Zabójstwo jako forma zabawy.pdf

ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2006, LVI, 39-47 PRACE POGLĄDOWE

Krzysztof Karczewski

Zabójstwo jako forma zabawy

Murder as fun

Z Katedry Prawa Karnego Uniwersytetu w Białymstoku, doktorant Wydziału Prawa Katedry Prawa Karnego

Kierownik: prof. zw. dr hab. Emil Walenty Pływaczewski

Zachowaniom agresywnym często towarzyszy stan eks-

cytacji. Przemoc uruchamiana bywa w celu zaspokojenia

wrażeń emocjonalnych sprawcy przestępstwa. Dotyczy to

również zabójstw. Hedonistyczna motywacja zabójcy opar-

ta jest na potrzebie przeżycia wrażeń związanych z uśmier-

ceniem człowieka. Model zachowania zabójcy zawiera

wówczas w sobie elementy charakterystyczne dla formy

aktywności w postaci zabawy i rozrywki.

która w atrakcyjny, z jego punktu widzenia, sposób

likwiduje odczuwaną nudę.

Wśród nowych trendów zachowań przestęp-

czych młodzieży B. Urban wymienia przestępczość

„zabawową” – play type. Przyjmuje się, że jest ona

konsekwencją nudy – nie wynika z głębszych mo-

tywacji, jest wręcz jej pozbawiona. „Przestępstwa

te nie mają głębszych motywacji, lecz raczej wyni-

kają z nudy i szukania zadowolenia w niezwykłych,

odprężających aktach” [30]. Poza kradzieżami skle-

powymi, narkotyzowaniem się, Urban do tego ro-

dzaju przestępczości zalicza również napady, gwałty

oraz morderstwa [30]. O tym, że nie są to jedynie

teoretyczne przypuszczenia, przekonują m.in. przy-

kłady zabójstw podane przez B. Hołysta. Wspomi-

na on mianowicie o dwóch nastolatkach, którzy

założyli się, kto pierwszy zabije człowieka. Ostatecz-

nie jeden z nich podcina gardło 40-letniemu męż-

czyźnie przy użyciu stłuczonej szyjki szklanej bu-

telki. Dwaj piętnastoletni sprawcy zabójstwa krakow-

skiego studenta, zakatowali go kijami baseballowy-

mi, żeby – jak sami wyjaśnili – „zaszaleć”. Dwie

dziewczynki w wieku 12 i 14 lat wciągały do wyko-

pu siedmioletnich chłopców, a następnie „dla za-

bawy” kaleczyły ich butelką lub żyletką [19].

Aggressive behaviors are often accompanied by

excitement. Violence is often triggered to as a means of

helping a felon reach an emotional thrill. This is also true in

the case of homicides. Hedonistic motivation of a murderer

derives from a need to feel an emotional ‘high’ from killing

a human being. In such instances, a murderer’s pattern of

behavior reflects elements of fun and entertainment.

Słowa kluczowe: agresja, ekscytacja, zabójstwo,

zabawa

Keywords: aggression, excitement, murder, fun

WPROWADZENIE

Systematyka zabójstw oparta jest zazwyczaj na

ich podziale z punktu widzenia motywów kierują-

cych sprawcą przestępstwa. Wyróżnia się w związ-

ku z tym zabójstwa rabunkowe, popełnione na tle

seksualnym czy też będące konsekwencją określo-

nych zaburzeń psychicznych, np. urojeń. Istnieje

również odmiana zabójstw, których genezy należy

doszukiwać się w zapotrzebowaniu sprawcy na

przeżycie emocji związanych z uśmierceniem dru-

giego człowieka. Czyn traktowany jest wówczas

przez zabójcę w kategoriach zabawy – rozrywki,

PRZESTĘPCZOŚĆ „CHULIGAŃSKA”

J. Morawski przypomina o genealogii pojęcia

chuligaństwa. Wspomina o angielskich teddy-boys

i francuskich blousons noirs, czyli grupach „ekscen-

trycznej i wrzaskliwej młodzieży owładniętej szałem

wolności i zabawy, brawury i mocnych przeżyć,

gotowej popełnić również zbrodnię” [15]. W Sta-

nach Zjednoczonych już w latach 50-tych – jak pi-

40 Nr 1

sze Morawski – występowało zjawisko młodocianych

zabójców – thrill killers – mordujących „dla sportu”

[15]. W swojej książce – studium poświęconemu

problematyce zachowań „chuligańskich” – Cz. Cza-

pów i S. Manturzewski podają przykład 19-letniego

Charlesa Starkweathera, który w trakcie trwającej

48 godzin „przejażdżki” samochodowej po stanie

Nebraska, ze swoją znajomą, uśmiercił 11 osób.

Pytany bezpośrednio po zatrzymaniu o motywy do-

konanych zabójstw, Starkweather wyjaśnił, że zrobił

to „dla sportu”. Kluczową dla zrozumienia przyczyn

zabójstw Charlesa Starkweathera stała się analiza

jego cech osobowości oraz środowiskowych i kultu-

rowych uwarunkowań, przeprowadzona z uwzględ-

nieniem założeń teorii frustracji-agresji. Zabójstwo

odegrało w przypadku 19-latka z Nebraski rolę

mechanizmu kompensacyjnego. Stało się odmia-

ną kreatywnego działania, o której pisał R. Merton.

Wrodzone ułomności, w postaci wad wzroku oraz

słuchu, w połączeniu z niskim intelektem „wyklu-

czyły” Starkweathera spoza grupy rówieśniczej. Re-

akcją obronną w tej sytuacji ze strony przyszłego

zabójcy były coraz częstsze przejawy agresji. Osta-

tecznie doszło do najgorszego. „Jedyną drogą, (…)

na której mógł on stać się kimś ważnym, było zabi-

janie” [2]. Amerykański kryminolog Reinhard, który

został poproszony o konsultację odnośnie oceny

zachowań młodocianego zabójcy, przedstawił do-

syć prozaiczne wyjaśnienie. Niezależnie od dozna-

wanych w trakcie swego życia licznych upokorzeń

i osobistych niepowodzeń, Charles Starkweather,

zdaniem profesora, po prostu się nudził. Socjopa-

tyczne cechy osobowości, połączone z głodem

aktywności młodego człowieka „zmobilizowały” go

do działania. Brak rozwiniętej wyobraźni i co za tym

idzie umiejętności „zapełnienia” w bezpieczny spo-

sób odczuwanej „pustki egzystencjalnej” powodu-

ją uruchomienie mechanizmu agresji. Jest to bo-

wiem stosunkowo prosty sposób realizacji nieza-

spokojonych potrzeb, wśród których istotną rolę

odgrywa działanie dla samego działania [2].

F. M. Trasher, badacz struktur ponad 1300 gan-

gów funkcjonujących na terenie Chicago w latach

30-tych, wskazuje na wyraźnie hedonistyczną pod-

stawę zachowań chuligańskich. Podaje przykłady

wandalizmu, bójek, kradzieży i pobić, dokonywa-

nych wyłącznie „dla zabawy”. Młodociani członko-

wie chicagowskich gangów komentowali swoje za-

chowanie twierdząc, że ich to po prostu bawiło oraz,

że dzięki temu czuli się wspaniale. Zdaniem Tra-

shera „widać tu wyraźnie, jak agresywność splata

się z zachowaniem wyrażającym potrzebę zabawy”

[2].

Monopolizacja czynów o charakterze chuligań-

skim przez osoby nieletnie i młodociane znajduje

potwierdzenie również w odniesieniu do sprawców

zabójstw. Badania przeprowadzone przez Z. Maj-

chrzyka wskazują, że motywy zabójstw popełnia-

nych przez nieletnich i młodocianych wynikają z ich

zapotrzebowania na mocne wrażenia i agresję.

„(…) wraz z nimi pojawia się czasami ciekawość

doświadczeń i emocji związanych z zabijaniem”

[13]. Agresja ma przy tym charakter spontaniczny.

Nie jest utrwalonym wzorcem postępowania. Zabój-

stwo jest często w przypadku nieletnich czynem za-

skakującym i niezrozumiałym na tle ich dotychcza-

sowych relacji z ludźmi. Nieletni sprawcy zabójstw

swoje postępowanie tłumaczyli chęcią doznania

szczególnych emocji. Kierowała nimi ciekawość.

Ofiary traktowane przez nich były instrumentalnie –

w sposób wrogi lub obojętny – jako obiekty służą-

ce realizacji potrzeby emocjonalnej stymulacji.

STYMULACJA PRZESTĘPSTWEM – POZIOM

REAKTYWNOŚCI SPRAWCÓW CZYNÓW

AGRESYWNYCH

Motywacja hedonistyczna pojawia się na etapie

zaspokajania potrzeb zgodnie z mechanizmem

nagrody i kary. Zrealizowana potrzeba pełni rolę

nagrody będącej źródłem emocji dodatnich. To

samo zadanie można osiągnąć kierując się odmien-

ną motywacją, bądź to dodatnią, implikującą przy-

jemność lub ujemną, z którą związane będzie uczu-

cie przykrości. Koniecznym warunkiem przy tego

rodzaju mechanizmie działania jest, zdaniem

J. Reykowskiego, przeświadczenie o możliwości

realizacji celu w postaci życzenia. W innym wypad-

ku mamy do czynienia z działaniem fantasty, u któ-

rego zaburzone poczucie realizmu doprowadziło do

przekształcenia życzenia w samoistny motyw [23].

Zwolennik neurofizjologicznej genezy i motywa-

cji zachowań człowieka, D. O. Hebb, zwraca uwa-

gę na niezbędny, jego zdaniem, pewien stan opti-

mum stymulacji. „Organizm zmierza więc czynnie

do utrzymania aktywacji o średniej optymalnej wiel-

kości, co tłumaczy upodobania ludzi do ryzyka,

umiarkowanej frustracji, ekscytujących opowieści

i zagadek” [29]. Sprzeczność pomiędzy działaniem

a dotyczącymi go sądami jest źródłem napięcia

i niepokoju – wewnętrznej dysharmonii. Usunąć ją

pozwala mechanizm racjonalizacji bądź to poprzez

zmianę jednego ze sprzecznych sądów lub wybór

innej formy działania. Celem jest osiągnięcie stanu

równowagi psychicznej i poczucia realizacji pragnie-

nia subiektywnie rozumianej prawdy. Zachowanie

oparte jest w tym ujęciu na prymacie potrzeby po-

znania i eksploracji nieznanych zjawisk. G. A. Kelly

stwierdza, że „zachowanie jest formą aktywności

Krzysztof Karczewski

Nr 1 41

polegającą na poznawaniu świata oraz dokonywa-

niu wyboru wśród alternatywnych dróg postępowa-

nia” [26].

D. C. McClelland sprowadził opis procesu moty-

wacyjnego do poziomu zachowań o schemacie

„dążenie-unikanie” czy „apetyt-lęk”. O istnieniu

motywu mówić zdaniem McClellanda możemy do-

piero, gdy szereg reakcji układa się w sekwencję,

z której wynika dążenie lub unikanie jakiejś sytuacji.

„Motyw staje się silnym skojarzeniem afektywnym,

które cechuje antycypacyjna reakcja spełniająca

i które oparte jest na danym skojarzeniu pewnych

sygnałów z przyjemnością i przykrością” [12]. Roz-

bieżność między oczekiwaniami a bodźcem wywo-

łuje afekt. „Stosunkowo małe rozbieżności z ocze-

kiwaniami czy z poziomem adaptacji (AL – adapta-

tion level) przynoszą afekt pozytywny, natomiast

znaczne – afekt negatywny, uczucie przykrości”.

Reakcja hedoniczna pojawia się z kolei wówczas,

gdy różnica między poziomami sensorycznymi,

a AL utrzymuje się dłuższy czas i jest znacznie więk-

sza niż ta wystarczająca do zróżnicowania zmysło-

wego. Skojarzenia określonych bodźców z przyjem-

nymi doznaniami emocjonalnymi wytwarza, zda-

niem McClellanda, oczekiwanie wystąpienia doznań

o podobnym zabarwieniu emocjonalnym. W rezul-

tacie dochodzi on do konkluzji, że „oczekiwanie

przyjemności lub przykrości jest podstawowym mo-

tywem kierującym ludzkim zachowaniem” [26].

Przywołane przez J. Reykowskiego wyniki ba-

dań przeprowadzonych przez E. Stotlanda wyka-

zały wysoki poziom reakcji fizjologicznych u osób

obserwujących cierpienie innych ludzi. Widok czło-

wieka przeżywającego ból wywoływał u obserwa-

torów pocenie się rąk, skurcze naczyń krwiono-

śnych, wzrost elektrycznego napięcia skóry, drże-

nie rąk i zatrzymanie oddechu [21]. J. Reykowski

zwraca jednak uwagę na mechanizm polegający na

odczuwaniu przyjemności – specyficznego rodza-

ju satysfakcji – podniecenia wywołanego cierpie-

niem innej osoby. Tego rodzaju „przeżycia” charak-

terystyczne są u osób z niskim poziomem reaktyw-

ności – wykazujących duże zapotrzebowanie na

stymulację. Dostępna w „normalnych” warunkach

dawka emocji okazuje się niewystarczająca w przy-

padku osób wykazujących „głód” stymulacji. Po-

szukują jej zatem poprzez silne bodźce fizyczne,

nagłe zmiany sytuacji czy sprowokowane niebez-

pieczeństwo. Element ryzyka związany z narusze-

niem norm społecznych okazuje się mieć niezwy-

kle wysoką wartość pobudzającą. „Dla ludzi, którzy

odczuwają duży głód stymulacji, agresja może oka-

zać się dobrym kandydatem do roli ulubionej po-

trawy”. Reykowski przypomina stwierdzenie Schal-

tera, w myśl którego „nałogowi kryminaliści, socjo-

paci charakteryzują się szczególnie niskim poziomem

lęku”, co przy reinterpretacji opartej na kryterium reak-

tywności, prowadzić może do wniosku o wysokim

poziomie zapotrzebowania na stymulację u wymie-

nionej kategorii osób [21]. Agresja w tym kontekście

doskonale spełnia rolę stymulatora emocji. Nieza-

leżnie czy jest to zachowanie zmierzające bezpo-

średnio do wywołania cierpienia ofiary, destrukcja

obiektu poprzez jego rozbicie czy stłuczenie, agre-

sja niesie ze sobą pewną wartość pobudzającą.

W podobny sposób oddziałuje percepcja bólu ofia-

ry, jej strachu, niekiedy także widok krwi i ran. „War-

tość pobudzającą wydaje się mieć nawet samo

wyobrażenie aktów agresji i ich skutków, np. fizycz-

nych i moralnych cierpień” [22]. Przy odpowiednio

wysokim stopniu pobudzenia agresora, widok cier-

piącej ofiary spowodować może u tego pierwsze-

go szał, ekstazę, wściekłość, w końcu euforię zwy-

cięstwa, przy której zarówno cudzy, jak i własny ból

stają się niezwykle pożądanym bodźcem.

Określona ilość stymulacji jest niezbędna w pra-

widłowym funkcjonowaniu organizmu. W zależno-

ści od uwarunkowań kulturowych, nieskończona

ilość bodźców pobudzających przybiera rozmaite

formy. E. Fromm do podstawowych źródeł podniet

zalicza wypadek, morderstwo, pożar, wojnę, seks,

miłość, twórczość. Organiczna potrzeba stymulacji

odgrywa znaczącą rolę w kreowaniu czynników po-

budzających destrukcyjność i okrucieństwo. W od-

różnieniu od wysiłku potrzebnego w trakcie realizacji

potrzeb związanych z twórczą aktywnością – wście-

kłość czy pasja niszczenia okazują się w przypad-

ku ludzi stosunkowo prostym mechanizmem, niwe-

lującym deficyt stymulacji [7].

B. Hołyst dokonując analizy motywacji zachowań

agresywnych sprawców przestępstw, również wska-

zuje na gratyfikującą funkcję agresji spontanicznej.

Czynnikiem wyzwalającym agresję jest, zdaniem

autora, przede wszystkim wysokie zapotrzebowanie

na stymulację. „Nasycając głód wrażeń” agresja

staje się utrwalonym wzorcem zachowań, z uwagi

na towarzyszącą jej emocjonalną satysfakcję, któ-

ra wiązana jest przez osobę bezpośrednio z wyuczo-

nymi zachowaniami agresywnymi [18]. Wszystkie

wymienione przez autora rodzaje agresji wiążą się

do pewnego stopnia z emocjonalną gratyfikacją po

stronie agresora. W wypadku agresji impulsywnej

ujawnia się ona poprzez mechanizm acting out, roz-

ładowując nagromadzone napięcie. Agresja spon-

taniczna ma na celu utrzymanie odpowiedniego

poziomu stymulacji – pobudzenia organizmu. Agre-

sja instrumentalna z kolei stanowi narzędzie zaspo-

kajania potrzeb. Poza zaspokajaniem potrzeb ma-

terialnych ma ona związek z potrzebami dotyczą-

cymi podtrzymania tożsamości, takimi jak miłość,

ZABÓJSTWO JAKO FORMA ZABAWY

42 Nr 1

szacunek czy dominacja. B. Hołyst wskazuje, że

w tym kontekście gwałt czy rabunek spełniać może

dla sprawcy rolę potwierdzającą i wzmacniającą

jego poczucie tożsamości. Szczególnie w odniesie-

niu do dorastających osób, ich stany psychiczne

wiążące się z poczuciem pustki egzystencjalnej,

wzmaganej dodatkowo przez syndrom „nudy-de-

presji”, prowadzić mogą do poszukiwania form ak-

tywności, które zlikwidują przeżywany dyskomfort.

„Czyny aspołeczne i antyspołeczne stanowią

ucieczkę od przykrych stanów emocjonalnych i pró-

by wyjścia z depresji” [18].

A. Frączek zauważa, że agresja dostarcza pozy-

tywnych wzmocnień. Pomaga realizować niezaspo-

kojone potrzeby, a tym samym uzyskiwać satysfak-

cję oraz unikać przykrych emocji. Jest najprostszą

formą redukcji napięcia. Stać się może utrwalonym

wzorcem zachowania, skutecznie niwelującym od-

czuwaną frustrację [17]. Podobnego zdania jest R.

Stach. Uważa on mianowicie, że zachowania, które

przejawiają się m.in. w zadawaniu bólu, mogą być

w gruncie rzeczy reakcją obronną, likwidującą od-

czuwany stan zagrożenia. Tym samym niosą ze

sobą ulgę. Cierpienie ofiary dostarcza sprawcy

emocjonalnej gratyfikacji [27].

J. Reykowski wiąże hedonistyczną etiologię za-

chowań agresywnych z właściwościami tempera-

mentalnymi oraz okolicznościami rozwojowymi.

Agresja „dla przyjemności” determinuje zachowa-

nia, ponieważ należy do kategorii nagród, a nawet,

czego nie wyklucza Reykowski, może uzyskać z cza-

sem atrybut stałej potrzeby. W tym ostatnim przy-

padku, gdy dochodzi do deprywacji potrzeby, na-

sila się uczucie dyskomfortu a organizm zostaje

zmobilizowany w kierunku podjęcia działań, zmie-

rzających do zaspokojenia pragnień [22]. Za aktu-

alną należy w tym kontekście uznać tezę sformuło-

waną przez J. Katza. Wyraził on mianowicie pogląd,

zgodnie z którym przestępstwo wabi potencjalne-

go sprawcę swoją atrakcyjnością. Zawiera w sobie

obietnicę zmiany dotychczasowego życia na lep-

sze. Traktowane jest więc w kategoriach pozytyw-

nych. Dodatkowym elementem wzmagającym po-

kusę popełniania przestępstw jest „dreszcz podnie-

cenia”, związany z przeżywanymi w trakcie czynu

emocjami, szczególnie w sytuacji, gdy nie dojdzie

do zatrzymania sprawcy. Udane przestępstwo

utrwala skłonność do kontynuowania przestępczej

kariery z uwagi na przeżywaną euforię. „Grabieżcę

przyciąga nie tylko nagroda materialna, jest on na-

grodzony także poczuciem dominacji, które prze-

żywa w momencie dopuszczenia się czynu”. Tego

rodzaju wartość gratyfikacyjna jest szczególnie

atrakcyjna z punktu widzenia ludzi młodych. Zaspo-

kaja bowiem ich potrzebę bycia zauważonym oraz

posiadania, odpowiadającemu ich temperamento-

wi wpływu na otaczającą ich rzeczywistość [25].

W kontekście dostymulowania emocji, interesu-

jące są kryteria osobowości psychopatycznej pod

nazwą syndromu Mefista, zdefiniowanego przez

R. W. Riebera oraz M. R. Greena. Pisze o tym H. Vet-

ter w artykule pt. Dissociation, Psychopaty and the

Serial Murderer [4]. Zdaniem wymienionych autorów

istnieją cztery charakterystyczne elementy, w przy-

padku wystąpienia których można mówić o praw-

dziwej osobowości „psychopatycznej”. Pierwszym

z nich jest „poszukiwanie emocji”. Psychopaci, po-

sługując się terminologią Riebera i Greena, anga-

żują się tam, dokąd obawiałyby się wybrać anioły.

Im bardziej niebezpieczne wyzwanie, tym bardziej

nieodpartą pokusę stanowi ono dla psychopatów.

Wiąże się to z ich niezwykle wysokim poziomem

zapotrzebowania na emocje. Dopiero w sytuacjach

stwarzających realne zagrożenie psychopaci odczu-

wają „pełnię życia”. Świat przewidywalnych korzy-

ści, osiąganych dzięki oficjalnym „legalnym środ-

kom” jest dla nich emocjonalnie pozbawiony war-

tości. Psychopaci tolerują taki świat – jego oferta

jednak wywołuje w nich poczucie nudy [4]. Jak pod-

kreśla się w literaturze psychiatrycznej psychopaci

są osobami, w przypadku których lekceważenie

porządku i obowiązujących norm jest konsekwen-

cją napięcia między ich niewrażliwością a „głodem

bodźca”. Osoby te określa się mianem słabo wa-

runkujących, co oznacza, że reagują oni na bodź-

ce emocjonalne znacznie wolniej od reszty ludzi,

nie będąc w związku z tym w stanie nadać im etycz-

nej wartości, a w konsekwencji odczuwać wyrzuty

sumienia. „Bez pobudzenia emocjonalnego, które

normalnie łączy sygnały środowiskowe z rezultata-

mi wydarzeń, jednostka antyspołeczna nigdy nie

nauczy się przewidywać konsekwencji swojej agre-

sywności ani nie zorientuje się, że jej działania wy-

wierają wpływ na losy innych” [16].

Nie należy jednak dopuścić do zatarcia różnicy

pomiędzy „normalnym zapotrzebowaniem na emo-

cje, a tendencją do poszukiwania wrażeń (thrill-se-

eking) w przypadku psychopatii. Jednostka z oso-

bowością nieprawidłową będzie zainteresowana

„łamaniem reguł”, niezależnie od ich charakteru.

Interesująca z punktu widzenia psychopaty będzie

nie tyle sama wygrana, np. w trakcie gry w pokera,

lecz emocje związane z oszukiwaniem. Kolejnymi

indykatorami psychopatii, zdaniem autorów, są pa-

tologiczne kłamstwo (pathological glibness), anty-

społeczne poszukiwanie władzy (antisocial pursuit

of power) oraz brak poczucia winy (absence of gu-

ilt). O ile w przypadku czynu, wiążącego się ze zła-

maniem obowiązującej normy „normalna” osoba

będzie interpretowała tego rodzaju zachowanie

Krzysztof Karczewski

Nr 1 43

w kategoriach winy i sumienia, o tyle psychopata

oceniać je będzie wyłącznie z punktu widzenia nudy

i emocjonalnego pobudzenia [4].

chłopca, o dziecinnych rysach twarzy i czarującej

powierzchowności, któremu przyjemność sprawiało

obserwowanie bólu na twarzy przypadkowych prze-

chodniów ranionych przez niego nożem. J. Roth –

szesnastolatek z Bisbee w Arizonie – zastrzelił swo-

ich rodziców, ponieważ jak sam przyznał, chciał się

przekonać, jakie to uczucie kogoś zabić. Dokonu-

jąc analizy powyższych przypadków E. Fromm

stwierdza, że motywem opisanych czynów nie była

nienawiść. Była nim potrzeba przerwania codzien-

nej monotonii pozbawionej elementu „autentycznej”

interpersonalnej więzi. „Zabijanie to jeden ze spo-

sobów doświadczenia tego, że się jest i że jest się

w stanie wywrzeć wrażenie na innym człowieku” [7].

Zabawa to wyobrażona sytuacja. Dzięki zaba-

wie podejmujemy czynności wymagające wysiłku,

odbierając je jako przyjemne. Huizinga podkreślał

spontaniczność zabawy – swawolę, którą posługu-

je się również niemiecki kodeks karny typizując zna-

miona zabójstwa hedonistycznego (MordLust,

w odróżnieniu od zabójstwa z lubieżności LustMord)

[10].

Holenderski psycholog i biolog, F. Buytendijk,

za niezbędne elementy zabawy uważa ruch, spon-

taniczność, radość i rozrywkę [5]. Zdaniem F. Schil-

lera zabawa pojawia się wówczas gdy zwierzę dys-

ponuje nadmierną żywotnością – „Zwierzę pracuje,

jeśli brak jest sprężyną jego działania, a bawi się,

jeśli sprężyną tą jest bogactwo siły, jeśli nadmierna

żywotność sama pobudza do działania” [5].

Zdaniem K. Bolera, przyjemność odczuwana

w trakcie zabawy to przyjemność funkcjonalna – pły-

nąca z samego działania (funkcjonowania). „Dzia-

łanie, które jest wyposażone w funkcjonalną przy-

jemność i bezpośrednio przez nią lub dzięki niej jest

podtrzymywane, nazywamy zabawą, niezależnie od

tego, co ona poza tym czyni i w jakich celowych

związkach pozostaje” [28]. W ten sposób zabawa

powiązana z przyjemnością staje się motywem! Teza

ta znajduje odzwierciedlenie w autotellicznym cha-

rakterze zabawy. Jak pisze J. Huizinga, stanowi ona

cel sam w sobie.

J. Piaget dodaje, że zabawa jest ponadto czyn-

nością skierowaną na siebie i trwającą w tym cha-

rakterze tak długo, jak długo zabawiający się kon-

templuje własną moc sprawczą, dopóki cieszy go

traktowanie siebie jako przyczynę własnej aktyw-

ności [28].

Zabawa polega na naśladowaniu – podobnie jak

przemoc. Obie formy zagospodarowania określo-

nych instynktów są mimetyczne. Zabawa zresztą

bardzo często zawiera w sobie elementy agresji.

Walki kogutów na Bali są zdaniem B. Sułkowskie-

go udramatyzowaną formą odwiecznych proble-

mów, z którymi zmaga się człowiek. Symbolizują

ZWIĄZKI ZABAWY Z AGRESJĄ

Zachowania agresywne związane są ze stanem

pobudzenia emocjonalnego odczuwanego jako

przyjemny. Okazuje się jednocześnie, że za reduk-

cję poziomu agresji odpowiedzialna jest również

przyjemność. J. W. Prescott formułuje tezę, zgod-

nie z którą główną przyczyną zachowań agresyw-

nych człowieka jest deprywacja potrzeb kontaktu

fizycznego. Autor Body pleasure and the origins of

violence wskazuje na subtelną zależność pomiędzy

poziomem agresji a intensyfikacją przyjemności.

Dopóki ta współzależność nie zostanie w pełni zro-

zumiana i wyjaśniona eskalacja przemocy będzie

trwała. J. W. Prescott stwierdza, że w chwili, gdy

ośrodki przyjemności w mózgu są aktywne zacho-

wania agresywne zostają wyłączone i na odwrót.

If violence is high, pleasure is low, and conversely, if

pleasure is high, violence is low [20].

Na wskazaną wyżej interakcję pomiędzy bodź-

cem emocjonalnym, a stopniem nasilenia zacho-

wań agresywnych wskazuje również W. Ciarkow-

ska. Okazuje się bowiem, że w przypadku osób

o wyraźnie zaznaczonych cechach psychopatycz-

nych (osobowość nieprawidłowa), bodziec o nega-

tywnym znaczeniu emocjonalnym nie miał istotne-

go wpływu na natężenie ich agresji. Oznacza to, że

w odniesieniu do tej kategorii osób strategia regu-

lacji ich zachowania – powstrzymania eskalacji agre-

sji – np. poprzez mechanizm wymierzania kar musi

okazać się nieskuteczna. Istotną rolę w tłumieniu

ich agresywnych zachowań odgrywały natomiast

bodźce o pozytywnym znaczeniu emocjonalnym.

W uniwersalny sposób redukowały one stan napię-

cia badanych osób i wyraźnie modyfikowały wiel-

kość reakcji agresywnej z ich strony [17].

Współczesne społeczeństwo technotroniczne

cierpi z powodu chronicznej nudy. Wywołuje ona

stan pustki, niezadowolenia z życia – prowadzi do

depresji. „Konwencjonalne” środki, dostarczające

podniety w postaci środków odurzających czy sek-

su, okazują się niewystarczające. E. Fromm pod-

kreśla, że „życiowa impotencja”, tak często obja-

wiająca się pod postacią depresji i nudy, należy do

tak bolesnych i nieznośnych doświadczeń, że po-

szukując wyzwolenia od dręczących go stanów,

człowiek staje się zdolny do okrucieństwa i mor-

derstwa. Konsekwencją niedostatecznie skompen-

sowanej nudy jest gwałt i sadystyczna destrukcyj-

ność. Fromm opisuje przykład siedemnastoletniego

ZABÓJSTWO JAKO FORMA ZABAWY

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: