BACZYŃSKI WYBÓR POEZJI – 3 strony
22.01.1921 – narodziny
Ojciec – St. B.; krytyk literacki, publicysta, powieściopisarz, historyk literatury. Zwolennik socjalizmu, związany z Piłsudskim i jego Legionami (po 1926 zrywa z polityką). Matka – Stefania z Zieleńczyków, też robiła w oświacie. Matka wierząca (ojciec nie b.). Żyje sobie więc i idzie do gimnazjum i liceum (im. Batorego) w W-wie. Tu wstępuje do młodzieżowej organizacji Spartakus o ch-rze socjalistycznym. Przybiera potem pseudonim Emil. Ogłasza swe I wiersze, poemat Bunt (w piśmie „Strzały”). Po wybuchu wojny, nie kontaktuje się już z organizacją. Potem zastrzega, że te I jego teksty ,,nie mają być nigdy drukowane’’
1939 – I rok wojny, nie za wiele wiemy co porabiał
1940 – poeta zaprzyjaźnia się z Jerzym Kamilem Weintraubem; dzięki niemu, nakładem Biblioteki Sublokatorów Przyszłości, wychodzą tomiki Zamknięty echem oraz Dwie miłości (po 7 wierszy)
1942 – wychodzi 100 egzemplarzy Wierszy wybranych Jana Bugaja (pseud.), dzięki którym KKB zyskuje uznanie; wstępuje na tajny UW na polonistykę
Przyjaciele: Andrzejewski, Jerzy Zagórski, Wyka, J.K. Weintraub
Narasta legenda o KKB. Miłosz porównuje go do Prousta (astma), a z naszych do Słowackiego. Ale niektórzy też jechali po KKB, zwłaszcza związani z pismem „Sztuka i Naród” (Andrzej Obornicki, Gajcy). List do Jana Bugaja Wyki („Miesięcznik Literacki”) przyczynia się do ustalenia wysokiej klasy poety
1943 – współpracuje z „Płomieniami”, dawnym Spartakusem (członkowie: Karol Lipiński, Jan Strzelecki i in.). Oficjalnie nie należał do „Płomieni”, ale jego współpraca z organizacją okazuje się ważnym pktem w jego biografii. Wstepuje do Grup Szturmowych Szarych Szeregów. Wielu rówieśników z liceum Batorego działało w 23 Warszawskiej Drużynie Harcerskiej, potem w klubie Pomarańczarnia (vide: Kamienie na szaniec). Pod koniec 1943 B. redaguje „Drogę” (dział poezji), publikuje tu swoje wiersze. Pismo to jest w zasadzie ponadpartyjne, otwarte na poglądy. W redakcji robi też żona – Barbara z Drapczyńskich (obok matki najczęściej chyba przywoływana postać z poezji KKB) A ślub ich odbył się 3.06.1942. Działa równocześnie w batalionie ,,Zośka’’ (od pseud. Tadeusza Zawadzkiego) oraz w tajnej Harcerskiej Szkole Podchorążych Rezerwy „Agricola”. O3muje stopień st. strzelca podchorążego. Bierze udział w akcji wysadzania pociągu i w różnych innych konspirach. Niestety zostaje zwolniony z funkcji strzelca z „powodu małej przydatności” na polu walk. Przenosi się do batalionu „Parasol”
Ginie 4 VIII 1944 w Powstaniu Warszawskim (oddziały motorowe, atak na Pałac Blanka). Leży na cmentarzu Powązkowskim w W-wie
Juwenilia. I teksty to „rodzaj osobistego dziennika (journal intime)”. I miłość, I pobyty w górach. Dominuje dekadencki nastrój, spleen, nuda mieszczańska, szarość. Inspiracje czerpie z Baudelaire’a, Rimbauda, Verlaine’a. I poematy: Dalmacja, Bunt. Wszystko okraszone jeszcze młodopolską stylistyką. Inspiracją dla była także twórczość ojca i Norwida.
Po 1939. Zmienia się obraz rzeczywistości, zmienia się twórczość poety. Lęk, groza, ale wciąż wysoce udekorowany styl, estetyzujące przesady. Motyw gotycyzmu pojawia się, liryka maski. 1940 – Zamknięty echem, Dwie miłości. Weintraub jest też ważnym inspiratorem poezji KKB – kult dawnych bohaterów. KKB jest wciąż na etapie kształtowania własnego stylu; ujawniają się motywy baroku, rokoka. Motywy katastroficzne (za Czechowiczem i Żagarystami), „daremność ludzkich wysiłków”, „śmierć bezimienna”, „kosmiczna sceneria”, Apokalipsa. „Ten historiozoficzny katastrofizm splata się podówczas z katastrofizmem – by tak rzec – osobistym, z dramatem człowieka, którego wejściu w życie dorosłe towarzyszy bolesna udręka i niepewność jutra”. Pojawiają się motywy powrotu do natury, do pierwotnych krain szczęśliwych, lecz ich istnienie poddane zostaje natychmiast weryfikacji „rzeczywistości”, obalone. Poeta żegna się z epoką dzieciństwa, wchodzi w nowy okres życia. Idylla kryształowa – pozorna Arkadia, niszczenie mitów dzieciństwa, inspiracja Czechowiczem; O muzie – pożegnanie z „muzą nadobnych wierszy”, z estetyzmem; Do Andrzeja Kamińskiego – obalenie mitów dzieciństwa i całego pokolenia.
KKB rozwija się twórczo w sposób stopniowy. „Oczyszcza” swą dawniejszą twórczość z zbędnych elementów, poddaje ją większym rygorom formalnym, wprowadza więcej dyscypliny. Pojawiają się elementy „magiczne”, symboliczne: rzeka, sen, raj, niebo, wiatr, ziemia. Posługuje się „techniką snu”, wprowadza poetykę oniryczną do swej twórczości (jak Czechowicz). Symbolicznie używa barw, pojawiają się słowa-klucze (rzeka, sen) mające pociągać za sobą łańcuch skojarzeń. Dużo jest także muzyki: flety, lutnie, liry, skrzypce, dzwony, piosenki, ballady, kolędy, kantyczki, kołysanki. Rezygnuje z wiersza wolnego na rzecz czegoś na kształt wiersza sylabicznego i tonicznego. Wiersze „melodyjne” – Wisła, Słowa do deszczu, Śpiew na wiosnę, Sur le Pont d’Avignon, Kołysanka którejś wiosny, Z psem, Ballada o rzece i inne.
Wyraźny przełom w twórczości – tzw. „porażenie okupacyjne” (termin Wyki), od jesieni 1941. Przełom ten jednakże nie jest spowodowany tylko i wyłącznie okolicznościami zewnętrznymi, lecz także wewnętrznym procesem dojrzewania poety. Nowe inspiracje – Słowacki i Norwid. Nowe formy liryczne u – hymn, rapsod, elegia, apel, psalm, modlitwa; podniosłość i tyrtejskość.
Potem B. ma jeszcze przygodę z baśnią – pisze poematy baśniowe. Magiczne wątki, oniryczny ch-r, aluzyjność, baśnie – przypowieści. Już w XI 1940 roku pisze Poemat o Chrystusie dziecięcym. W 1941 tworzy Olbrzyma w lesie, Serce jak obłok, Szklanego ptaka; w 1942 Wesele poety. Przerabia znane motywy baśniowe, wprowadza zjawiska irracjonalne. Pojawiają się tytani, tacy superbohaterzy-zbawiciele w ciężkich czasach. Inne przykłady takich baśni z odniesieniem do aktualnej rzeczywistości: Przyjście wroga J. Zagórskkiego, Pieśń szczurołapa W. Sebyły.
Kolejny etap twórczości – mistyczny. Zaczyna się od wiersza Jesień 41r. (motto z Testamentu mojego Słowackiego). Mamy oczywiście koncepcję wędrówki Ducha wcielającego się w różne kształty. Mamy człowieka „wewnętrznego” (Mickiewicz), „widzącego w duchu” (Słowacki). „Jest to człowiek, w którym i przez którego ‘pracuje’ Duch i dlatego musi on stale pokonywać opór ciała i materii, gdyż pierwiastek duchowy z trudem toruje sobie drogę ku światłu i jasności”. Wszystko ma dążyć do „przeduchowienia”, jakiejś symbiozy człowieka z Duchem. Pojawia się mesjanizm, bohater zawieszony między niebem a ziemią. „Istnieje 1 wlkie uniwersum ludów, obejmujące wszystkie czasy i epoki, duchów, które pracują dla przyszłości, gdy ostatecznie wypełni się proroctwo o nastaniu Królestwa Bożego na ziemi.” Wiersze mistyczne: Hymny, Śnieg, Pieśń o dłoniach i inne.
Stopniowo odchodzi od ballad, od ornamentyki, skłania się ku metafizycznej stronie ludzkości. Wyka mówi o „katastrofizmie historiozoficznym”. Ważny motyw: woda (potop; działanie oczyszczające; symbol przemijania; rzeka, która rozdziela). Woda to unicestwienie, ale także postęp, ruch, płynność w sensie pozytywnym, ewolucja ducha, przemiana. Przemiana natomiast przejawia się: 1. in potentia (jako potencjał, ciągły ruch świata, „rozkwit, dojrzewanie, przechodzenie od 1, niższych form istnienia do 2”), 2. in actu (wypełnienie tegoż świata człowiekiem i jego dążeniem do zrealizowania się w pełni, „partnerowaniu” Bogu w jego dziele świata), 3. zasada odbicia (wszystko ma swoje odbicie, więc rzeczy istnieją niejako podwójnie, odbicie rzeczy jest czymś na kształt wieczności; przemiana polega tu na tym, że odbicie ukrywa się pod czymś niematerialnym – doskonalszym, więc jest tu zmiana na lepsze). Wszystko, co postrzega człowiek to tylko odbicie doskonalszego świata, Bożego kosmosu. Trzeba się wyzwolić z cielesności, by dążyć ku Duchowi.
Kwestia religii. Dążenie do przywrócenia sfery sacrum, tego co pierwotne; Rudolf Ototo w Świętości wyróżnia takie „składniki pierwotnego doświadczenia”: 1. – groza (tremendum), 2. – wszechmoc Boska (majestas), 3. – moc (orge), 4. – tajemnica (mysterium).
KKB jest obserwatorem życia, zarzuca ludziom bierność, lenistwo. Krytykuje „kościół” – jest miejscem, gdzie profanum wdziera się w sacrum. Sprzeciwia się koncepcji narodu wybranego. Twierdzi, że mesjanizm wynika z pobudek egoistycznych, że ludzie nie mogą już patrzeć na krzywdy innych i sami dla świętego spokoju – dosłownie – składają ofiarę ze swego życia; a ma być tak, jak to czynił Chrystus, bezinteresownie.
Okazuje się, że KKB wraca do idei mesjanizmu. Broni sacrum, świętości boga, przeciwstawia się błędnym wyobrażeniom Boga (Poemat o Bogu i człowieku, Legenda). Boga nie można sobie wyobrazić czy Go opisać. Garść utworów: Noc wiary, Krajobraz zimowy, Narodziny Boga, Ten czas, Wielkanoc, Wiersz o cierpieniu i inne.
Fascynuje się poezją Norwida. Nie chce już pisać poezji tyrtejskiej, nie chce też pisać poezji okolicznościowej o doraźnym ch-rze. Bierze z Norwida postawę pokory, cierpliwości, pomysł zdystansowania się do rzeczywistości, no i ironię oczywiście. Polemizuje ze społeczeństwem, każe czekać na lepszy czas; chodzi nie o doraźny sukces, lecz trwałe zwycięstwo; społeczeństwo do walki musi dojrzeć (porównywane do dzieci). W poezjach pojawia się często rzeźbiarz, architekt, artysta – człowiek doskonalący się; wytwór pracy: posąg, kolumna, sklepienie; narzędzia: młot, dłuto.
Erotyka. Dedykuje głównie swej żonie Barbarze Drapczyńskiej. Kobieta jest tu częścią kosmosu, natury, przyrody. Archetypizuje miłość, idealizuje ją, oczyszcza ze zbędnych pierwiastków, nadaje jej wieczność. Podobieństwa do Słowackiego. Miłość jasna i miłość ciemna. Miłość duchowa i cielesna. Wiersze: Noc, Łowy (ballada), Rzeczy niepokój, Wyroki, Biała magia.
W poezji występują słowa – klucze. Do ich skumania potrzeba znać mnóstwo wierszy poety, porównywać je. Niekiedy przydaje się znajomość twórczości Słowackiego, Norwida – blask, dzień, noc, ogień, jasność. Nadaje wyrazom nowe znaczenia na zasadzie gry skojarzeń: od serca, przez ptak, owoc do wiosła. Nie zawsze używa tych słów konsekwentnie; nieraz świadomie zmienia klucze, nieraz pierdzieli mu się po prostu, bo się przykładowo spieszy gdzieś.
KKB i jego problemy z wyborem pomiędzy słowem a czynem. W końcu podejmuje obowiązek pisania patriotycznych kawałków – rapsody, hymny, apele, elegie. Jest to „poezja o nucie dostojnej” (Gajcy). Cechy tej poezji: retoryczność, deklamacyjność, archaizmy, szablonowość, schematyczność, wyliczenia (enumeracje), szyk przestawny, anafory, paralelizmy, wykrzykniki (eksklamacje), antytezy, rozbudowane porównania, peryfrazy, epitety, przewaga 13-zgłoskowca (7+6), kombinowanie rozmiarów, heksametr, rymy przeważnie niedokładne, przeważają 4-wersowe strofy.
Motyw rycerza. Wskrzesza superbohaterów, ukazuje zezwierzęcenie bohaterów-żołnierzy. Etos rycerza odnosi Święch także do samego KKB i jego poczynań wojennych, który zostaje żołnierzem siłą rzeczy, z przekonania zawsze pacyfista. Pisze, jak działania wojenne mało miały wspólnego z modelem honorowego rycerza. 1943-44 – to lata, w których poeta zmaga się z wyborem: poeta/żołnierz, choć decyzję właściwie już podjął – walczy i pisze w imię dobrej sprawy (choć później rezygnuje z poezji patriotycznej i wraca do baśni, strasznie dynamicznie rozwija się poezja KKB). Zmienia się symbolika np. oczu („Oczy granaty pełne śmierci”), przeważa teraz ciemna strona człowieczeństwa, a więc cielesność. Pojawia się motyw walki zwierząt. Poeta ujawnia też pozytywne strony walk – np. braterstwo (także w sensie kochaj bliźniego swego i charitas). Wojna to próba naprawy rzeczywistości, jest to walka ze złem.
KKB pisał trochę prozą, ale nie były to próby zbyt udane. Wczesna proza traktuje o mieszczańskiej nudzie. Inspirował się trochę Gombrowiczem i Schulzem. Dziełka: niedokończone opowiadanko o gimnazjum Boobalka I (Batorego); Sprzęty (bohater schizofrenik igra ze sprzętami), Zwierzęta pana Joachima (też o wariacie), Człowiek, który chciał żyć drugi raz (o złudnych marzeniach); z późniejszych (b. realistycznych): Matka (traci synów na wojnie).
Jedyny dramat – Wybór (3 akty) i totalna porażka.
Podsumowanie. KKB i jego pokolenie pisali w ramach tzw. II awangardy; ich wizje katastroficzne poprzedzały wybuch wojny. Tematykę „spełnionej Apokalipsy” podejmowali także: Gajcy (poemat Widma, 1943; poezje Grom powszedni, 1944), Borowski (Gdziekolwiek ziemia, 1942).
Czerpał inspiracje z różnych źródeł, jego twórczość jest eklektyczna; jednak poeta żył zbyt krótko (23 lata), by się w pełni rozwinąć; nie miał już potem kontynuatorów, nie stał się inspiracją dla poetów.
O KKB pisali: Jerzy Zagórski – Śmierć Słowackiego; Wyka – List do Jana Bugaja (poprzedzający wybór wierszy KKB Śpiew z pożogi, 1947); Wyka i Aniela Kmita-Piorunowa – Utwory zebrane, 1961); Błoński (np. Śpiew anioła z „Życia Literackiego”). Opinie o twórczości KKB są zróżnicowanie, ma on zarówno fanów, jak i przeciwników.
2
mcfly9