Wpływ czasu przebywania zwłok w wodzie na pojawienie się wybranych zmian morfologicznych.pdf

ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2008, LVIII, 155-159 PRACE oRYGINALNE

Elżbieta Bloch-Bogusławska 1 , Agnieszka Paradowska 1 , Katarzyna Piecyk 2

Wpływ czasu przebywania zwłok w wodzie na pojawienie się

wybranych zmian morfologicznych

The effect of the duration of corpse immersion on the occurrence

of selected morphological findings

1 z Katedry Medycyny Sądowej uMK w toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera

w bydgoszczy

Kierownik: prof. dr hab. med. K. Śliwka

2 z zakładu teorii układów biomedycznych i Informatyki Medycznej uMK w toruniu, Collegium

Medicum im. Ludwika Rydygiera w bydgoszczy

Kierownik: prof. dr hab. K. Stefański

W pracy została przedstawiona metoda oceny czasu

przebywania zwłok w wodzie w oparciu o rozwinięte

zmiany morfologiczne. Wykazano, że czas przeby-

wania zwłok w wodzie ma wpływ na pojawienie się:

przebarwienia gnilnego, oddzielanie się włosów, wy-

stąpienie skóry praczek na opuszkach palców dłoni,

oddzielanie się paznokci dłoni, obecność strzępiaste-

go oddzielania się naskórka stóp, brak krwi w jamach

serca, rozmiękanie gnilne tkanki mózgowej oraz, że

czas przebywania zwłok w wodzie może nie mieć

wpływu na obecność smug dyfuzyjnych, rozdęcia

zwłok, oddzielanie się naskórka z powierzchni ciała,

rozluźnienie łączności paznokci dłoni z podłożem,

strzępiaste oddzielanie się naskórka dłoni, obecność

skóry praczek na opuszkach palców stóp, obecność

rozluźnienia łączności paznokci stóp z podłożem,

obecność przesięku gnilnego w jamach opłucno-

wych.

encephalomalacia. the report further stated that the

duration of immersion does not necessarily affect the

occurrence of marbling, corpse distension, separation

of epidermis from the body surface, detachment of

fingernails from fingernail bed, fimbriated separation

of epidermis involving the hand, the „washerwoman’s

skin” effect on the toes, detachment of toenails from

toenail bed and the presence of over 500 ml of pleural

putrefied „effusion”.

Słowa kluczowe: przebywanie zwłok w wo-

dzie, zmiany morfologiczne

Key words: duration of corpse immersion,

morphological findings

WStęP

the report presents a method of estimation the

duration of corpse immersion based on fully

developed morphological findings. the authors

demonstrated that the duration of body immersion

affects the occurrence of marked putrid color,

separation of hair, the „washerwoman’s skin” effect

on the macerated fingertips, separation of fingernails,

fimbriated separation of epidermis involving the

feet, lack of blood in the heart ventricles and putrid

ocena czasu zgonu zazwyczaj opiera się na

interpretacji jej klasycznych znamion. Podle-

gają one korekcji dzięki znajomości czynników

przyspieszających i spowalniających ich rozwój.

Wpływ czynników zewnętrznych, takich jak

znaczne wahania temperatury dobowej otocze-

nia, jak i wilgotności, można zminimalizować,

umieszczając zwłoki w środowisku wodnym

[1].

156 Nr 4

zgon w wyniku utonięcia następuje zazwy-

czaj po około 3 – 5 minutach od zanurzenia [2].

określenie czasu przebywania zwłok w wodzie

może być zatem równoznaczne z określeniem

czasu zgonu. W przypadku zwłok wydobytych

z wody, poza klasycznymi znamionami śmierci,

istnieją pewne zmiany morfologiczne pozwalają-

ce ustalić, jak długo zwłoki znajdowały się pod

wodą [1, 2]. W latach 60-tych XX wieku zostały

one zebrane i poddane badaniom oraz szcze-

gółowej analizie [3, 4, 5]. Efektem było opra-

cowanie zbiorczej tabeli, zestawiającej zmiany

morfologiczne z temperaturą wody i długością

przebywania zwłok w wodzie. Lekarze prakty-

cy, dokonujący oględzin zwłok na miejscu ich

znalezienia, otrzymali wówczas gotową metodę,

służącą dokładniejszemu ustaleniu czasu prze-

bywania zwłok w wodzie [6, 7, 8].

Problem ustalenia czasu śmierci, szczególnie

w odniesieniu do zwłok przebywających w wo-

dzie, był także obiektem zainteresowań polskich

medyków sądowych [1]. ustalono, że na zmia-

ny morfologiczne wpływa temperatura wody

oraz czas przebywania zwłok w wodzie, nie ma

natomiast wpływu stopień zanieczyszczenia

wody [4]. zmiany morfologiczne na zwłokach

przebywających w wodzie o temperaturze 4-6°C

pojawiają się w innym czasie i kolejności niż

w wodzie o temperaturze 10-11°C lub 14-23°C.

zmiany morfologiczne powstaną na zwłokach

zanurzonych w wodzie o wyższej temperaturze

szybciej niż w wodzie o niższej temperaturze.

Podobny wpływ ma czas przebywania zwłok

w wodzie. Im jest dłuższy, tym więcej zmian

morfologicznych można zaobserwować [4].

umieszczając zwłoki w stałej temperaturze

wody, można by wyeliminować wpływ tempera-

tury i ocenić jedynie jak czas przebywania zwłok

w wodzie wpływa na pojawienie się zmian mor-

fologicznych. jednak takie doświadczenie jest

nie tylko niemożliwe do wykonania, lecz także

zbędne z punktu widzenia praktyki medyczno-

-sądowej, bowiem takie warunki nie występują

naturalnie.

Na ocenę zmian morfologicznych mogą

mieć wpływ także takie czynniki jak: zmienność

temperatury wody na różnych głębokościach,

wpływ transportu i przechowywania zwłok

w chłodni po przetransportowaniu do prosek-

torium. określenie każdej zmiany zawiera się

w pewnym przedziale błędu, np. skóra praczek

w różny sposób ujawnia się na obu rękach

danego zmarłego, a na jej rozwój mają wpływ

takie czynniki, jak stopień nawilżenia skóry czy

jej grubość [3, 4, 5].

CEL PRACY

Celem pracy była odpowiedź na pytanie jak

długość przebywania zwłok w wodzie wpływa

na ewolucję zmian morfologicznych.

MAtERIAł I MEtoDY

badaniom poddano zwłoki 173 osób, które

zostały wyłowione ze zbiornika wodnego i prze-

chowywane przez 2 dni w chłodni. Następnie

zostały poddane oględzinom zewnętrznym,

uwzględniającym dokładną ocenę następują-

cych zmian morfologicznych: smugi dyfuzyjne,

rozdęcie, wyraźne przebarwienie gnilne, oddzie-

lanie się naskórka z powierzchni ciała, oddzie-

lanie się włosów, zmiany na dłoniach i stopach

w postaci: skóra praczek na opuszkach palców,

rozluźnienie łączności z podłożem, strzępia-

ste oddzielanie się naskórka i oddzielanie się

paznokci oraz sekcji zwłok, w czasie której

szczególnie uwzględniono: obecność przesię-

ku gnilnego w jamach opłucnowych, brak krwi

w jamach serca oraz rozmiękanie gnilne tkanki

mózgowej.

uwzględniając temperaturę wody w poszcze-

gólnych miesiącach, wyniki podzielono na dwie

grupy. Do pierwszej zaliczono te zmiany, które

powstały na zwłokach przebywających w wodzie

w miesiącach tzw. zimnych, a do drugiej te, które

przebywały w wodzie w miesiącach tzw. cie-

płych. Średnia temperatura wody w miesiącach

zimnych wynosiła 8°C a w miesiącach ciepłych

wynosiła 13°C.

Następnie, opierając się na wynikach sekcji,

podjęto próbę ustalenia czasu przebywania

zwłok w wodzie. Czas ten został porównany

z czasem, jaki wynikał z danych dotyczących

okoliczności zgonu. W 123 przypadkach,

z uwagi na brak informacji dotyczących oko-

liczności i czasu zaginięcia pokrzywdzonych,

niemożliwym było precyzyjniejsze ustalenie

czasu zgonu. Pośród wszystkich wyników wy-

brano te, których czas przebywania w wodzie,

ustalony na podstawie oceny zmian morfolo-

gicznych, odpowiadał czasowi przebywania

zwłok w wodzie ustalonemu w oparciu o dane

dotyczące okoliczności zgonu. zbieżność

danych stwierdzono w 41 przypadkach, zna-

czące rozbieżności w 9 przypadkach. Analizie

poddano tylko te przypadki, które wykazywały

zgodność w ustaleniu czasu przebywania zwłok

w wodzie ustalonego w oparciu o dane z wy-

wiadu z danymi wynikającymi z analizy zmian

morfologicznych.

Elżbieta bloch-bogusławska

Nr 4 157

WPłYW CzASu PRzEbYWANIA zWłoK W WoDzIE

Stosując metody statystyczne (test Mana-

-Whitneya, współczynnik korelacji rang Spear-

mana) obliczono poziom istotności statystycznej

dla każdej zmiany morfologicznej.

WYNIKI

W celu ustalenia zależności między liczbą dni

przebywania zwłok w wodzie a poszczególnymi

czynnikami, obliczono współczynnik korelacji

rang Spearmana.

tabela I. Współczynniki korelacji rang Spearmana dla poszczególnych czynników z uwzględnieniem rodzaju

miesiąca.

table I. Spearman’s rank correlation coefficients for particular factors according to month type.

Czynnik

Factor

Współczynnik Spearmana

Rank correlation coefficient

Cała próba

the whole test

Miesiące ciepłe

„Warm” months

Miesiące zimne

„Cold” months

months

Smugi dyfuzyjne

Marbling

-0,18 -0,30

0,31

Rozdęcie zwłok

Corpse’s inflation

0,01 -0,01

0,22

Wyraźne przebarwienie zwłok gnilne

Marked putrid colour

0,47

0,39

0,70

oddzielanie się naskórka z powierzchni ciała

Disconnection of epidermis from body surface

0,31 0,21

0,70

oddzielanie się włosów

Disconnection of hair

0,39

0,37

0,49

„Skóra praczek” na opuszkach palców dłoni

„washerwoman’s hands” effect on fingertips

-0,33 -0,34

-0,22

Rozluźnienie łączności paznokci dłoni z podłożem

Relaxation of fingernail and basis connection

0,05 0,01

0,18

Strzępiaste oddzielanie się naskórka dłoni

Fimbriated disconnection of hand’s epidermis

0,31 0,28

0,39

oddzielanie się paznokci dłoni

Disconnection of fingernail

0,38

0,39

0,23

„Skóra praczek” na opuszkach palców stóp

„Washerwoman’s hands” effect on toetips

-0,25 -0,30

0,18

Rozluźnienie łączności paznokci stóp z podłożem

Relaxation of toenail and basis connection

0,13 0,12

0,18

Strzępiaste oddzielanie się naskórka stóp

Fimbriated disconnection of hand’s epidermis

0,41

0,39

oddzielanie się paznokci stóp

Disconnection of toenail

0,47

0,53

0,06

Ponad 500 ml „przesięku” gnilnego w jamach opłucnych

(łącznie)

over 500 ml of pleural putrefied „effusion”

0,20 0,21

0,06

brak krwi w jamach serca

Lack of blood in heart ventricles

0,47

0,51

0,35

Rozmiękanie gnilne tkanki mózgowej

Putrid encephalomalacia

0,63

0,60

0,70

158 Nr 4

Elżbieta bloch-bogusławska

Dla porównania liczby dni przebywania zwłok

w wodzie między ciałami posiadającymi dany

czynnik i nie posiadającymi go zastosowano

test Mana-Whitneya.

tabela II. test Mana-Whitneya dla poszczególnych czynników.

table II. Man-Whitney’s test for particular factors.

Czynnik

Factor

Wartość testu

test’s value

Smugi dyfuzyjne

Marbling

167,50 0,26765

Rozdęcie zwłok

Corpse’s inflation

187,00 0,95615

Wyraźne przebarwienie zwłok gnilne

Marked putrid colour

33,00

0,00289

oddzielanie się naskórka z powierzchni ciała

Disconnection of epidermis from body surface

91,00

0,05202

oddzielanie się włosów

Disconnection of hair

115,50 0,01451

„Skóra praczek” na opuszkach palców dłoni

„Washerwomans hands” effect on fingers

126,00 0,03901

Rozluźnienie łączności paznokci dłoni z podłożem

Relaxation of fingernail and basis connection

67,50

0,77519

Strzępiaste oddzielanie się naskórka dłoni

Fimbriated disconnection of hand’s epidermis

90,50

0,05021

oddzielanie się paznokci dłoni

Disconnection of fingernail

106,50 0,01660

„Skóra praczek” na opuszkach palców stóp

„Washerwomans’ hands” effect on toes

131,00 0,11081

Rozluźnienie łączności paznokci stóp z podłożem

Relaxation of toenail and basis connection

40,00

0,39473

Strzępiaste oddzielanie się naskórka stóp

Fimbriated disconnection of hand’s epidermis

77,50

0,01003

oddzielanie się paznokci stóp

Disconnection of toenail

76,50

0,00312

Ponad 500 ml „przesięku” gnilnego w jamach opłucnych (łącznie)

over 500 ml of pleural putrefied „effusion”

58,50

0,20948

brak krwi w jamach serca

Lack of blood in heart ventricles

82,00

0,00326

Rozmiękanie gnilne tkanki mózgowej

Putrid encephalomalacia

3,50

0,00006

Wyniki istotne statystycznie zaznaczono po-

grubioną czcionką.

naskórka dłoni, obecność „skóry praczek” na

opuszkach palców stóp, obecność rozluźnienia

łączności paznokci stóp z podłożem, obecność

przesięku gnilnego w jamach opłucnowych.

Długość przebywania zwłok w wodzie ma

wpływ na pojawienie się: przebarwienia gnil-

nego, oddzielanie się włosów, wystąpienie

„skóry praczek” na opuszkach palców dłoni,

oddzielanie się paznokci dłoni, obecność strzę-

piastego oddzielania się naskórka stóp, brak

krwi w jamach serca, rozmiękanie gnilne tkanki

mózgowej.

oMóWIENIE I WNIoSKI

Na podstawie powyższych wyników moż-

na przyjąć, że z punktu widzenia całej próby

długość przebywania zwłok w wodzie nie ma

wpływu na: obecność smug dyfuzyjnych,

rozdęcia zwłok, oddzielanie się naskórka z po-

wierzchni ciała, rozluźnienie łączności paznokci

dłoni z podłożem, strzępiaste oddzielanie się

Nr 4 159

WPłYW CzASu PRzEbYWANIA zWłoK W WoDzIE

DYSKuSjA

Wyniki powyższej pracy potwierdzają wpływ

czasu przebywania zwłok w wodzie na powsta-

nie tylko części zmian morfologicznych. Dlatego

wyniki te należy interpretować ostrożnie.

Powyższe wnioski sugerują, że smugi dyfu-

zyjne, rozdęcie zwłok, przesięk gnilny w jamach

opłucnowych oraz niektóre zmiany na dłoniach

i stopach rozwijają się niezależnie od długości

przebywania zwłok w wodzie. jest to stwierdze-

nie stojące w sprzeczności z dotychczasową

wiedzą [2, 6, 7, 8]. zgodnie z regułą pięciu trójek

zmiany naskórka pojawiają się w zależności od

długości przebywania w wodzie [2]. Powyższe

wyniki mogą być błędne z kilku powodów. Po

pierwsze – brak dokładnych pomiarów tempe-

ratury wody i opieranie się jedynie o średnie

wartości temperatury wody podawane przez

IMGW. Pomiary temperatury wody nie były

każdorazowo wykonywane przez osoby doko-

nujące oględzin zwłok w miejscu znalezienia.

Idealną sytuację stanowiłby pomiar temperatury

na głębokości, na której znajdowały się zwłoki,

ponieważ zwłoki przebywające na znacznej

głębokości w zimnej wodzie, nawet przez kilka

lat mogą nie podlegać gniciu [2]. Wiadomo

jednak, że w przypadkach, w których zwłoki

w wodzie ulegają przemieszczaniu, ustalenie,

na jakiej głębokości przebywały, jest praktycznie

niemożliwe.

Ponadto niewątpliwym czynnikiem mającym

wpływ na wyniki była mała liczba zwłok podda-

nych badaniu. z jednej strony jest to zjawisko

korzystne, o ile stoi w bezpośredniej korelacji

z małą liczbą ofiar utonięcia. Niestety, należy

zaznaczyć, iż zaledwie 23,7% zwłok wydobytych

z wody zostało zakwalifikowanych do badania

zmian morfologicznych. W pozostałych przy-

padkach brak dokładnych danych dotyczących

okoliczności zgonu uniemożliwił ustalenie czasu

zgonu, służącego obiektywizacji wyników a tym

samym włączenia tych przypadków do populacji

objętej badaniem. Fakty te negatywnie wpłynęły

na uzyskane wyniki, ponieważ do wnioskowania

o czasie przebywania zwłok w wodzie można

by zastosować test parametryczny, który jak

wiadomo, wymaga analizy co najmniej 100

prób – przypadków. Wśród danych literaturo-

wych okolicznościom zgonu poświęca się dużą

uwagę. Informacje zbiera się bezpośrednio od

świadków zdarzenia [9, 10, 11, 12] bądź ustala

na podstawie dowodów rzeczowych. W polskich

warunkach zadania te nie należą do kompetencji

lekarzy medycyny sądowej.

Informacje przekazywane medykowi sądowe-

mu powinny być poszerzane o dane dotyczące

głębokości zbiornika wodnego i temperatury

wody.

PIŚMIENNICtWo

Raszeja S., Śliwka K.: ustalenie czasu

przebywania zwłok w wodzie. Problemy krymi-

nalistyki. 1981, 27, 35-41.

2. RaszejaS.,NasiłowskiW.,Markiewiczj.:

Raszeja S., Nasiłowski W., Markiewicz j.:

Medycyna Sądowa. Warszawa, PzWL, 1990.

3. RehH.:Anhaltspunktefurdiebestimmung

Reh H.: Anhaltspunkte fur die bestimmung

der Wasserzeit. DtschzGesGerichtlMed1967,

Dtsch z Ges Gerichtl Med 1967,

59, 235-245.

4. Reh H., Haarhoff K., Vogt C. D.: Die Schat-

zung der todeszeit bei Wasserleichen. zeitschrift

zeitschrift

fur Rechtsmedizin. 1977, 79, 261-266.

5. Reh H.: uber den fruhpostmortalen Verlau

der Waschhaut an den Fingern. zeitschrift fur

zeitschrift fur

Rechtsmedizin. 1984, 92, 183-188.

6. Raszeja S., Śliwka K.: ustalanie „czasu

Raszeja S., Śliwka K.: ustalanie „czasu

śmierci” w świetle piśmiennictwa rodzimego.

Arch. Med. Sąd. Krym., 36, 2, 91-99.

7. Raszeja S.: ocena czasu śmierci na

Raszeja S.: ocena czasu śmierci na

podstawie wczesnych jej znamion. Problemy

Kryminalistyki. 1978, 131, 51-61.

8. olbrychtj.:Medycynasądowa,Warszawa,

olbrycht j.: Medycyna sądowa, Warszawa,

PzWL.

9. browne ML. i in.: unintentional Drownings

Among New York State Residents, 1988-1994.

Publik Health Reports. 2003, 118, 448-458.

10. Steensberg j.: Epidemiology of acciden-

tal drowning in Denmark 1989-1993. Accid. Anal.

And Prev, 30, 6, 1998, 755-762 .

11. byard R.W., Houldsworth G., james

R. A. et al.: Characteristic features of suicidal

drownings: a 20-year study. Am j Forensic Med

Pathol 2001, 22, 134-138.

12. Lunetta P. i in.: unintentional drowning in

Finland 1970-2000: a population-based study.

Int j Epidemiol. 2004, 33 (5), 1053-63.

Adres do korespondencji:

dr med. Elżbieta bloch-bogusławska

Katedra Medycyny Sądowej uMK w toruniu

Collegium Medicum w bydgoszczy

ul. M. Skłodowskiej-Curie 9

85-094 bydgoszcz

1. Raszeja S., Śliwka K.: ustalenie czasu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: