znaną, ale – szczerze mówiąc – jedną z nielicznych.

Jerzy Pilch

„Przekrój” 19/2010

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: