Bogusław Wołoszański
"Sensacje XX wieku" rewir
Nadchodził świt. Dowódca Frontu Zachodniego, Michaił Tuchaczewski, wy-
szedł z pokoju drewnianego domku, który od dwóch dni służył mu za kwaterę.
Nie spał tej nocy. Oczywiście nadchodzący dzień nie mógł przynieść rozstrzyg-
nięcia. Bitwa miała trwać długo, ale podniecenie, które odczuwał przed rozpo-
częciem ofensywy, i zmęczenie odpędziły sen. Przeszedł przez wąską sień, gdzie
na komodzie skulił się żołnierz.
- Nie śpij, bo cię zarżną jak prosię - Tuchaczewski trącił go łokciem.
Żołnierz zeskoczył z komody. Zaczął wtykać bluzę munduru za pasek spodni,
a drugą ręką gorączkowo usiłował wymacać karabin, który zsunął się na podłogę.
- Tak jest, towarzyszu dowódco. Zmęczony... Ja tylko na chwilę głowę
o ścianę oparł... - mamrotał.
- Nastaw samowar. Wygasł już całkiem. - Tuchaczewski zdjął z wieszaka
skórzaną kurtkę, narzucił na ramiona i otworzył drzwi wejściowe. Żołnierze
stojący na warcie wyprężyli się. ..Dobrze, że przynajmniej ci nie śpią" - pomyś-
lał. Miał pod komendą prawie pół miliona ludzi, ale wiedział, że ich wartość
bojowa nie jest duża. Zbieranina tych, którzy uwierzyli w rewolucję, i jeszcze
więcej takich, co uważali, że będą łupić polskie dwory i gwałcić polskie
dziedziczki. Nie mieli doświadczenia ani umiejętności żołnierskich, a dyscyplinę
trzeba było krwawo egzekwować.
Wyszedł na wąską, piaszczystą uliczkę. Sierpniowy świt był zimny i wilgotny.
Tuchaczewski zapiął guziki skórzanej kurtki. Postanowił pospacerować przez
kilka minut.
Polacy cofali się. Uważał, że ani na moment nie można dać im odetchnąć, gdyż
wówczas mogliby zorganizować rezerwy, podciągnąć zaopatrzenie, wzmocnić
obronę i przejść do kontrofensywy. Tuchaczewski był głęboko przekonany, że
cała Europa Zachodnia śle do Polski broń, amunicję, ochotników i prowiant.
Dlatego siły wojsk polskich szybko się odradzały i każda przerwa w ofensywie,
zelżenie nacisku może kosztować Rosję przegraną.
Armie Tuchaczewskiego też rozbudowywały się. W czerwcu Front Zachodni
otrzymał pięćdziesiąt osiem tysięcy ludzi uzupełnienia i tym samym liczebność
jego wojsk wzrosła do czterystu czterdziestu siedmiu tysięcy żołnierzy. Na
początku lipca Tuchaczewski mógł wystawić w pierwszej linii dziewięćdziesiąt
jeden tysięcy żołnierzy i dzięki temu na kierunku głównego uderzenia jego
wojska miały dwukrotną przewagę liczebną nad wojskami polskimi. Ciągle
jednak było to za mało, dlatego też zdecydował rzucić do boju wszystkie
odwody, a służby tyłowe ograniczyć do minimum. W ten sposób zyskał
dodatkowo ponad pięć tysięcy żołnierzy.
O świcie 4 lipca 1920 r. wojska Frontu Zachodniego rozpoczęły ofensywę.
W ciągu siedmiu dni Armia Czerwona przełamała polski front, przekroczyła
Berezynę, zajęła Ihumień. Mińsk i Białystok. Polacy ponieśli duże straty i mimo
zażartej obrony nie zdołali zatrzymać armii Tuchaczewskiego. Uchodzili z pola,
ale w sposób zorganizowany; bez panicznej ucieczki wojska, które straciło
wszystko i rozbite na niewielkie grupy ratowało się przed śmiercią lub niewolą.
Odchodząc, wysadzali mosty i minowali drogi. W potyczkach osłonowych
oddawali niewielu jeńców i zostawiali niewiele sprzętu. Zachowywali siły do
ostatecznej rozprawy. Pod Warszawą mogli odbudować swoje wojska, których
potęgę pokazali w kwietniu i maju 1920 r, Tuchaczewski liczył jednak, że szybki
marsz jego oddziałów uniemożliwi Polakom zorganizowanie obrony i zmobilizo-
wanie rezerw. Przed nim była Warszawa i ostateczne zwycięstwo. Wydał odezwę
do żołnierzy:
Czer\vonoarmiści! (...) Wielki pojedynek rozstrzygnie.JjJsy wojny i narodu
rosyjskiego oraz ludności polskiej. Wojska spod znaku Czerwonego Sztandaru
i wojska łupieżczego białego orła oczekuje śmiertelny pojedynek. (...) Na
Zachodzie rozstrzygają się losy światowej rewolucji. Ponad trupem białej Polski
wiedzie droga do ogólnoświatowej pożogi. Poniesiemy na bagnetach szczęście
i pokój pracującej ludzkości.
Tuchaczewski planował wielkie uderzenie na Warszawę od północy i tam
zdecydował się skoncentrować cztery armie, które mogłyby przełamać silną
obronę, jakiej spodziewał się w rejonie stolicy. Prawe skrzydło jego wojsk było
potężne, ale na pozostałych odcinkach wielkiego frontu sytuacja kształtowała się
niekorzystnie dla Rosjan. Na centralnym kierunku, na obszarze rozciągniętym na
sto sześćdziesiąt kilometrów działała słaba grupa mozyrska, licząca zaledwie
pięć tysięcy żołnierzy. Lewe skrzydło pozostało całkowicie odsłonięte. Polskie
uderzenie w to miejsce groziło odcięciem armii idących na Warszawę, okrąże-
niem ich i zniszczeniem. Tuchaczewski musiał więc uzyskać dodatkowe siły.
Mógł je przejąć z Frontu Południowo-Zachodniego, którego armie podeszły pod
Lwów. Naczelny dowódca Armii Czerwonej, Siergiej Kamieniew obiecał,
podczas narady 22 lipca, że wyda rozkaz przesunięcia l. Armii Konnej i 14. armii
z Frontu Południowo-Zachodniego na lewe skrzydło Frontu Zachodniego.
Jednakże dowódca Frontu Południowo-Zachodniego Aleksander Jegorow i czło-
nek Rady Rewolucyjnej Józef Stalin nie mieli zamiaru oddawać najsilniejszych
jednostek do dyspozycji innego dowództwa i umożliwić mu tym samym
odniesienie świetnego zwycięstwa. Sami chcieli przejść do historii jako pogrom-
cy Polski. Stalin pisał do naczelnego dowódcy Armii Czerwonej:
Na całej linii Frontu Południowo—Zachodniego Polacy stawiają bardzo silny
opór, przy czym szczególną zaciętość przejawiają na kierunku lwowskim. Sytua-
cja z Rumunią jest niejasna i napięta. W tych warunkach uważam za konieczne
przenieść punkt ciężkości głównego uderzenia armii i Frontu Południowo-Za-
chodniego w granice Galicji. Siergiej Kamieniew zatwierdził tę propozycję,
chociaż oznaczała ona rozproszenie sił. Od tej chwili Stalin zaczął lekceważyć
polecenia przekazania części wojsk Frontu Południowo-Zachodniego do Frontu
Zachodniego.
Rozkaz w tej sprawie - jaki nadszedł 3 sierpnia - po prostu wyrzucił do kosza.
Dyrektywa z 6 sierpnia mówiąca o przekazaniu l. Armii Konnej, 12. armii
i dodatkowo 14. armii, również nie została wykonana. 11 sierpnia Kamieniew
ponownie wydał rozkaz przekazania Tuchaczewskiemu l. Armii Konnej
i 12. armii. Pisał w telegramie do Stalina i Jegorowa:
W celu udzielenia pomocy Tuchaczewskiemu skierować jak najwięcej sił do
uderzenia mniej więcej w kierunku na Lublin, Puławy, aby wszelkimi sposobami
wesprzeć lewe skrzydło Tuchaczewskiego. (...) Jest rzeczą istotną i konieczną, by
jak najprędzej przekazać dowódcy frontu [tj. Tuchaczewskiemu - BW] najpierw
12. armię, a potem bezpośrednio podporządkować mu również Armii Konną, przy
czym Tuchaczewski wyznacza termin przekazania 12. armii na 13 sierpnia,
a Armii Konnej - na 15 bm.
- Michaile Nikołajewiczu, telegram z dowództwa. - Tuchaczewski odwrócił
się. Stał za nim członek Rewolucyjnej Rady Wojennej, Józef Unszlicht. - Już
rozszyfrowane!
- Co piszą?
- Towarzysz naczelny dowódca potwierdza wysłanie do dowództwa i Rady
Rewolucyjnej Frontu Południowo-Zachodniego rozkazu przekazania nam 12. armii,
ale nie precyzuje terminu. Powołuje się jedynie na waszą ocenę, iż 12. armia
powinna najpóźniej jutro dołączyć do nas, a Konarmia - do 15 sierpnia...
- Czy od Jegorowa nadeszła jakaś wiadomość?
- Nie. Nie sądzę, abyśmy, w ciągu najbliższych dni usłyszeli cokolwiek od
Jegorowa i Stalina...
- Uważasz, że będą sabotować rozkazy dowództwa?
- Robią to już od pewnego czasu. - Unszlicht rozpiął płaszcz i z kieszeni
munduru wyjął paczkę papierosów. - Francuskie, zdobyczne. - Wyciągnął
papierosy w stronę Tuchaczewskiego. Ten pokręcił przecząco głową.
- Wojska Frontu Południowo-Zachodniego są pod Lwowem i mają szansę
zdobycia tego miasta - mówił dalej Unszlicht. - Stalin pragnie tego bardziej niż
Jegorow. W karierze polityka atut w postaci zdobycia miasta ma duże znaczenie.
Dlatego nie odda nam ani jednego pułku, gdyż jest przekonany, że gdy zdobędzie
Lwów, to wówczas nikt nie będzie pamiętał o jego niesubordynacji...
- Jeżeli tak jest, jak mówisz, to Stalina należałoby oddać pod sąd wojenny
i rozstrzelać!
- Może się tłumaczyć, że Konarmia i 12. armia są uwikłane w zacięte walki
i nie sposób w podanym przez nas terminie ich wycofać. Być może partia zechce
postawić przed sądem Stalina i Jegorowa, ale przedtem my musimy zdobyć
Warszawę. Bez ich pomocy - spokojnie stwierdził Unszlicht.
Odczekał chwilę, ale nie słysząc odpowiedzi powtórzył:
- Tak, musimy zdobyć Warszawę bez Konarmii i 12. armii. W każdym razie
nie możemy liczyć na wsparcie jednostek w ciągu najbliższych dni...
Berezynę, zajęła Ihumień, Mińsk i Białystok. Polacy ponieśli duże straty i mimo
potęgę pokazali w kwietniu i maju 1920 r. Tuchaczewski liczył jednak, że szybki
Czer\vonoarmiści! (...) Wielki pojedynek rozstrzygnie „losy wojny i narodu
rosyjskiego oraz. ludności polskiej. Wojska spod znaku Czerwonego Sztandaru
Mógł je przejąć z Frontu Południowo-Zachodniego. którego armie podeszły pod
Lwów. Naczelny dowódca Armii Czerwonej, Siergiej Kamieniew obiecał.
chodniego w granice Galicji. Siergiej Kamieniew zatwierdził tę propozycję.
jak najprędzej przekazać dowódcy/rontu [tj. Tuchaczewskiemu - BW] najpierw
się. Stal za nim członek Rewolucyjnej Rady Wojennej, Józef Unszlicht. - Już
ŚMIERĆ
Tuchaczewski milczał. Miał dość dyskusji na temat niewystarczających sił
w centrum i na lewym skrzydle wojsk idących na Warszawę.
- Nasze plany zatwierdziła partia i naczelne dowództwo. Ofensywa rozpocznie
się zgodnie z planem - powiedział w końcu. - Za daleko zaszliśmy, aby teraz dać
Polakom czas na zorganizowanie obrony i kontrofensywy. Jedyne, co możemy
zrobić, to uderzać, nawet bez Konarmii!
Odwrócił się i ruszył szybkim krokiem w stronę kwatery. Unszlicht zgasił
papierosa i podążył za nim.
13 sierpnia o świcie armie Frontu Zachodniego ruszyły ku Wiśle.
Dysproporcja w rozłożeniu sił i słabość lewego skrzydła wojsk bolszewickich
nie mogły ujść uwagi polskiego dowództwa. Desperacka obrona wojsk polskich
pod Radzyminem, Zielonką i Ossowem powstrzymywała postępy Armii Czer-
wonej i umożliwiła manewr zaczepny. 16 sierpnia znad Wieprza uderzyła 2.
armia generała Edwarda Rydza-Śmigłego. Jej oddziały wdarły się od południa
w najsłabszą część sowieckiego frontu i zaczęły szybko posuwać się na północ.
17 sierpnia w Mińsku Mazowieckim wojska 2. armii połączyły się z 5. armią
generała Władysława Sikorskiego.
Tuchaczewski nie miał już złudzeń. Dalsze postępy polskich wojsk groziły
okrążeniem jego oddziałów. Armia Czerwona, która straciła w bitwie warszaws-
kiej około osiemdziesięciu tysięcy ludzi, rozpoczęła szybki i bezładny odwrót.
Prawie sześćdziesiąt tysięcy żołnierzy sowieckich zbiegło do Prus Wschodnich.
Armia Konna i 12. armia z Frontu Południowo-Zachodniego włączyły się do
walk 20 sierpnia, ale było już za późno, aby mogły zmienić sytuację na froncie.
Klęska pod Warszawą nie przeszkodziła jednak w dalszej karierze Michaiła
Tuchaczewskiego. Stało się tak za sprawą Lenina, przekonanego, że zawinił
głównie Stalin. Ponadto Lenin doskonale rozumiał, że siły zbrojne Rosji
Sowieckiej muszą tworzyć fachowcy - wykształceni w szkołach wojskowych,
z doświadczeniem bojowym, nabytym na frontach wojny światowej i wojny
...
lancastrian