Program własny pracy z dziećmi dyslektycznymi na zajęciach wyrównawczych z języka angielskiego
mgr Małgorzata Owczarek
Spis treści
1. Wprowadzenie.………………………………………………………………………...3
2. Wstęp…………………………………………………………………………………..3
I. Co to jest dysleksja?..................................................................................................3
II. Jakie problemy językowe występują najczęściej u dzieci dyslektycznych?.............4
III. Jak można zwiększyć motywację do nauki u dyslektyków?....................................5
IV. Teoria Inteligencji Wielorakich Gardnera i jej zastosowanie u uczniów z dysleksją…………………………………………………………………………7
3. Wstępna założenia i cele programowe.………………………………………………..8
4. Warunki wdrożenia i realizacji programu…………………………………………….10
5. Treści nauczania………………………………………………………………………10
6. Realizacja programu………………………………………………………………….18
I. Założenia metodyczne i metody nauczania stosowane do pracy z dyslektykami..18
II. Formy pracy………………………………………………………………...……19
III. Strategie uczenia się……………………………………………………………...19
IV. Materiały dydaktyczne…………………………………………………………...20
a) Zestaw ćwiczeń………………………………………………………………20
b) Zestaw pomocy dydaktycznych i flashcards…………………………………25
V. Propozycja kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniów…………..30
7. Ewaluacja programu………………………………………………………………….32
8. Zestawienie podręczników i adresów stron internetowych z pomocami dydaktycznymi……………………………………………………………………….33
9. O autorce programu…………………………………………………………………..34
10. Opinie na temat programu……………………………………………………………34
1. Wstęp
Problemy szkolne związane z czytaniem i pisaniem nie tylko w początkowych latach nauki to plaga dzisiejszych szkół. Bardzo często, gdy nauczyciel otrzymuje opinię o uczniu, stwierdzającą, że jest on dyslektykiem, zastanawia się jak z nim postępować, jak pomóc takiemu uczniowi. Zdarzają się jednak przypadki, że taki uczeń traktowany jest podobnie do pozostałych, nie ma specjalnie dla niego przygotowanych testów, materiałów, zajęć wyrównawczych, czy innych form pomocy. Nie wystarczy przecież obniżenie wymagań wobec takiej osoby, ponieważ to z pewnością nie pomoże jej zdać jakiegokolwiek egzaminu z języka angielskiego. Program ten jest właśnie próbą wypełnienia choćby w niewielkim stopniu powstałej luki. Jego celem jest pomoc uczniom z dysleksją w przełamaniu oporów i trudności w nauce języka angielskiego.
I. Co to jest dysleksja?
Obecnie wiemy, że dysleksja to specyficzne trudności w nauce czytania, którym towarzyszą także problemy z pisaniem, liczeniem, posługiwaniem się symbolami analizą i syntezą. Co ważniejsze, objawy te nie ustępują mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych.
Wiemy również, iż dysleksja jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych. Jej objawy występują u mniej więcej 10% uczniów, pięciokrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek. [1] Dysfunkcja ta charakteryzuje się trudnościami w rozkodowywaniu pojedynczych słów, związanymi z tzw. przetwarzaniem fonologicznym czyli zdolnością do rozróżniania dźwięków w wyrazach, głosek i sylab.
Nauczyciele powinni pamiętać, że dyslektyk potrzebuje więcej czasu na zrozumienie i zapamiętanie informacji. Dla tego typu uczniów charakterystyczna jest duża refleksyjność lub impulsywność, stany lękowe, niska samoocena i w związku z brakiem sukcesów w nauce bardzo często obniżona motywacja. Najważniejszym faktem dotyczącym dysleksji, jaki nauczyciele powinni sobie uświadomić, jest praca półkul mózgowych, inna niż u nie dyslektyka. U osoby nie będącej dyslektykiem podział zadań wykonywanych przez półkule wygląda następująco:
rys.1 Podział zadań u osoby nie będącej dyslektykiem (źródło- Wybrane problemy dysleksji w nauczaniu języka angielskiego, Urszula Miaskowska, http://www.publikacje.edu.pl)
Jej prawa półkula jest odpowiedzialna za: widzenie obrazów, kolorów, muzykalność i syntezę, lewa odpowiada za: logiczne myślenie, słowa, cyfry i analizę. Dyslektyk używa prawej półkuli zarówno do czytania jaki i pisania, myśli obrazami. Co istotne ma on bardziej rozwiniętą wyobraźnię, intuicję i widzenie kolorów. Ronald Davis uważa ten fakt za szczególny talent dyslektyka, który powinien być w wykorzystany w pracy z nim. [2]
II. Jakie problemy językowe występują najczęściej u dzieci dyslektycznych?
Osoby z dysleksją często są w stanie wykonać całą gamę złożonych zadań, np. rozwiązywać skomplikowane problemy matematyczne czy techniczne, jednak nie potrafią zrobić rzeczy pozornie łatwych: nauczyć się czytać i literować, robić notatek, zapamiętać instrukcji wykonania zadania, podać godziny czy też odnaleźć drogi. Ten wzorzec mocnych i słabych punktów postrzega się jako styl poznawczy uczenia się. W istocie wielu uczących się dyslektyków doświadcza swej choroby jako różnicy w sposobie myślenia czy uczenia się w porównaniu z innymi uczniami bez dysfunkcji. Dyslektycy to osoby kreatywne i myślące w oryginalny sposób, wykazują się dobrym myśleniem strategicznym i umiejętnościami rozwiązywania zawiłych problemów, często też cechuje je duża determinacja i pracowitość.
Wielu uczniów wypracowało własne sposoby oraz strategie uczenia się i radzenia sobie z problemami. W wyniku trudności, jakich doświadczają w zakresie przetwarzania języka oraz pamięci krótkoterminowej osoby z dysleksją najczęściej zdają się na znaczenie i zrozumienie, co wymaga:
- wysoce zindywidualizowanego podejścia do uczenia się,
- konieczności jasnego sprecyzowania im tego, jak przebiega proces uczenia się i jakie strategie są wykorzystywane w nauczaniu,
- konieczności zrozumienia „jak” i „dlaczego” mają się uczyć.
Dyslektycy mają problemy z czytaniem a wiemy, że czytanie stanowi zasadniczy element większości zajęć przewidzianych w programie nauczania i gdy osoba ucząca się czyta dwa razy wolniej od innych, fakt ten może w ogromnym stopniu zaważyć na jej tempie i możliwościach zdobywania wiedzy, wpływa też na zdolność zapamiętania przeczytanej treści. W wyniku ubogiego słownictwa cierpi również zrozumienie. Osoby uczące się z dysleksją mogą doświadczać następujących trudności: zmęczenie oczu, przeciążenie czytaniem, wolne czytanie, zamiana i opuszczanie liter, trudności z intonacją – zbytnia koncentracja na technice obniża rozumienie i zapamiętanie czytanej treści, trudności w streszczaniu, trudności w sortowaniu i wyborze materiałów do uczenia się, trudności z wyciągnięciem głównych punktów z przeczytanej treści, rozpoznawanie napisów po cechach przypadkowych – zgadywanie, czytanie z błędami, opuszczanie linii lub odczytanie jej ponownie, gubienie miejsca czytania, opuszczanie całego wiersza, zmiana kolejności liter i wyrazów, przestawianie liter w wyrazie - co zmienia jego sens, niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego, trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntezie sylab.
Kolejnym bardo istotnym problemem jest pisanie a co za tym idzie ortografia. Osoby uczące się z dysleksją mogą doświadczać nawet tak dużych trudności w zakresie słownictwa i wyrażania się na piśmie (szczególnie jeśli jest to język obcy), że ma to wpływ na zrozumienie przez uczącego ich prac pisemnych. Osoby z dysleksją mogą doświadczyć następujących trudności w pracy pisemnej: trudności w pisaniu ze słuchu, mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) oraz s-z, o-a, trudności w pisaniu wyrazów z głoskami tracącymi dźwięczność np. końcówka -ing; opuszczanie drobnych elementów liter, gubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów; przestawianie liter w wyrazach (inwersja dynamiczna), przestawianie szyku dyktowanych wyrazów, błędy ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci wzrokowej, zniekształcanie graficznej strony pisma, niewłaściwe stosowanie małych i wielkich liter, trudności w różnicowaniu wyrazów podobnie brzmiących (np. doll - ball); złe rozmieszczenie pracy pisemnej w przestrzeni, brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji, słaba konstrukcja i powolność pisma odręcznego, co utrudnia zapisanie myśli, trudności w planowaniu i tworzeniu struktury pracy pisemnej, trudności z przechodzeniem pomiędzy myślami, trudności w odniesieniu teorii do praktyki, słaba umiejętność wyrażania się w formie pisemnej, nieprawidłowa budowa zdań, trudności w zrozumieniu konwencji pisania, trudności w odniesieniu idei abstrakcyjnych do konkretu, trudności w edycji i korekcie tekstu.[3]
Dodatkowo uczniowie z dysleksją mogą mieć trudności wynikając z połączenia umiejętności pisania i czytania, będą one szczególnie widoczne przy sporządzaniu notatek. Są to: trudności w jednoczesnym pisaniu i słuchaniu, trudności w sporządzaniu szczegółowych notatek i zrozumieniu zapisanych treści przy ich odczytywaniu, trudności z zapisaniem głównych punktów z prelekcji, trudności w szybkim i prawidłowym przepisywaniu.
Niektóre trudności jakich doświadczają osoby z dysleksją można powiązać z językiem mówionym. Uczniowie mogą mieć problemy z szybkim lub wystarczająco dokładnym przyswajaniem informacji przekazywanych ustnie, mogą błędnie rozumieć instrukcje, mają problemy z zapamiętywaniem treści wypowiedzianych do całej grupy oraz trudności ze znajdywaniem właściwych słów lub wymową słów wielosylabowych.[4]
Podsumowując nauka języka angielskiego sprawia dyslektykom duże trudności ponieważ ma wyjątkowo nieregularną i trudną w związku z tym pisownię. Operuje 26 literami do zapisu 44 głosek, np. głoska "e" może być zapisana na wiele sposobów. Osoba dyslektyczna ma szczególne trudności w nauce języka angielskiego z :
- gramatyką: rozumieniem czasów, strony biernej i okresów warunkowych,
- pisaniem i czytaniem po angielsku,
- rozumieniem ze słuchu,
- zapamiętaniem czasowników nieregularnych,
- zapamiętaniem nazw dni tygodnia, pór roku,
- czytaniem transkrypcji,
- rozróżnianiem podobnych głosek długich i krótkich np. w wyrazach: rich-reach
- pisownią homofonów np.: waste (marnotrawstwo)- waist (talia, pas).
Wszystkie wymienione problemy nie oznaczają, że dyslektyk nie może nauczyć się języka angielskiego, wymaga jedynie odpowiedniej stymulacji.1,[5]
III. Jak można zwiększyć motywację do nauki u dyslektyków?
Na gruncie metodyki nauczania języków obcych sporo uwagi poświęca się zagadnieniu motywacji, zarówno motywacji uczniów jak i samych nauczycieli. Motywacja jest integralnym czynnikiem nieodzownie kształtującym proces nauczania, wzmacniającym i konsolidującym posiadaną wiedzę oraz potęgującym wewnętrzną chęć danej osoby do rozwijania własnych zainteresowań, pasji, zdolności i umiejętności językowych. Bardzo ważna wydaje się tu być sama relacja nauczyciel-uczeń. Obie strony są wzajemnie na siebie wpływają: nauczyciel motywuje ucznia do samorozwoju a uczeń nauczyciela do ciągłego uzupełniania i usprawniania znanych technik i metod nauczania. Niewiele jednak mówi się o motywowaniu uczniów ze stwierdzonymi deficytami, tak zwanych uczniów ze specyficznymi trudnościami w nauce, czy uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. A przecież uczniowie nie są grupą jednorodną, składającą się z takich samych osób lecz stanowią zróżnicowany zespół, gdzie każdy uczeń jest swoistą indywidualnością, z własnym profilem na który składa się styl uczenia się, preferencje poznawcze, warunki środowiskowe.
Ostatnimi czasy, na skutek zwiększonej świadomości schorzeń i lepszej diagnostyki oraz dzięki działaniom podejmowanym przez Polskie Towarzystwo Dysleksji, pojawiło się więcej uczniów ze specyficznymi trudnościami w czytaniu i pisaniu. Stawia to pewien wymóg nie tylko dostosowania programu nauczania do takich osób ale również poddaje pod rozwagę pytanie, jak skutecznie motywować ucznia z dysleksją do nauki języka obcego. Na drodze do stworzenia zmotywowanego środowiska w klasie stoi wiele przeszkód do pokonania, istniejących po stronie nauczyciela i ucznia. Bardzo często pojawiają się krzywdzące opinie dotyczące uczniów dyslektycznych, co prowadzi bezpośrednio do dyskryminacji i zaniedbywania tego typu ucznia. Do takich nieuzasadnionych sądów należy miedzy innymi stwierdzenie, że dyslektycy stanowią niewielki odsetek uczniów, są więc grupą marginalną na tle całego zespołu klasowego. Co więcej, dyslektycy są traktowani przez wielu nauczycieli z pewnym dystansem, bardzo często przypisywana im jest etykieta osoby mniej zdolnej, mniej ambitnej, o niższym niż przeciętny poziomie inteligencji czy umiejętnościach językowych. uczniowie z dysleksją są też często charakteryzowani jako mniej aktywni, pozostający na uboczu zespołu klasowego. Biorąc za punkt wyjścia fakt, iż dysleksja oznacza trudności w czytaniu i pisaniu, pojawiły się nawet hipotezy, aby wyłączyć dyslektyków z obowiązku nauki języka obcego co jest nie tylko nieuzasadnione ale wielce krzywdzące i niehumanitarne.
Z drugiej strony, sami uczniowie tworzą trudne do sforsowania bariery mające u swego źródła brak akceptacji, tolerancji i zrozumienia posiadanej przez nich odmienności. Są oni często zniechęceni niepowodzeniami, zalęknięci i boja się odezwać ponieważ mogą narazić się tym samym na drwiny ze strony rówieśników. U części rodziców i nauczycieli pokutuje nadal opinia, że dysleksja jest chorobą, powodująca pewną ułomność intelektualną. Takie wypaczone postrzeganie odbija się na samym uczniu, który niechętnie podejmuje próby zdobycia podstawowych sprawności językowych, zwłaszcza w języku obcym. Obraz typowego dyslektyka to suma przekonań wskazujących na brak wiary we własne możliwości, traktowaniu szkoły jako miejsca wrogiego a lekcji jako trudnej do przebrnięcia wyprawy w mało zrozumiały i zawiły system lingwistyczny.[6]
Jak to zmienić? Wnioskując z powyższych obserwacji można bezsprzecznie stwierdzić, iż motywacja ucznia z dysleksją nie jest łatwa z założenia i wymaga wielotorowego działania. Mówiąc o zwiększeniu motywacji na lekcji języka obcego trzeba uwzględnić dwa aspekty : aspekt emocjonalny, związany z emocjami oraz aspekt poznawczy.
Biorąc pod uwagę stronę psychologiczną procesu uczenia się nauczyciel dążący do uzyskania motywacji powinien przede wszystkim poznać ucznia gdyż każdy przypadek dysleksji jest inny, są jej cięższe i łagodniejsze objawy. Możemy mieć do czynienia z różnymi rodzajami dysleksji rozwojowej. Specjaliści rozróżniają min.;
- dysleksję: są to trudności w czytaniu, dzieci z dysleksją czytają zwykle wolniej,- dysortografię: trudności w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym popełnianie błędów ortograficznych),- dysgrafię: trudności w opanowaniu czytelnego pisania (bazgranie jak kura pazurem).
- głęboką dysleksje rozwojową: poważne zaburzenia w uczeniu się czytania o specyficznym charakterze.[7][8]
Zatem, kolokwialnie ujmując, dyslektyk dyslektykowi nigdy nie będzie równy. Pomocne jest zapoznanie się z opinią z poradni psychologiczno-pedagogicznej, która przedstawia mocne i słabe strony ucznia. Nauczyciel musi wiedzieć na jakim „materiale” pracuje co prowadzi do odpowiedzi na pytania jakie ucze...
czarna12