literatura wojny.doc

26 II 2009

Literatura wojny

ü    tematyka podczas II wś. – podział wg Wyki

1. wojna

2. historia

3. Pan Bóg

4. erotyka, miłość

ü    literatura wojenna jest niejednym kluczem interpretacyjnym

Iwaszkiewicz:

ü    wojnę przesiedział w Stawisku

ü    pisze opowiadania: Matka Joanna od Aniołów, Młyn nad Lutynią (problematyka wojenna i moralna), Ikar (człowiek może zniknąć i nikt tego nie zauważy + rola sztuki), Bitwa na równinie Sedgemoor

ü    Bitwa na równinie Sedgemoor:

·                bitwa między wojskami katolickimi i protestanckimi

·                dziewczyna, która przypadkiem dowiaduje się o zasadzce na katolików przez protestantów

·                wie, że od niej zależy cały los

·                nie ma z kim zostawić małego braciszka, więc biegnie z nim

·                napad – ona zgwałcona, brat zamordowany

·                dociera do wojska – zdaje sprawę, zostaje wyśmiana

·                słabnie, bitwa się rozegrała

·                przeczytana po raz I w Stawisku znajomym

·                odebrana jako krytyka powstania warszawskiego (wg Miłosza)

·                historia ma ch-r niezmienny, jest poza jednostką, ja nie mogę nic zmienić

·                z perspektywy czasu nie jest to opowiadanie o wojnie, a o historiozofii

·                pokazuje zasadniczą zmianę w myśleniu o historii

·                bohaterowie borykają się z tragizmem istnienia

1.       Poezja

2.       Proza

3.       Diarystyka

Ad. 1.

ü    poezja najszybciej reagowała

ü    najlepiej się ją pisało w realiach wojny

a)    twórczość okolicznościowa:

ü    pkt odniesienia dla twórczości wysokoliterackiej (wg Święcha)

ü    warto „przejrzeć” Poetów i wojnę Święcha

ü    twórczość popularna i folklorystyczna

ü    folklorystyczna tzn.:

·                anonimowa

·                nie czerpie z twórczości ludowej

·                opiera się na znanych schematach (gotowe gatunki, topika, wzorce)

·                oralna – ustny przekaz

·                wariantywna

·                podważona przez Święcha, bo domyślano się autorstwa wierszy anonimowych

·                Warszawskie dzieci, Sanitariuszka, Małgorzatka

b)    poeci spełnionej apokalipsy:

ü    Kolumbowie: pojęcie nacechowane, co ma Kolumb do wiatraka?, wzięte ze skrytykowanej książki Bratnego

ü    spełniona apokalipsa: nawiązuje do tradycji przedwojennej

c)     zasadnicze tradycje:

ü    skamandrycka (kabaret)

ü    awangardowa (ułuda przemiany świata przez poezję)

ü    katastroficzna (wykorzystanie topiki)

Poeci spełnionej apokalipsy:

1.              Krzysztof Kamil Baczyński:

ü    ur. 1921 (pokolenie Różewicza, Herberta)

ü    syn Stanisława B. – ważnego krytyka

ü    absolwent LO im. Batorego (z polskiego 3, uczeń kiepski)

ü    przynależność do komunistycznego „Spartakusa”

ü    juwenilia: 1936

ü    twórczość: okres II wś.

ü    1940 – 2 zbiorki poetyckie

ü    1942 – Wiersze wybrane

ü    1943 – Arkusz poetycki

ü    1947 – pośmiertnie: ocalały dorobek jako Śpiew z pożogi został opracowany i wydany

ü    wówczas był odczytywany jako „poeta z Parnasu”, wyjątkowy, przyjaźnił się z poetami o 2 pokolenia starszymi

ü    miłość do Barbary

ü    I ważny krytyczny literacki tekst Wyki: List do Jana Bugały[1]

·                „PL Słowacki XX w.” – trzeba było z tym dyskutować

·                4 zasadnicze pkty tradycji literackich, do których KKB się odwołuje: Słowacki, Norwid, Czechowicz, Miłosz

ü    wojna – Elegia o chłopcu PL:

·                do egzaminu przeczytać Elegię optymistyczną Ireneusza Opackiego

·                wojna jest wyzwaniem moralnym – wojna zaraża złem (moralnym i metafizycznym) niezależnie od tego, po której stronie się stoi

·                pisać czy strzelać – nie tu leży problem

·                czy wolno narażać tkankę etyczną

·                szereg antytez – przestrzeń zła, która wkracza w mój obszar etyczny

·                brak „onych” – Niemców, złych (w całej twórczości KKB)

ü    historia – Historia:

·                wyraźnie nawiązuje do Czechowicza

·                wizyjność: „widzę” ponad czasem, a nie wzrokiem

·                3 nierówne części strofidalne, które nakładają się na siebie (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość – przesłanie etyczne, by czynić swoją powinność niezależnie od czasu i historii)

·                wojna to wynik dziejów

ü    kwestia religijności:

·                religia daleka od ortodoksji, mieści się w kręgu pojęć chrześcijańskich

·                ważnym elementem są wątki związane z obrządkiem chrześcijańskim (czy puste gesty, czy dramat wojny)

·                Mój Boże, Kolęda, Do Matki Boskiej

·                2 etapy twórczości religijnej wg Święcha:

¥          do 1941: faza dramatycznych pytań – obrazy 2 przestrzeni (niebo i ziemia), które się nie przenikają, samotność na ziemi, Bóg jest ale daleko, tajemnica

¥          1941-42 – przełom

ü    wątek miłosny:

·                2 wielkie miłości: Basia, matka

·                KKB pyta, czy w czasie wojny człowiek ma prawo do miłości

·                miłość jasna i ciemna

·                pytanie etyczne + wskazania, co z miłości wynika (minimalistyczny projekt miłości)

·                Biała magia:

¥          ładny wiersz

¥          pewne cechy poetyki KKB

¥          semantyka kolorów: biel to dobre, granice najbliższej, czyli bezpiecznej relacji

¥          czym miłość jest? Barbara – przezroczysta, szklane ciało (typowe obrazowanie II awangardy – przez metaforę); doznania zmysłowe; miłość nie jest celem samym w sobie, Barbara to pryzmat, miłość to środek do doskonalenia się moralnego; miłość unaocznia złożoność rzeczywistości; w czasie zagłady, wojna okazuje się pktem odniesienia (ponieważ inne pkty odniesienia zostały zakwestionowane, np. góra-dół, granice

2.              Tadeusz Gajcy:

ü    opozycja do KKB

ü    mistycyzm, chrześcijaństwo żarliwe

ü    groteska i obrazowanie charakterystyczne dla Gałczyńskiego

ü    topika biblijna w wizji Gajcego

ü    1943 – poemat Widma

ü    twórczość okolicznościowa o W-wie

·                „my jesteśmy bez winy” – przestrzeń bezpieczna nieskalana złem; z 2 strony źli oni

·                Warszawskie dzieci:

¥          my pójdziemy w bój

¥          przestrzeń bezpieczna to dom, ulica (u KKB jest ona wyznaczona przez relację z najbliższymi)

¥          wyraźne przestrzenie dzielnic

¥          Pan Bóg jest po naszej stronie

¥          klamka, drzwi, okno – oddzielenie przestrzeni zamkniętej

3.              Tadeusz Borowski:

ü    Pieśń – porażka, przegrana; czas niezrozumiały; etyczne wskazanie, że należy walczyć

Czesław Miłosz:

ü    temat osobny w czasie II wś.

Biografia:

ü         1945 – Ocalenie: pokłosie poetyckie po wojnie

ü         wyjeżdża z PL Radiem do Budapesztu

ü         wraca do Wilna

ü         1940 – z Wilna do W-wy (tu przebywa do powstawania warszawskiego) – opis w Rodzinnej Europie

ü         niechętnie mówił o swoim okresie wojennym

ü         autor antologii Pieśń niepodległa z wojny (część wierszy emigracyjnych, 1600 egzemplarzy to był wtedy b. wysoki nakład, utwory KKB niepublikowane nigdzie indziej, wiersze wojenne Miłosza)

ü         powstanie przeżywa na peryferiach W-wy

ü         jest w transporcie do Pruszkowa, ucieka z rodziną i do końca wojny przebywa pod Krakowem

Twórczość:

ü    rozczarowanie poetyką wojenną

ü    ewoluuje

ü    Świat poema naiwne, Głosy biednych ludzi – niezłom...