pytania_z_pedagogiki.doc

GENEZA I ROZWÓJ PEDAGOGIKI

PEDAGOGIKA – związana z kręgiem kultury helleńskiej (grecko-rzymskiej), nazwa pochodzi od pedagogii, wyrasta z praktyki

·   paids – oznacza dziecko, młodzieńca, młodego chłopca;

·   paidagogos – niewolnik, opiekun, miał wpływ na wychowanie fizyczne, psychiczne, miał wprowadzać do kultury i sztuki;

·   paidagogija – oznacza pedagogika (praktyka edukacyjna, wcześniej niż pedagogika) – to zespół metod wraz z rezultatem, łączy się kulturą ludzką, w połowie 19 w. wyodrębniła się jako odrębna nauka.

Klasykiem polskiej pedagogiki jest Kazimierz Sośnicki w książce „Pedagogika ogólna”

Pedagogika jako praktyczna działalność wychowawcza pojawiła się znacznie wcześniej niż pedagogika rozumiana jako teoria wychowania, jako refleksja nad praktyką pedagogiczną.

Pedagogika – jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej, to dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu pedagogicznego.

Proces wyodrębniania się pedagogiki został zapoczątkowany przez Jana Amora Komeńskiego w książce pt. „Wielka pedagogika” – sformułował najogólniejszą praktykę pedagogiki. Proces wyodrębniania pedagogiki został zakończony, gdy Jan Fryderyk Herbart sformułował pierwszy naukowy system pedagogiczny.

3 warunki, jakie musiała spełnić pedagogika, aby w cywilizacji europejskiej mogła być zaliczona do grona dyscyplin naukowych:

F       musiała określić swój przedmiot i problematykę badań

F       zdefiniować i hierarchicznie uporządkować siatkę pojęć konstytutywnych dla siebie

F       określić metodologie badań własnych – jak będzie badała rzeczywistość edukacyjną

NAUKOWY SYSTEM PEDAGOGICZNY

Przez NAUKOWY SYSTEM PEDAGOGICZNY rozumie się zespół idei i celów wychowania, zasad i norm postępowania wychowawczego, które wyznaczają kierunek systemu oświatowego – praktyki edukacyjnej. Zostało to wprowadzone do systemu szkolnego zwanego Szkołą Herbartowską.

W każdym naukowym systemie pedagogicznym dadzą się wyodrębnić 3 układy (warstwy):

układ ideowy – tworzą go ideały i cele wychowania, wartości, które wytyczają kierunek procesu edukacyjnego, kierunek kształcenia,

układ teoretyczny – tworzą go teorie opisujące i wyjaśniające fragment rzeczywistości, w układzie tym udaje się odpowiedzieć na pytania: jak?, w jaki sposób? Realizować założenie układu ideowego, jak osiągnąć założone w układzie ideowym wartości,

układ praktyczny – tu teraz funkcjonująca praktyka oświatowa, uzasadnienia dla tego układu poszukuje się w psychologii, odpowiada na pytanie: jak kształtować cnotliwego człowieka?

Jan Fryderyk Herbart – określił strukturę pedagogiki filozoficzno – naukowej, wypracował teoretyczną podstawę kształcenia, związał kształcenie z nauczaniem poprzez wprowadzenie kategorii pojęciowej – nauczanie wychowujące. W swym systemie pedagogicznym przyjmowane założenia (etyka i psychologia), podstawowe pojęcia pedagogiki i jej teorie i szczegółowe działy pedagogiki (pedagogika ogólna, dydaktyka, historia wychowania) były ujęte w zwartą logiczna całość w taki też logiczny sposób były przenoszone do praktyki, czyli na bezpośredni poziom pracy z uczniem. W procesie kształcenia podkreślał znaczenie wiedzy ogólnej, opanowanie pojęć jasnych i wyraźnych. Nauczanie miało przebiegać w atmosferze systematycznego wysiłku umysłowego.

Zasługi Herbarta dla rozwoju pedagogiki:

-    usystematyzował problematykę badawczą pedagogiki

-    skonstruował system naukowy

-    stworzył podstawy do wyodrębnienia się działów pedagogiki: pedagogika ogólna, dydaktyka, historia myśli i praktyki pedagogicznej (historia wychowania)

INTERPRETACJA DZIAŁÓW PEDAGOGIKI PRZEZ HERBARTA:

pedagogika ogólna – dla Herbarta to nauka opisowo – wyjaśniająca (nauka, która poszukuje odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak jest, jak jest?), która w oparciu o dorobek innych dyscyplin naukowych tworzy układ ideowy i teoretyczny dla określonego systemu praktycznego. Pełniła, więc funkcję deskuptywną i eksplanacyjną tworząc wiedzę teoretyczną, czyli udzielała odpowiedzi na pytania: jak jest?, dlaczego jest tak jak jest?, z jakiej racji?. Była, więc filozofią wychowania, refleksja nad praktyką pedagogiczną. To odróżnia ją od pedagogiki.

dydaktyka – przez Herbarta pojmowana była jako nauka normatywna (formująca normę, czyli coś co należy przestrzegać), która kształtuje normy, które należy przestrzegać, która wyprowadza z układu ideowego i teoretycznego dyrektywy praktyczne odnoszące się do praktycznej działalności dydaktycznej np. zasady doboru treści, metod i środków nauczania. Dydaktyka pełniła, więc funkcję praktyczną, udzielała odpowiedzi na pytanie: jak?, w jaki sposób? Przy użyciu, jakich metod, środków i sytuacji wychowawczych osiągnąć założone w układzie ideowym i teoretycznym cele wychowania, cele edukacji.

historia wychowania – jako nauka historyczna koncentruje się na badaniu problemów pedagogicznych w aspekcie historycznym np. historyczna zmienność ideałów wychowania, geneza i ewolucja różnych form wychowania.

Najogólniejszą normę pedagogiczną (zdanie normatywne) można sformułować następująco: CZŁOWIEKA NALEŻY WYCHWYWAĆ

PODSTAWOWE KATEGORIE PEDAGOGICZNE

paidagogija – oznacza pedagogika (praktyka edukacyjna, wcześniej niż pedagogika) – to zespół metod wraz z rezultatem, łączy się kulturą ludzką, w połowie 19 w. wyodrębniła się jako odrębna nauka.

Pedagogika – jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej, to dziedzina (dyscyplina) nauki zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu pedagogicznego.

EDUKACJA – istnieje wiele definicji tego pojęcia, ich zróżnicowanie spowodowane jest kontekstem definicyjnym, czyli w ramach, jakiej dyscypliny naukowej i w ramach, jakiej teorii definicja jest skonstruowana.

Ryszard Łukasiewicz – podkreśla, że edukacja jest procesem celowego tworzenia organizacji i reorganizacji okazji do urzeczywistnienia życia ludzkiego w jego humanistycznych treściach. Celowość tego procesu jest zdeterminowana optymalizacją stosunków człowieka ze światem. Światem, w którym punktem odniesienia są: ocena własnych szans (aspiracje, ocenianie i zadania). Kształcenie jest integralnym składnikiem edukacji. Ta definicja bliska jest definicji Herbarta – idea nauczania wychowującego.

Roman Schulz – edukacja to proces hominizacji (transformacji kulturowej gatunku) oraz proces uzyskiwania tożsamości osobniczej (indywidualnej). Ta definicja edukacji konstruowana jest w kontekście antropologii filozoficznej (filozofii kultury).

Joanna Rutkowiak – a za nią Teresa Chojnicka – Bezwińska – Edukacja to proces komunikacji, czyli: kto, co, komu, jak komunikuje oraz czy są zachowane etyczne zasady mówcy – teoria komunikacji społecznej, czyli nadawca, odbiorca i kanał (przepływ informacji)

Zbigniew Kwieciński – to ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka. Rozwój jest tu rozumiany jako lepsze rozumienie siebie, swoich relacji ze światem, skuteczną kontrolę swoich zachowań i większe sprawstwo (skuteczniejsze działanie) wobec zewnętrznych procesów. Ta definicja edukacji szuka wyjaśnienia w teoriach psychologicznych – podejście poznawcze, humanistyczne.

DEKODER EDUKACYJNY – zdaniem Kwiecińskiego na edukację składa się 10 procesów i są to: (od ogólnych do najbardziej szczegółowych):

Globalizacja – (świat), czyli proces, w którym treścią są problemy globalne, koncentracja wokół wymiaru czasoprzestrzennego świata, źródłem jest świat np. ekologia, podział polityczny

Etatyzacja – treścią tego procesu jest między innymi rozwój i funkcjonowanie państwa a w jego ramach jednostek i grup np. sojusznicy, suwerenność państwa, ustrój państwa, stabilność bądź chwiejność państwa

Nacjonalizacja – treścią tego procesu są takie problemy jak: powstanie, rozwój i funkcjonowanie narodu a w jego ramach jednostek i grup np. tradycja, swoistość kulturowa, więź i odrębność narodowa

Kolektywizacja (socjalizacja wtórna) – problemy edukacyjne tego procesu dotyczą powstawania, rozwoju i funkcjonowania klas warstwy społecznej a w ich ramach jednostek i grup np. wchodzenie jednostki do grupy społecznej, więź i interes klasowy, solidarność ludzi, kształtowanie obrazu i przekonanie o miejscu i szczególnej roli własnej klasy.

Polityzacja, biurokratyzacja i profesjonalizacja (przygotowanie do zawodu) – problematyka koncentruje się wokół wymiaru instytucjonalnego edukacji oraz w jego ramach jednostek i grup np. świat organizacji i instytucji, jakie działają, to wychowanie do pracy, kształtowanie ideologicznych przekonań o słuszności zastanego podziału, pewnych statusów i funkcji

Socjalizacja – problematyka edukacyjna w tym procesie koncentruje się wokół oddziaływania grup pierwotnych (np. rodzina, społ. Lokalne, grupa rówieśnicza) na jednostkę

Inkulturacja i personalizacja – tu problemy edukacyjne koncentrują się wokół wrastania jednostki w kulturę i kształtowanie jej osobowości kulturowej, wrastanie w kulturę, przerost prowadzi do oderwania się od rzeczywistości, do życia w obłokach, do koncentrowania się na własnych przeżyciach, odczuciach.

kulturacja –łagodne wrastanie w kulturę, tworzenie się osobowości kulturowej jednostki

akulturacja – narzucanie inne obcej kultury

Wychowanie i jurydyfikacja (kształtowanie świadomości prawnej obywateli) – problemy edukacyjne w tym procesie koncentrują się wokół celowej działalności zorientowanej ujawnienie tego, co potencjalne u jednostek oraz kształtowanie świadomości prawnej, to wdrażanie do pełnienia wielu ról, kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego.

Hominizacja – problemy edukacyjne koncentrują się wokół organizmu człowieka, wokół kształtowania cech gatunkowych (wychowanie zdrowotne, higieniczne, seksualne)

KONKLUZJE

F       Wychowanie (edukacja) można tworzyć w kontekście różnych dyscyplin

F       Edukacja zawsze mówi o procesie całościowych zmian w osobowości człowieka i całościowych wpływów

F       Edukacja jest wypadkową relacji między 3 procesami

-    procesu naturalnego wrastania człowieka w kulturę grupy społecznej, normy (procesy, inkulturacja, socjalizacja)

-    procesy celowościowe (kształtowanie i wychowywanie)

-    procesów uspołecznienia i upodmiotowienia jednostki (etatyzacja, nacjonalizacja, kolektywizacja, globalizacja, hominizacja jako wektory tych procesów

Rezultaty tego, co dzieje się są umiejscowione w człowieku. Poszukując zmian edukacyjnych oddziałujemy się do człowieka.

WYCHOWANIE – I KONCEPCJA

Można opisać zmienność przedmiotu refleksji pedagogicznej odwołując się do interpretacji pojęcia wychowanie.

Wychowanie bywa różnie definiowane. Ze względu na zakres definicji tego pojęcia możemy mówić o wychowaniu w znaczeniu szerokim (równoznaczne z definicją edukacji i socjalizacji) oraz w znaczeniu wąskim.

Wychowanie w ujęciu szerokim – autor Kazimierz Sośnicki „Istota i cele wychowania”

„wychowanie to proces kształtowania człowieka albo jego osobowości, proces ten może być wywoływany przez pewne czynności innego człowieka lub innych ludzi bądź może też odbywać się pod wpływem warunków nie spowodowanych przez działalność ludzką, niezależnych całkowicie od ludzi np. przez warunki środowiskowe, przyrodnicze lub warunki leżące w samej jednostce”.

Wychowanie w ujęciu węższym – autor Heliodor Muszyński „Ideał i cele wychowania”

„wychowanie to szczególny rodzaj ludzkiej działalności, która polega na świadomym i celowym (zamierzonym) wywoływaniu określonych (pożądanych) zmian w osobowości człowieka”.

Wychowanie w ujęciu węższym – autor Heliodor Muszyński „Ideał i cele wychowania”

„wychowanie należy odróżnić od nauczania, odnosi się ono tylko do pewnej strony osobowości człowieka i jest to świadome i celowe wpływanie na sferę emocjonalną i motywacyjną jednostki, nauczanie zas to świadome i clowe wpływanie na sferę intelektualną”.

Wychowanie w znaczeniu węższym można interpretować, co najmniej w 3 perspektywach, czyli wychowanie jako:

·   ingerencja w proces socjalizacji, wychowanie będzie instytutem, narzędziem wychowawczym – jest dla nauczyciela, to integracja w proces wychowawczy

·   jako wzmacnianie procesu socjalizacji

·   wychowanie jako stwarzanie warunków dla rozwoju człowieka

STRUKTURA WYCHOWANIA W ZNACZENIU WĄSKIM wg Schulz’a

Rys. Struktura pedagogicznego obrazu wychowania

Przedmiot wychowania

Rezultat wychowania

Program wychowania

Proces wychowania (technologia i organizacja)

Podmiot wychowania

Cele wychowania

Jacek Filek – analizuje wychowanie z perspektywy wychowującego i podkreśla, że WYCHOWANIE to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej 2 osób, pomiędzy którymi zachodzą relacje wyrażające się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach, którego podmiot wychowujący (działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost tożsamości. Proces ten prowadzi do afirmacji jednostki.

Ta interpretacja wychowania wskazuje, że wychowanie to stwarzanie warunków dla rozwoju człowieka. Autor podkreśla, że istota wychowania przebiega w relacjach międzypodmiotowych. Raz istota działającą jest nauczyciel a doznającą uczeń a drugim razem jest odwrotnie, czyli odrzuca pojmowanie wychowania jako ingerencji w proces socjalizacji.

Podkreśla się, że wtedy, kiedy wyodrębnia się podmiot i przedmiot w wychowaniu gubi się jego istotę. Wychowanie, bowiem jest wówczas intencjonalnym procesem kształtowania osobowości, jest traktowane jako proces instrumentalny, jako narzędzie ukierunkowujące jednostkę, odwołuje się do następnej metafazy „Jan Piotra wychowuje Pawłem”.

PSEUDOWYCHOWANIE – II KONCEPCJA

Filek podkreśla, że są to nieprawidłowości w wychowaniu, które prowadza do dewiacji nieszkodliwej i szkodliwej.