Istnieją różne klasyfikacje afazji opracowane przez specjalistów różnych dyscyplin naukowych, które zajmują się człowiekiem i jego wyższymi funkcjami psychicznymi, a zwłaszcza mową. Psychologia i logopedia, nauki medyczne, filozofia i nauki społeczne, lingwistyka, cybernetyka i fizyka badają różnorodne aspekty tego zjawiska opisując je na podstawie specyficznej dla danej dyscypliny metodologii. Klasyfikacje zaburzeń mowy wciąż są niedoskonałe. Współcześnie szeroko stosowany podział afazji opiera się na dwóch podstawowych czynnikach: na objawach w sferze impresji i ekspresji mowy oraz na rozległości uszkodzeń w obrębie struktur mózgowych specyficznych dla czynności mowy. Na uwagę zasługują:
Klasyfikacja wg Heada (1926)
Klasyfikacja wg Goldsteina (1948) obejmująca:
Klasyfikacja wg Łurii (1976)
Klasyfikacja wg D.F. Bensona i Geschwinda (1971)
Klasyfikacja wg Konorskiego (1961)
Klasyfikacja wg M. Pąchalskiej (1993)
Można wymienić kilka rodzajów afazji (syndromów) związanych ze zróżnicowanymi uszkodzeniami obszarów mowy w lewej półkuli mózgowej: Afazja Broca Powstaje na ogół wskutek uszkodzenia tylnej części trzeciego zakrętu czołowego. Głębokość afazji bywa różna: od całkowitego zniesienia mowy do niewielkiego deficytu. W stanie ciężkim występują głębokie zaburzenia fluencji, artykulacja może być zupełnie zniesiona, w późniejszym okresie zaburzenia artykulacyjne ujawniają się we wszystkich czynnościach mowy, a więc w powtarzaniu, nazywaniu, mówieniu spontanicznym. W stanie lżejszym stwierdzamy: parafazje głoskowe, obrastania, opuszczenia; w wypowiedziach dłuższych: agramatyzmy, tzw. styl telegraficzny, perseweracje. Rozumienie mowy jest stosunkowo dobre, a jeśli jest zaburzone, to w mniejszym stopniu niż nadawanie mowy. W piśmie ujawniają się podobne trudności jak w mowie. Afazja Wernickego Ten typ afazji wywołują uszkodzenia tylnego trzeciego oraz górnego zawoju skroniowego (okolica Wernickego), który zaopatrywany jest przez dolną część środkowej tętnicy mózgowej. Podstawowa trudność polega na upośledzeniu rozumienia mowy słyszanej. Przy głębokich zaburzeniach w mowie występują liczne parafazje werbalne, neologizmy (żargon słuchowy). Mowa jest płynna, z prawidłową prozodią (zachowany jest akcent, rytm i melodia). Zdarzają się też osoby mówiące niezwykle dużo. Pacjenci tacy jednak mówią niegramatycznie i często w sposób niezrozumiały, często nie zdają sobie sprawy, że w ich wypowiedziach jest coś niewłaściwego (nie są w stanie kontrolować własnej ekspresji werbalnej). Afazja przewodzenia Do wystąpienia objawów afazji przewodzeniowej prowadzi uszkodzenie dróg łączących obszar Broca z okolicą Wernickego. Dotyczy ono zazwyczaj zawoju nadbrzeżnego lub też płata ciemieniowego dolnego. Uszkodzenia bezpośrednio nad i pod bruzdą Sylviusza. Spontaniczna mowa jest w tym przypadku na ogół płynna, choć występują parafazje głoskowe. Czytanie jest zaburzone w stopniu średnim, a pismo w głębokim. Bardzo głęboko zaburzona jest czynność powtarzania, ale stosunkowo dobre jest rozumienie prostych wypowiedzi. Afazja anomiczna (amnestyczna) Uszkodzenia lewego zakrętu kątowego prowadzą do wystąpienia zaburzeń mnestycznych. Dominującym deficytem są głębokie trudności w nazywaniu (wydłużony czas reakcji, omawianie, występują czasem parafazje werbalne, posługiwanie się potocznymi zwrotami). Zniesiony zostaje związek między przedmiotem a określającym go rzeczownikiem. Wypowiedzi są dość płynne, ale towarzyszą im trudności w poszukiwaniu właściwych słów. Pismo i czytanie zaburzone głęboko, gdy anomia występuje w uszkodzeniach skroniowo-ciemieniowych. Afazja globalna Afazja ta przejawia się przy uszkodzeniach obejmujących cały rozległy obszar mózgu łącznie z okolicą Broca i Wernickego, zakrętem kątowym wchodząc głęboko w istotę białą. Przyczynę stanowi niedotlenienie obszaru zaopatrywanego przez całą środkową tętnicę mózgową. Obraz kliniczny wskazuje na głębokie zaburzenia językowe dotyczące wszystkich modalności (rozumienia i nadawania mowy, pisma i czytania). Transkorowa afazja motoryczna (ruchowa) Postać afazji występująca przy uszkodzeniach, które prowadzą do przerwania połączeń między okolicą Broca a dodatkowym polem ruchowym, przy czym sama okolica Broca pozostaje nieuszkodzona. Dominuje tu upośledzenie mowy spontanicznej, a w szczególności trudności dotyczą inicjacji i organizacji wypowiedzi dłuższej, wielozdaniowej. Pacjent może mieć trudności z odpowiadaniem na pytania. Występuje dość uboga fluencja słowna oraz tendencja do echolalii. Zachowane jest rozumienie mowy, nazywanie i zdolność powtarzania. Czytanie zaburzone średnio, zaś pismo głęboko. Transkorowa afazja sensoryczna (czuciowa) Powstaje na skutek uszkodzenia tylnej części mózgu obejmującego obszar pogranicza środkowej i tylnej tętnicy mózgu. Mowa chorego dość płynna, z parafazjami słownymi, wypowiedzi często są mało adekwatne, bywają najczęściej niezrozumiałe. Zaznaczają się bardzo głębokie zaburzenia rozumienia mowy, głęboka anomia, duże trudności w czytaniu i pisaniu: aleksja i agrafia. Zachowane jest dość dobre powtarzanie mowy. Mieszana afazja transkorowa (tzw. zespół izolowanego pola mowy) Pojawia się, gdy następuje odizolowanie obszaru mowy od pozostałych części kory, najczęściej wskutek zespołu niedokrwiennego w dystalnych częściach tętnicy środkowej. Pacjenci mają osłabioną fluencję słowną, występują wyraźne echolalia. Mowa spontaniczna ulega zakłóceniu, występują zaburzenia w rozumieniu mowy, głęboka anomia, natomiast prawidłowe powtarzanie kontrastuje z głęboko zakłóconymi takimi czynnościami mowy jak: czytanie i pisanie. Afazja podkorowa Wyróżnia się dwa główne typy afazji podkorowej. Pierwsza postać wiąże się z uszkodzeniami obejmującymi głównie jądra podkorowe i/lub obszary w pobliżu wewnętrznej, zwłaszcza przedniej części, druga dotyczy lezji lewego (dominującego) wzgórza, zwłaszcza poduszki. Zaburzenia w tych przypadkach są na ogół przemijające.
pola-pokot