Ostre zatrucia pierwsza pomoc.pdf

Bezpieczeństwo

Pierwsza pomoc

Ostre zatrucia

Ostre zatrucia nie należą do najczęstszych przyczyn hospitalizacji, jednak co roku w Polsce

z tego właśnie powodu do szpitali trafia kilka tysięcy osób, a kilkaset umiera.

Tomasz Sanak

specjalista ratownictwa

medycznego, instruktor

BLS-AED, ACLS, PALS

Maja Grzanka

instruktor

pierwszej pomocy

przyczyn nagłego zatrzymania krążenia w gru-

pie osób młodych, poniżej 40. roku życia. Tak

więc ostre zatrucia egzogenne nadal stanowią

poważne obciążenia dla placówek medycznych,

zwłaszcza w przypadkach, które wymagają inten-

sywnej terapii.

Ostre zatrucia można podzielić na przypadkowe

i zamierzone, a te ostatnie na popełnione w ce-

lach samobójczych i w celu pozbawienia życia

innego człowieka.

syczną. Wynikają one najczęściej z nieprzestrze-

gania przepisów BHP albo z awarii urządzeń.

Najczęstsze przyczyny ostrych zatruć można

zebrać w kilka podstawowych grup:

1. zatrucia substancjami chemicznymi,

2. zatrucia substancjami pochodzenia biologicz-

nego,

3. zatrucia lekami i narkotykami.

Ogólne zasady postępowania w ostrych zatru-

ciach obejmują ocenę stanu chorego i jeśli to

konieczne, podjęcie zabiegów resuscytacyjnych,

ocenę prawdopodobieństwa zatrucia, natychmia-

stowe przerwanie kontaktu z trucizną oraz jeżeli

to możliwe, przyspieszenie eliminacji trucizny

z organizmu i zastosowanie odpowiednich odtru-

tek. Ostatnie czynności powinny być prowadzone

w warunkach szpitalnych, dlatego przy uzasadnio-

nym podejrzeniu zatrucia należy jak najszybciej

wezwać fachową pomoc medyczną.

Osobę potencjalnie zatrutą należy dokładnie

ocenić pod względem czynności układu oddecho-

wego (częstość i jakość oddechu), układu krąże-

nia (obecność oznak krążenia), temperatury ciała

(może występować hipotermia lub hipertermia),

stanu świadomości oraz występujących dolegliwo-

ści (pacjent może się skarżyć na nudności, bóle

głowy i szereg innych).

Czasami okoliczności zdarzenia nie pozostawiają

żadnych wątpliwości co do faktu, że dana osoba

doznała zatrucia, lecz znacznie częściej należy

dokładnie poznać okoliczności (relacje świadków)

i zachować ostrożność, aby nie przegapić innej

przyczyny zachorowania (np. cukrzycy). W przy-

padku zatruć zawodowych obiektywna ocena

i dokumentacja okoliczności oraz objawów zatrucia

są szczególnie ważne. W dalszym postępowaniu

korzystne jest uzyskanie wyniku badań toksykolo-

gicznych, gdyż może on pomóc we właściwej ocenie

prawnej wydarzenia w przypadku roszczenia o od-

szkodowanie. Jeżeli świadkowie podają, że dana

osoba doznała zatrucia, ale nie występują objawy,

to działanie powinno być wyważone i ostrożne

(bezpieczniej uznać, iż według relacji świadków

nastąpił kontakt z daną substancją).

Ostre zatrucia

przypadkowe

zamierzone

samobójcze

mordercze

Większość zatruć zamierzonych stanowią

wśród dorosłych próby samobójcze. Zatrucia

przypadkowe wynikają zaś z niezamierzonego

użycia bądź spożycia substancji trującej. Są one

szczególnie częste wśród dzieci, dlatego należy

unikać pozostawiania substancji niebezpiecznych

w ich zasięgu, a tym bardziej nie przelewać czy

przesypywać takich substancji do opakowań

po produktach spożywczych itp. bez uprzedniej

zmiany oznakowania.

Z ATRUCIA ZAWODOWE

Istotną z punktu widzenia populacyjnego i prze-

mysłowego grupą zatruć są zatrucia zawodowe,

czyli takie, do których dochodzi w miejscu pracy

w wyniku kontaktu zawodowego z substancją tok-

Substancja

% zatruć

leki

substancje chemiczne

40,3

substancje biologiczne (gł. grzyby)

inne i nieznane

1,5

34 Promotor 4/07

Z atrucia pozostają także jedną z częstszych

Bezpieczeństwo

przytomna, należy podać do picia etanol w roz-

tworze o 40% stężeniu.

Wchłaniają się wolno z przewodu pokarmowego

i przez skórę. Działanie żrące na błony śluzowe

jamy ustnej, gardła, przewodu pokarmowego

i nefrotoksyczne. Wywołują martwicę mięśnia

sercowego i wątroby, jak również zwłóknienie płuc.

Wśród objawów należy wymienić obﬁte biegunki

i wymioty, które często mają charakter krwotoczny

oraz rabdomiolizę (masywny rozpad mięśni).

Amoniak

(gaz przemysłowy, urządzenia chłodnicze)

Oddychanie parami amoniaku powoduje uduszenie

i rozległe oparzenia żrące (wysokie stężenie), łzawie-

nie, poparzenie oczu i dróg oddechowych oraz tok-

syczny obrzęk płuc (niższe stężenie). Wypity amoniak

powoduje uszkodzenie przewodu pokarmowego.

Insektycydy – częsta przyczyna zatruć przypad-

kowych u dzieci:

• insektycydy chlorowcopochodne,

• insektycydy fosfoorganiczne i gazy bojowe

(sarin, soman),

• insektycydy karbaminianowe.

Toksyczność insektycydów fosfoorganicznych

wynika z nieodwracalnego hamowania enzymu

acetylocholinesterazy (karbaminianowe hamują

enzym odwracalnie) – i w rezultacie do osła-

bienia mięśni oraz niewydolności oddechowej;

chlorowcopochodne zmieniają przewodnictwo

nerwowe.

Arszenik (stosowany w przemyśle)

Bardzo silna trucizna, która, uszkadzając białka,

działa toksycznie na wiele narządów, bardzo

wolno się wydala, gromadzi się we włosach

(wykorzystywane w medycynie sądowej). Wśród

objawów zatrucia bardzo charakterystyczny jest

zapach czosnku z ust.

Chlor

(przemysł papierniczy, dezynfekcja, wybielacze)

Działa wyjątkowo silnie żrąco. Objawy zatrucia

obejmują podrażnienie oczu, jamy ustnej i gardła

(ból, chrypka, bezgłos) oraz uszkodzenie dolnych

dróg oddechowych. Podstawową czynnością

ratowniczą jest wyniesienie poszkodowanego ze

skażonej chlorem atmosfery.

K WASY I ZASADY ŻRĄCE

• Kwasy żrące (azotowy, ﬂuorowodorowy, octowy,

siarkowy, solny, woda królewska).

Działają miejscowo, wywołując martwicę skrze-

pową – denaturują białka. Powodują poważne

uszkodzenie przewodu pokarmowego, jeśli

zatrucie nastąpiło drogą doustną, oraz uszko-

dzenie dróg oddechowych, gdy są wdychane.

Zatrutemu można podać do picia małą ilość

wody. Pod żadnym pozorem nie wolno wywoły-

wać wymiotów.

• Zasady żrące (amoniak, NaOH, KOH, wapno

gaszone i niegaszone, podchloryn sodowy

i potasowy oraz zasady organiczne).

Zwykle używane są jako środki czyszczące,

odkamieniacze. Działają tak jak kwasy, przede

wszystkim miejscowo, lecz wywołują martwicę

nie skrzepową, ale rozpływną. Zatrucie jest

Cyjanki i nitryle

(galwanizacja, ekstrakcja kwasów tłuszczowych)

Trujący mechanizm działania cyjanków polega na

uniemożliwieniu organizmowi wykorzystania tlenu

pobieranego z atmosfery. Najważniejszym objawem

są zaburzenia oddechu. Chory jak najszybciej musi

otrzymać odtrutki (azotyn amylu i azotyn sodu).

Herbicydy

(środki ochrony roślin niszczące chwasty):

• parakwat, dikwat,

• glifosat, chlorofenoksykwasy,

• pochodne mocznika (najbezpieczniejsze).

Objaw

Przykładowa substancja

ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe

węglowodory, grzyby, leki, alkohole

odrzucający fetor z ust/zapach wymiocin

wiele substancji, np. amoniak, aceton

uszkodzenia skóry, pęcherze

środki nasenne, kwasy, zasady

kaszel, zaburzenia oddychania

amoniak, chlor, dym z płonących opon

rozszerzenie źrenic

amfetamina, kokaina, kofeina

zwężenie źrenic

narkotyki, gł. pochodne morﬁny

drżenia mięśniowe

fosforany organiczne, amfetamina, kofeina

sztywność mięśniowa

tlenek węgla, leki

majaczenie, halucynacje, strach, psychozy

leki, rozpuszczalniki organiczne, etanol, CO 2

zaburzenia rytmu serca

leki

zmiany temperatury – hipotermia i hipertermia

etanol, narkotyki, leki

36 Promotor 4/07

Bezpieczeństwo

najczęściej doustne lub wziewne. Odległe ro-

kowanie w zatruciach zasadami jest gorsze niż

w zatruciach kwasami.

oraz atropinę i skopolaminę (silne działanie na

układ nerwowy).

Rozpuszczalniki organiczne (aceton, dioksan,

eter etylowy, toluen, tetrachlorek węgla, trichlo-

roetylen)

Wywołują podrażnienie błon śluzowych, nudności,

wymioty, ból i zawroty głowy, jak też uszkodzenie

płuc, wątroby, mózgu i nerek. Zatrucia wynikają

najczęściej ze spożycia trującej substancji lub

wdychania par gazów.

Zwierzęta – żmija zygzakowata

Żmija zygzakowata to jedyny wąż jadowity, jaki żyje

na terenie Polski. Jej jad uszkadza nerki, działa

hemolitycznie i powoduje skazę krwotoczną. W więk-

szości przypadków zatrucia są łagodne, cięższy prze-

bieg obserwuje się u dzieci oraz u osób starszych.

Charakterystyczna jest mała sącząca rana po uką-

szeniu, w cięższych przypadkach występują objawy

ogólne, takie jak gorączka, ból brzucha, biegunka,

wymioty, wysypka i zaburzenia świadomości.

Tlenek węgla

Bezbarwny, bezzapachowy gaz, który powstaje

w wyniku niepełnego spalania gazu ziemnego,

węgla czy koksu. Tlenek węgla łączy się z hemo-

globiną, tworząc karboksyhemoglobinę, która tra-

ci zdolność przenoszenia tlenu do tkanek. Objawy

zatrucia są niecharakterystyczne. Najczęściej

występują bóle i zawroty głowy, poza tym nudno-

ści, osłabienie, zaburzenia równowagi, sinoblada

skóra (chociaż w najcięższych zatruciach jest ży-

woczerwona). Najważniejsze w zatruciu tlenkiem

węgla, które zdarza się stosunkowo często, jest

jak najszybsze usunięcie poszkodowanego ze

skażonego pomieszczenia.

Zatrucia lekami i narkotykami

Są najczęstsza przyczyną zatruć, szczególnie

samobójczych. Objawy zatrucia wynikają z me-

chanizmów działania leków, a ich nasilenie

– z wielkości przyjętej dawki, a także toksyczności

poszczególnych preparatów; mogą obejmować

między innymi zaburzenia czynności przewodu

pokarmowego, uszkodzenie narządów wewnętrz-

nych, działanie na ośrodkowy układ nerwowy.

Najczęściej stosowane grupy to:

• leki nasenne i uspokajające (barbiturany, ben-

zodiazepiny),

• opioidy (morﬁna, heroina, fentanyl, metadon),

• środki pobudzające ośrodkowy układ nerwowy

(amfetamina, ecstasy, kokaina),

• niesterydowe leki przeciwzapalne, leki prze-

ciwbólowe (paracetamol, kwas acetylosalicy-

lowy),

• leki ukł. sercowo-naczyniowego (obniżające

ciśnienie, β -blokery, glikozydy naparstnicy).

Podsumowując, trudno jest rozpoznać zatrucie

bez szczegółowej relacji świadków lub poszko-

dowanego, ponieważ objawy są różnorodne

i niecharakterystyczne. Jeżeli jednak podejrzenia

są uzasadnione, trzeba wezwać pogotowie ratun-

kowe oraz uważnie obserwować poszkodowanego

i monitorować jego czynności życiowe, a w razie

wystąpienia nagłego zatrzymania krążenia rozpo-

cząć resuscytację krążeniowo-oddechową. Należy

pamiętać, że nagłe zatrzymanie krążenia w wyniku

zatrucia zalicza się do sytuacji, w których korzystne

jest przedłużenie czasu trwania resuscytacji. Może

to dać organizmowi, szczególnie w przypadku osób

młodych, szansę na zmetabolizowanie trucizny

i zwiększać znamiennie szansę przeżycia.

Z ATRUCIA SUBSTANCJAMI

POCHODZENIA BIOLOGICZNEGO

Grzyby:

• muchomor sromotnikowy, muchomor wiosenny,

muchomor jadowity,

• zasłonak rudy,

• piestrzenica kasztanowata.

Zatrucia grzybami, szczególnie tymi najniebez-

pieczniejszymi, są wyjątkowo podstępne. Objawy

nie występują od razu, lecz dopiero po kilkunastu

godzinach lub nawet po kilku dniach, i są nie tyle

znakiem spożycia trucizny, ale uszkodzenia już

narządów wewnętrznych (nerek, wątroby, ośrod-

kowego układu nerwowego). Wczesne objawy

występują po spożyciu grzybów o stosunkowo

niewielkich właściwościach toksycznych, działa-

jących głównie na przewód pokarmowy, a także

grzybów, w których znajdują się substancje

o działaniu podobnym do atropiny (muchomor

czerwony, muchomor plamisty).

Rośliny wyższe:

• bieluń dziędzierzawa,

• lulek czarny,

• pokrzyk wilcza jagoda,

• cis pospolity.

W Polsce rośnie niewiele roślin niebezpiecz-

nych dla zdrowia człowieka. Wymienione zawie-

rają toksyny (uszkadzające mięsień sercowy)

Piśmiennictwo

1. Szczeklik A.: Choroby wewnętrzne. MP, 2006.

2. Seńczuk W.: Toksykologia współczesna. PZWL, 2005.

3. Szajewski J., Feldman R., Glińska-Serwin M.: Leksykon

ostrych zatruć. PZWL, 2000.

4. Weilemann L.S., Reinecke H.J.: Zatrucia − postępowanie

w stanach nagłych. PZWL, 1998.

www.promotor.elamed.pl 37

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: