Kolokwium zajęcia II
1.Istota i znaczenie metodologii w naukach społecznych
1 .METODOLOGIA - jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Sposoby, czyli metody i techniki postępowania badawczego to mniej lub bardziej skonkretyzowane procedury (strategie) badań pedagogicznych, związane z ich konstruowaniem, gromadzeniem i opracowywaniem materiału badawczego.
A. Wymagania stawiane badaniom pedagogicznym :
-świadomość ich potrzeby poprawność logiczna i językowa w badaniach pedagogicznych:
-formułowanie problemów badawczych i hipotez roboczych.
-Konstruowanie metod i technik badań łącznie z opracowaniem ich podbudowy teoretycznej i otrzymywaniem za ich pomocą wniosków.
-Podporządkowanie badań potrzebom praktyki pedagogicznej.
-Wystrzeganie się błędów
-Zapoznanie się z głoszonymi przez metodologię badań pedagogicznych zasadami i sposobami postępowania badawczego
-Znajomość problemu przez badacza
-Wytrwałość i dociekliwość.
B. Rodzaje błędów w badaniach :
-brak precyzji w formułowaniu celów i hipotez badawczych.-Niedokładność formułowania celów badawczych- zbyt ogólne lub zbyt szczegółowe
-Uwzględnienie w formułowaniu celów badań wynikania przyczynowo-skutkowego badanych zmiennych.
-Napomina się o potrzebie uzasadniania sformułowanych celów.
2. Różne rozumienia metodologii
- Preferowany w metodologii neopozytywistyczny model badań naukowych -> przekładanie badań ilościowych nad jakościowymi
- W pedagogice wywodzącej się z psychologii humanistycznej liczą się badania jakościowe (bardziej od ilościowych)
Warto łączyć ze sobą oba te badania-> współcześnie pożądana perspektywa metodologiczna
METODOLOGIA OGÓLNA
-zajmuje się prawidłowościami rządzącymi w procesie poznawczym , wspólnymi dla wszystkich nauk Przedmiotem badawczym metodologii ogólnej jest formułowanie ogólnych warunków, jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawiania działalności badawczej. Określa sposoby wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadniania twierdzeń, budowy teorii i modeli, czynności prowadzących do formułowania problemów, weryfikacji hipotez, analizowania wyników badań, wnioskowania i uogólniania. Wskazuje
tok prawidłowego postępowania badawczego
METODOLOGIA SZCZEGÓŁOWA
- zajmuje się zaleceniami odnoszącymi się do konkretnego procesu badawczego, stosowanego w poszczególnych dyscyplinach naukowych i czynnościami badawczymi: planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik badawczych, zbieranie, kontrolowanie i opracowanie zebranego materiału, wyjaśnianie zjawisk i uogólnianie wyników badań
3.Cele nauczania metodologii
Znajomość współczesnej metodologii badań pedagogicznych okazuje się niezwykle przydatna zarówno w przygotowaniu, przeprowadzeniu badań, jak również w opracowaniu otrzymanych wyników badań. Znajomość metodologii badań pedagogicznych:
- zapewnia coraz wyższy poziom świadomości metodologicznej a tym samym zastosowanie badań w miarę trafnych i rzetelnych
- umożliwia odróżnienie wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej, czyli wiedzę uzasadnioną i sprawdzoną os przyjętej bez dowodów „ na wiarę"
- pozwala krytycznie czytać prace pedagogiczne, oceniać je zgodnie z kryteriami metodologicznymi i wystrzegać się pochopnych wniosków, jakie nasuwają się po ich lekturze
- pozwala dostrzec złożoność podejmowanego problemu badawczego, którego rozwiązanie wymaga zazwyczaj odwoływania się do więcej niż jednej metody czy techniki badawczej
- skłania do unikania formułowania twierdzeń w kategorii powinności i przyznawania się do błędów we własnym postępowaniu badawczym
- ułatwia zrozumieć komplementamość różnych sposobów podejścia badawczego (np. badań ilościowych i jakościowych)
- uczy skromności w głoszeniu swoich opinii czy stanowisk w pewnych sprawach i zarazem wyrozumiałości dla przeciwstawnych sobie poglądów
-sprzyja poniekąd również przekonaniu o przydatności dla poprawnego uprawiania pedagogiki takich nauk jak logiką matematyka, psychologia, socjologia, etyka, filozofia
- pozwala zrozumieć, że niektóre twierdzenia (uzasadnione naukowo zgodnie w wymogami metodologicznymi obowiązującymi w pedagogice w danym czasie nie zawsze okazują się prawdziwe
4.Podstawowe pojęcia:
A. PROBLEM BADAWCZY – to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie (S.Nowak)
- to pytania na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.
- Rodzaje problemów badawczych:
- problemy naukowo-badawcze (zmierzają do całkowicie nowych odkryć, nie znanych dotąd w pedagogice)
- problemy subiektywnie-badawcze (stanowią nowość jedynie dla samego badacza, niezorientowanego należycie w dotychczasowych osiągnięciach pedagogicznych,
- pytania o zmienne (dotyczą samych właściwości interesujących nas faktów i zjawisk),
- pytania o relacje między zmiennymi (dotyczą zachodzących różnych zależności między interesującymi nas faktami i zjawiskami),
-pytania rozstrzygające (rozpoczynają się od „czy" odpowiedź tak lub nie),
-pytania dopełnienia (w jakim stopniu, jak , na ile, nie sugerują żadnych odpowiedzi).
- Kryteria poprawności problemów badawczych (wg. F.N.Kerlingera)
1. problem ma wyrażać relacje między dwiema lub więcej zmiennymi co może przybrać postać takich pytań jak: czy A pozostaje w relacji z B, w jakich relacjach A i B pozostaje do C?, w jakich relacjach pozostaje A do B w warunkach C i D?.
2. problem ma być sformułowany jasno i jednoznacznie, i to koniecznie w formie pytań a nie stwierdzeń, że np." Problem badawczy jest….. "
3. problem badawczy ma dotyczyć zmiennych dających się zbadać ( zmierzyć) pozbawiony takiej możliwości przestaje być problemem badawczym.
-Inne kryteria poprawności to:
- precyzyjność w sformułowaniu problemów, ważne jest nadanie problemowi badawczemu charakteru jednoznacznie sformułowanego pytania.
- Wiedza o tym co inni powiedzieli o tym problemie badawczym, jakie badania przeprowadzono już z nim związane.
- Empiryczna sprawdzalność problemu, możliwość uzasadniania ich prawdziwości lub fałszywości. -Przydatność praktyczno- użyteczna problemów.(powinien być pytaniem dotyczącym spraw interesujących nauczycieli, rodziców.
B, HIPOTEZA
- Def. Stanowi stwierdzenia codo których istnieje prawdopodobieństwo że są trafną odpowiedzią na sformułowane uprzednio problem badawczy.
Hipotezy mogą dotyczyć zarówno wartości zmiennychjak i zależności między zmiennymi. -Wymagania stawiane hipotezom.
- hipoteza musi dać się zweryfikować,
- hipoteza robocza wyraża związek w zasadzie tylko pomiędzy dajapymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi, (zmiennymi).
- Hipoteza robocza jest wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badawcza. Wymaga uzasadnienia teoretycznego oraz odwołania się do własnej praktyki pedagogicznej.
- Hipoteza robocza jest twierdzeniem wyrażonym jednoznacznie i w sposób możliwie uszczegółowiony.
-Wymagania:
- forma bezosobowa
- odpowiada na problem badawczy
- odnosi się do relacji między badanymi zmiennymi
- można ją sprawdzić lub odrzucić za pomocą badań empirycznych
- jest jasno i jednoznacznie sformułowana
- jest oparta na akceptowanej powszechnie teorii
- wyrażana jest w prostych słowach
- zawiera treści, które dają się sprawdzić w rozsądnych granicach czasowych.
- Rodzaje hipotez:
h.proste - wyprowadzone z uogólnienia prostych obserwacji.
h.złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.
C, ZMIENNE
Są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu czyli problemów badawczych jakie zamierza się rozwiązać i hipotez roboczych jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić. Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy symptomy, przejawy charakterystyczne dla badanego faktu, zjawiska czy procesu. Każda ze zmiennych przyjmuje różne wartości, które umownie nazywać możemy pod zmiennymi. Przykłady zmiennych ;osiągnięcia szkolne, osobowość nauczyciela, płeć, wiek.
- Rodzaje zmiennych
- zmienna dwuwartościowa (dychotomiczna)- np. płeć -zmienna wielowartościowa (politomiczna)lub trójwartościowe (trychotomiczne)- np. wykształcenie : podstawowe, średnie, wyższe.
- Zmienne niezależne- to nim. Różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej. Ich celem jest spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży. Są przyczynami domniemanymi, np.praca zespołowa
- Zmienne zależne- to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych czyli zastosowanych oddziaływań pedagogicznych. Zmieme zależne są bezpośrednim lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych.
- Zmienna niezależna uchodzi z reguły za przyczynę zmiennej zależnej a zmienna zależna za skutek zmiennej niezależnej.
- Zmienna pośrednicząca (interweniujące, zakłócające) czynniki działające na obszarze badawczym między przyczyną jaką stanowi zmienna niezależna a skutkiem jaki
stanowi zmienna zależna. Najczęściej są to zmienne nie objęte planowaną kontrolą podczas przeprowadzanych badań.np. to nie tyle czytanie co wieczór dziecku choremu opowiadań (zm. niezależna) wpływa na nie uspokajająco (zmienna zależna) ile sama obecność przy nim osoby czytającej
- Zmienna kontrolna - pełni podobną role jak pośrednicząca lecz pojawia się w tedy gdy posiadane zmienne nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności,
- Zmienne ilościowe- przybierają postać zmiennych porządkowych (np. poziom osiągnięć szkolnych określony za pomocą stopni szkolnych), interwałowych, ilorazowych (stosunkowe, iloraz inteligencji, poziom przystosowania lub nieprzystosowania szkolnego)
- zmienna jakościowa- mierzone są za pomocą skali nominalnej, pozwalają ustalić relacje równości lub różności dla badanej pary przedmiotów .Nie pozwala natomiast stwierdzić, że któryś przedmiot ma dana cechę w wyższym stopniu niż inny.(np. płeć osób badanych, miejsce zamieszkania)
- zmienne ciągłe np. wzrost
- zmienne dyskretne np. typ wykształcenia
- zmienne wychowawczo niezależne( np. warunki biologiczne rozwoju dziecka)
- zmienne wychowawczo manipulowane (stosowanie nagród i kar)
D, WSKAŹNIKI (zmienne obserwowalne)
Def. - Mierzalne cechy czy właściwości badanych faktów czy zjawisk lub czynniki mające na nie wpływ albo skutki jakie pociągają one za sobą.
-wskaźnikiem jakiegoś zjawiska Z będziemy nazywać takie zjawisko W którego zaobserwowanie pozwoli nam określić iż zaszło zjawisko Z (S. Nowak) np. podzmienna: atmosfera w klasie.
Wskaźnik: przyjazny stosunek nauczyciela do uczniów, wzajemne zaufane.
- Rodzaje wskaźników:
- wskaźniki definicyjne - wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu.( np. wskaźniki pozycji ucznia w klasie , to liczba uzyskanych przez niego wyborów podczas badań socjometrycznych.)
- wskaźniki empiryczne - występują wtedy gdy wskazane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować.(np. na podstawie ubioru ucznia możemy wnioskować o stanie zamożności jego rodziny)
- wskaźniki inferencyjne- odnoszą się do zjawiska bezpośrednio nie obserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk. Dotyczą ukrytych hipotetycznych zmiennych nie obserwowalnych ale posiadających osobliwą,, realność" i szereg obserwowalnych następstw.
5. TEORIA W BADANIACH PEDAGOGICZNYCH
A, Cechy teorii: -uporządkowanie (usystematyzowanie)
- poprawność logiczną -sensowność wypowiedzi, -charakter twórczy, -spójność problematyki - prostota, -prawdziwość, -ogólność, -dokładność,-sprawdzalność empiryczna
B, Rola teorii w badaniach:
Na ogół wszystkie badania naukowe wymagają odwołania się do teorii. Teoria jest koniecznościąz uwagi na pilną potrzebę wyjaśnienia co najmniej podstawowych pojęć (dot. Zwłaszcza problemów badawczych i hipotez roboczych). Bez teorii badania zatracają swój głęboki sens poznawczy. Teoria pomaga w sformułowaniu celów badawczych, pozwala lepiej je rozumieć .usytuować na tle dotychczasowej wiedzy. Teoria dostarcza argumentów uzasadniających celowość rozwiązywania danego problemu. Pomaga sformułować hipotezy badawcze .Pomaga w doborze hipotez i osób badanych. Teoria umożliwia wystarczająco pogłębioną interpretację wyników badań. Pozwala na wyciąganie wniosków praktycznych.
C, Funkcje teorii:
f. generalizująca polega na odpowiednim usystematyzowaniu i połączeniu wchodzących w ich skład twierdzeń w pewną spójną logiczną całość.
f. komunikatywna spełniają wtedy gdy dostarczają ważnych informacji o interesującym przedmiocie w języku jednakowo zrozumiałym.
f. praktyczna zakłada ona społeczną użyteczność głoszonych przez teorię twierdzeń.
f. predyktywna pozwala na przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw, przewidywania efektywności zastosowanych sposobów pracy wychowawczej,
f. heurystyczna polega przede wszystkim na umożliwieniu poddania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów badawczych i hipotez roboczych a także sformułowanie całkiem nowych problemów i hipotez.
C 1, Znaczenie teorii w praktyce pedagogicznej
Nie ulega wątpliwości że wszelka działalność praktyczna opiera się na jakiejś teorii. Działania praktyczne bez żadnego wsparcia o teorię skazywałaby pedagoga praktyka na bezmyślne rozwiązywanie napotkanych problemów. Zasadność wykonywania działań pedagogicznych zrozumieć można dopiero wtedy gdy odwołujemy się w ich opisie i wyjaśnianiu także do pewnych założeń teoretycznych łącznie z konstruktami hipotetycznymi.
6. specyfika badań ilościowych i jakościowych
A, BADANIA ILOŚCIOWE
Polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów. Przedstawiająje w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej jak i matematycznej.
W badaniach ilościowych zwraca się uwagę na:
-przedmiot - może nim być wszystko co można policzyć i zmierzyć.
Wady:
za pomocą tych badań nie można rozwiązać takich zagadnień jak cele wychowania, normy, zasady, wartości, ideały. Na ogół nie osiągają granic absolutnych pod względem swej rzetelności i trafności. Brak szerszego kontekstu badanych zjawisk (koncentracja głównie na częstotliwości ich występowania) nie bada się motywacji czy intencji. Niedosyt interpretacji wyników badań , podanie gotowych obliczeń nie tłumaczenie tego co one znaczą. Pochopne wyciąganie wniosków. Nieprecyzyjne określanie badanego zjawiska .Wadliwe skonstruowanie techniki badawczej. Niedokładność obserwacji ludzkich, niedokładne zrozumienie odpowiedzi lub zła interpretacja. Niepomyślne warunki w jakich są przeprowadzane badania. Złe zmotywowanie do odpowiedzi.
Zalety:
Są nadzieją na dalszy rozwój pedagogiki. Umożliwiają w miarę dokładne przedstawienie badanych zjawisk i ich ocenę. Badania ilościowe oraz pomi...
abi77