Spis rzeczy
Geografia ziemi Izraela 10
Rośliny biblijne 14
Drzewa i krzewy 16
Biblijne zwierzęta 18
Biblijne ptaki 20
Odkopywanie przeszłości 28
Pismo 37
Archeologia i Stary Testament 41
Archeologia i Nowy Testament 58
Jak spisano Biblię i jak stała się jedną księgą 68
Tłumaczenia i tłumacze 72
Wprowadzenie do Biblii 86
Księgi Biblii 87
Rozumieć Biblię 108
Religia Izraela 115
Przykazania 117
Posty i święta 119
Przybytek i Świątynie 123
Kapłani, lewici i ofiary 126
Prorocy 128
Pomiędzy Testamentami 131
Religia żydowska: czasy Nowego Testamentu 133
Nauczanie Jezusa 136
Kult chrześcijański w nowym Testamencie 138
6. Podstawowe nauczanie Biblii 141
7. Dom i życie rodzinne w Biblii 159
Życie w rodzinie 161
Specjalne okazje 164
Ubranie i moda 169
Miasto i życie miejskie 174
Życie na wsi 177
Budownictwo mieszkaniowe 180
Pożywienie dla rodziny 184
Życie towarzyskie 189
8. Postacie biblijne 193
9. Praca i stosunki społeczne w Biblii 217
Amatorzy, fachowcy i niewolnicy 218
Rolnictwo 219
Budownictwo, murarze i cieśle 222
Wyrób odzieży 225
Górnictwo i obróbka metali 227
Ceramika 229
Inne zawody 232
Medycyna 234
Kupiectwo i handel 237
Pieniądze, wagi i miary 239
Rząd i administracja 242
Edukacja 245
Wojna, broń i wojownicy 247
Podróże i transport 251
10. Miejsca biblijne 253
11. Narody i ludy w Biblii 279
Egipcjanie 280
Kananejczycy 284
Filistyni 287
Asyryjczycy 289
Babilończycy 291
Persowie 296
Grecy 298
Rzymianie 300
Inne narody 305
12. Atlas historii biblijnej 311
Początki: Stworzenie, potop i dalsze wydarzenia 312
Świat Starego Testamentu 314
Patriarchowie: od Abrahama do Józefa 316
Z Egiptu do Ziemi Obiecanej 318
Jozue, podbój i Sędziowie 320
Pierwsi królowie Izraela: Saul, Dawid i Salomon 322
Dwa Królestwa 324
Wzrost potęgi Asyrii 326
Inwazja babilońska 328
Wygnanie 330
Powrót do Jerozolimy 332
Greckie imperium i kultura 334
Rzym i świat Nowego Testamentu 336
Nadzieja Żydów 338
Śladami Jezusa 340
Zesłanie Ducha Świętego i rozwój Kościoła 342
Podróże Pawła 344
Indeks 346
Podziękowania 352
PRZEDMOWA
Od prawie dwóch tysięcy lat Biblia prowadzi, inspiruje,
pomaga i podnosi na duchu ludzi na całym świecie. Obecnie
jej siła oddziaływania jest równie wielka jak niegdyś, dzięki zaś
przekładom na współczesne języki wiele osób przeczytało ją
po raz pierwszy.
Większość czytelników uważa jednak, że opowieści biblijne
dotyczą nieznanego kraju i są osadzone w obcych realiach
obyczajowych. Poza tym Pismo Święte nie jest jednolitym utworem,
lecz stanowi zbiór sześćdziesięciu sześciu ksiąg (oprócz
deuterokanonicznych), napisanych przez różnych autorów, dzieje zaś,
które oni przedstawili, obejmują okres prawie dwóch tysięcy lat.
Wszystko to sprawia, że nie jest łatwo zrozumieć i objaśnić
Biblię. Powstają nieuniknione pytania: kim byli opisani ludzie,
kiedy żyli, gdzie miały miejsce przedstawione wydarzenia, czy
wiadomo coś o autorach opisów?
Odpowiedzi na nie ma właśnie udzielić Encyklopedia Biblii,
którą przetłumaczono już na trzynaście języków, a jej łączny nakład
ponad pięciuset tysięcy egzemplarzy rozszedł się po całym świecie.
W rozdziałach dotyczących postaci, miejsc i terminów
biblijnych informacje zostały ujęte w porządku alfabetycznym,
w innych zaś mają układ tematyczny. Tekst jest często uzupełniany
ilustracjami. Do rozdziałów o układzie niealfabetycznym dołączono
indeks, który ułatwia korzystanie z nich.
Szczególną uwagę zwrócono na przejrzystość treści, a podane
informacje są dokładne i zgodne z aktualnym stanem badań. Starano
się uniknąć trudnego, specjalistycznego języka, opisy zaś uzupełniono
ilustracjami - książka zawiera około pięciuset fotografi i rysunków.
Wszyscy, którzy uczestniczyli w powstaniu Encyklopedii, mają
nadzieję, że ułatwi ona zrozumienie Biblii i jej przesłania, a tym
samym pozwoli mieć więcej przyjemności i korzyści z lektury
Pisma Świętego.
UWAGI DO POLSKIEGO WYDANIA
W tradycji chrześcijańskiej rok narodzin Chrystusa jest uważany
za cezurę dzielącą dwie ery, czyli rok zerowy. Najnowsze badania
wykazały, jednak że Chrystus urodził się sześć lat wcześniej niż
sądzono. W Encyklopedii Biblii, chcąc łączyć tradycję z odkryciami
naukowymi ostatnich lat, zwrot "przed Chrystusem" jest stosowany
jako równoznaczny ze zwrotem "przed naszą erą'. Imiona, nazwy
miejsc oraz cytaty podano według trzeciego wydania Biblii Tysiąclecia.
Pragniemy zwrócić uwagę, że niniejsza Encyklopedia jest
dziełem autorów protestanckich, nie wszystkie zatem treści tu
podane są zgodne z nauką Kościoła katolickiego. Odnosi się to
zwłaszcza do rozdziałów: trzeciego - Dzieje Biblii - w którym
omówiono wyłącznie wydania protestanckie ze szczególnym
uwzględnieniem języka angielskiego; czwartego - Rozumieć Biblię
- w którym zgodnie z nurtem protestanckim przedstawiono
i omówiono tylko księgi proto-, a pominięto deuterokanoniczne
Starego Testamentu; oraz szóstego - Podstawowe nauczanie Biblii
- zawierającego hasła opracowane w duchu nauki protestanckiej.
Ks. dr Bernard Polok
KONSULTANCI
David Clines, profesor nauk biblijnych, Uniwersytet Sheffield:
rozdział 5 - Religia i kult w Biblii.
John W. Drane, wykładowca nauk religijnych, Uniwersytet Stirling:
Wprowadzenie do Biblii, Krytyka biblijna w rozdziale 4 -
Rozumieć Biblię.
Margaret Embry:
rozdział 9 - Praca i stosunki społeczne w Biblii
(oprócz Rząd i administracja oraz Podróże i transport).
David Gillett:
teksty w oparciu o słowa Biblii w rozdziale 6 - Podstawowe
nauczanie Bibli.
Ralph Gower:
rozdział 7 - Dom i życie rodzinne w Biblii.
Colin Hemer, badania religijne dla Tyndale Library
for Biblical Research:
Grecy i Rzymianie w rozdziale 11 - Narody i ludy w Biblii;
współautor rozdziału 10 - Miejsca biblijne.
Kenneth Kitchen, starszy wykładowca egipskiego i koptyjskiego
w School of Archaeology and Oriental Studies, Liverpool University:
Egipcjanie w rozdziale 11 - Narody i ludy w Biblii.
Robin Keeley:
Księgi Biblii w rozdziale 4 - Rozumieć Biblię.
Alan Millard, starszy wykładowca języka hebrajskiego i starożyt-
nych semickich, Liverpool University:
rozdział 2 - Archeologia i Biblia, rozdział 11 - Narody i ludy
w Biblii (oprócz Rzymianie i Egipcjanie).
Margaret Moore:
materiały badawcze w rozdziale 12 - Atlas historii biblijnej.
Stephen Parish:
Rząd i administracja oraz Podróże i transport w rozdziale 9 -
Praca i stosunki społeczne w Biblii.
John Paterson, profesor geografii na University of Leicester: Tarasowe zbocza wzgórz Judei
porasta winorośl. Po wielu latach
Geografia ziemi Izraela w rozdziale 1 - Kraina Biblii. tułaczki po pustyni Bóg przypro-
wadził swój lud do żyznej krainy,
Canon R. W. F. Wootton: gdzie winogrona i oliwki rosły
Tłumaczenia i tłumacze w rozdziale 3 - Dzieje Biblii. w obfitości.
10 KRAINA BIBLII
Geografia ziemi Izraela
Biblia jest - zgodnie ze stwier-
dzeniami w niej zawartymi - zapi-
sem objawienia Boga człowiekowi;
objawienia w konkretnym czasie
i w konkretnym miejscu.
Fakt, iż do zdarzeń tych doszło
na konkretnym obszarze, sprawia,
że trudniej jest je zrozumieć ko-
muś, kto mieszka w innym miejscu
i czasie. Ukazanie rzeczywistych
miejsc historŹŹ biblijnej ma zatem
niezaprzeczalną zaletę. Prawdziwa
historia wymaga autentycznej
lokalizacji. Świadczy ona, bar-
dziej wymownie niż jakiekolwiek
słowa, że Biblia nie jest zbiorem
opowieści ludowych z jakiejś
legendarnej krainy. Miejsca i lu-
dzie BiblŹŹ byli realni, tak jak
i realne było przyjście Boga.
Dlaczego Bóg wyznaczył "naro-
dowi wybranemu" ziemię Izraela?
Był to przecież kraj mały, kraj-
-korytarz leżący na uboczu. Jego
stolica - Jerozolima, to miasto trze-
ciorzędnej rangi w ówczesnym
świecie, w którym można było zna-
leźć kilka miast rzeczywiście wiel-
kich. Izrael leżał pomiędzy dwoma
kulturowymi centrami dawnego
świata: Egiptem i Mezopotamią.
Prowadziły przezeń główne szlaki
handlowe, którymi podróżowało
wielu ludzi. Jednak fakt, że przez
Izrael przejeżdżało się nawet nie za-
trzymując się na dłużej, sprawiał,
iż było to idealne miejsce do roz-
powszechniania nowych idei czy
objawień. Był również krajem,
w którym łatwo można było doświad-
czyć opieki Boga, Stwórcy i Daw-
cy. Od Niego zależało zesłanie jak-
że ważnych deszczów oraz ochrona
przed plagą szarańczy i głodem.
W tym świetle jaskrawe były ślady
głupoty czy chciwości ludzkiej.
Dodatkowo erozja gleby, obu-
mieranie drzew i krzewów, wysy-
chanie studni, zmniejszenie plonów
- wszystko to było świadectwem,
że źle się działo w kraju, który
miał być "mlekiem i miodem
płynący". Bez względu jednak na
powody kierujące wyborem Boga,
geografia Izraela będzie zawsze
ważna dla historŹŹ opowiedzianej
w BiblŹŹ.
Struktura krainy
Większość wydarzeń historŹŹ
biblijnej rozgrywa się na bardzo
małym obszarze wschodniego
wybrzeża Morza Śródziemnego;
na wąskim fragmencie lądu odgra-
dzającym morze od ogromnych
obszarów pustyń arabskich. Świat
morza i świat pustyni oddzielone
są "Urodzajnym Półksiężycem".
Taką bowiem nazwę nadano paso-
wi żyznych ziem ciągnących się od
Egiptu na południu (z jego cywili-
zacją, której powstanie uwarunko-
wały wody Nilu), przez teren z na-
turalnymi opadami na wschodnim
wybrzeżu Morza Śródziemnego,
do żyznych ziem MezopotamŹŹ
nawadnianych przez dwie wielkie
rzeki: Tygrys i Eufrat.
Na tle innych ziem Bliskiego
Wschodu Półksiężyc wyróżniał się
urodzajnością gleby. Stąd też za-
wsze pociągał pustynne narody
z południa oraz narody z górzystej
północy. Stało się to przyczyną
licznych najazdów, przez co Izrael
tak wiele razy w swej historŹŹ
przechodził z rąk do rąk. Żydzi
rzadko wypływali na morza-
zostawili to Fenicjanom. Tłem his-
torŹŹ biblijnych jest więc pustynia.
Na południu Izraela dochodzi ona
niemalże do samego morza.
Kraina wzgórz
Ziemia Obiecana zajmuje bardzo
mały obszar. Z północy na połud-
nie - "z Dan do Beer-Szeby", jak
ujmuje to Biblia-jest zaledwie
230 kilometrów. Północny koniec
Morza Martwego znajduje się je-
dynie 80 kilometrów od wybrzeża
Morza Śródziemnego (chociaż 400
metrów poniżej poziomu morza).
Kraina ukształtowaniem przypo-
mina dach domu. Od strony Morza
Śródziemnego wznosi się łagodnie,
osiągając około 1000 m n.p.m.,
po czym gwałtownie opada ku do-
linie Jordanu. Tam ziemia popę-
kała i osunęła się, tworząc wielki
rów widoczny dalej na południe aż
do wschodniej Afryki. Na wschód
od Jordanu, a także na północ od
Galilei rozpościerają się większe
góry - do 2000 m n.p.m. w Edo-
mie, na wschodniej krawędzi pus-
tyni, i ponad 3000 m n.p.m. w Li-
banie (góra Hermon) na północy.
Dlatego też narody ościenne
postrzegały lud Izraela jako grupę
plemion górskich. "Bogowie Izrae-
la są bogami górskimi" - mówili
urzędnicy króla Ben Hadada. Naj-
ważniejszą częścią ziem zajmowa-
nych przez królestwa Izraela był
grzbiet górski pomiędzy morzem
a rowem Jordanu. W górach tych
można było odpierać ataki Filisty-
nów z wybrzeża, którego Izraeli-
tom nigdy nie udało się podbić.
Od czasu do czasu (zwłaszcza za
króla Dawida) udawało im się za-
jąć tereny na północy w SyrŹŹ albo
na wschodzie za Jordanem, gdzie
w różnym czasie pod ich kontrolą
znalazły się Moab i Edom, ale
wzgórza Judei pozostały ich pier-
wszą i ostatnią bazą.
Geologia
Większość materiałów, z jakich
zbudowane są te ziemie, jest młoda.
Dużą część powierzchni zajmują
wapienie i kreda. Zapoznanie się
z tą strukturą pomoże lepiej zro-
zumieć Biblię.
W miejscach, gdzie występują
skały wapienne, pojawiają się
pewne charakterystyczne cechy
krajobrazu. Woda przenika przez
wapienie, co powoduje, iż nie two-
rzą się zlewiska powierzchniowe.
Powstają za to głębokie strumienie
podziemne, skąd wodę można czer-
pać tylko za pomocą studni. W wa-
pieniach tworzą się też jaskinie.
Na powierzchni zaś powstają ka-
mieniste chodniki, co sprawia, że
uprawa ziemi jest trudna i może
odbywać się tylko na wydzielo-
nych obszarach. Tak właśnie
wyglądają wzgórza Palestyny.
Wszystkie wymienione cechy kraj-
obrazu można odnaleźć w opisach
wydarzeń biblijnych.
Na krajobraz i jego strukturę
wpływ ma także klimat pustyni.
Na powierzchni pustyni, niezależ-
nie od rodzaju skał, znajduje się
warstwa piasku, krzemienia lub
soli. Większość południowej częś-
ci Źlzraela pokryta jest właśnie taką,
nie nadającą się do uprawy ziemią.
Żywiołami, które kształtują pus-
tynne skały, są wiatr i woda. Hula-
jący wiatr rzeźbi skały, nadając im
fantastyczne kształty. Woda żłobi
strome ściany dolin i wiszące nad
głowami turnie, co robi tym więk-
sze wrażenie, że w tych okolicach
woda jest rzadkością. Sporadyczne
i krótkotrwałe powodzie potrafią
w ciągu kilku minut suchą dolinę
zamienić w rwącą rzekę o głębo-
kości kilku metrów.
Rów tektoniczny
Długi, prosty rów tektoniczny
opadający ku Morzu Martwemu
jest jednym ze znaków świadczą-
cych o tym, że powierzchnia ziemi
ulega przeobrażeniom. Aktywność
wulkaniczna nie zanikła i wciąż
jeszcze zachodzą zmiany w struk-
turze Ziemi. Jordański rów tekto-
niczny zapadł się pomiędzy dwo-
ma równoległymi uskokami, dając
w rezultacie najgłębszą naturalną
depresję na świecie. Brzegi Jeziora
Galilejskiego znajdują się 200 me-
trów poniżej poziomu morza. Naj-
głębszy punkt Morza Martwego
sięga 800 metrów poniżej poziomu
morza, i to pomimo osadów nano-
szonych od tysięcy lat przez rzekę
Jordan. Gorące źródła oraz skały
ze śladami minerałów wzdłuż rowu
wskazują, że obszar ten jest nadal
geologicznie aktywny.
Klimat
...
Goska1692