PEDAGOGIKA SPOŁECZNA-iZABELKA.doc

Pedagogika społeczna jest częścią pedagogiki ogólnej. Zajmuje się tą częścią teorii wychowania, która skupiona jest wokół środków wychowawczych oddziałujących na wychowanka, które warunkują jego rozwój i decydują o rezultatach działalności wychowawczej.

Pedagogika społeczna analizuje rodzaje potrzeb wychowawczych, które pojawiają się na różnych etapach życia wychowanka. W szczególny sposób pedagogika społeczna zajmuje się środowiskiem wychowawczym i całą społeczną sytuacją wychowanka.

Pedagogika społeczna jest nauką praktyczna, rozwijającą się na skrzyżowaniu się nauk o człowieku (nauk biologicznych i społecznych) z etyką i kulturoznawstwem (teorią i historią kultury) dzięki własnemu punktowi widzenia. Można go najkrócej określić jako zainteresowanie wzajemnym stosunkiem jednostki i środowiska, wpływem warunków bytu i kręgów kulturowych na człowieka w różnych fazach jego życia.

Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa zajmuje się osobami, zbiorowościami wszelkiego wieku, wymagającymi opieki lub pomocy w rozwoju oraz instytucjami powołanymi do tych zadań.

Prowadzi refleksję i badania nad potrzebami warstw społecznych.

Geneza pedagogiki społecznej.

Zauważono, że los człowieka w duży sposób kształtuje środowisko społeczne,

a nieraz nawet go determinuje. Wychowanie zaczęto traktować jako formę komunikowania kulturowego. Kultura określa pewien model wychowania i społecznego bycia człowieka. Kultura porządkuje życie społeczne według ogólnych i powszechnie akceptowanych wartości.

Bodźcem do rozwijania się pedagogiki społecznej były przeobrażenia społeczne, kulturalne i gospodarcze w Europie i Ameryce. ( wg Kamińskiego).

Łączy się z tym rozwój przemysłu (industrializacja) oraz. rozwój miast(urbanizacja). Powstawały nowe potrzeby tworzenia dla dzieci zajęć, instytucji, przedsięwzięć.

Fenomeny w cywilizacji:

Uspołecznienie i uobywatelnienie się warstw upośledzonych;

Narastanie potrzeb najszerszych mas w zakresie oświaty i kultury (potrzeba i chęć poszerzania swoich umiejętności)’

Potrzeba pomocy i opieki społecznej;

Organizacja rekreacji (praca w fabrykach była skracana i pracownicy mieli coraz więcej czasu wolnego).

Przeobrażenia gospodarcze, społeczne i kulturowe (postępy techniki, rozwój nauk matematyczno- przyrodniczych, rozwój przemysłu, migracja ludzi z wsi do miast)

Powstawały nowe potrzeby społeczne, wymagające nowych instytucji dla ich zaspokojenia (biblioteki, uniwersytety)

Powstawały placówki kulturalno-oświatowych, opiekuńczych, rekreacyjnych, oraz placówek wychowawczych pojmowanych jako placówki „ wspomagające”

Pedagogika społeczna i inne nauki:
- pedagogika ogólna (przedmiotem badań pedagogiki jest wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia oraz wpływy jednych osób na drugie)
- filozofia (wyjaśniająca je na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka i filozofii wartości),
- teoria wychowania ( formułowanie celów wychowania, projektowanie działalności wychowawczej)
- socjologia, socjologia wychowania (nauka o zjawiskach społecznych w wychowaniu)
- psychologia, psychologia społeczna (nauka o rozwoju psychicznym oraz o funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauczania),

- androgogika

Przedstawiciele pedagogiki społecznej:

HELENA RADLIŃSKA (1879 –1954) działacz oświatowy, pedagog, historyk, profesor na UW, Udział w działalności rewolucyjnej w 1906 spowodował zesłanie na Syberię. Po ucieczce osiadła w Krakowie, gdzie rozpoczęła intensywną działalność oświatową. Opracowała tam podstawy teoretyczne pedagogiki społecznej. Po I wojnie wróciła do W –wy i podjęła się kształcenia kadry pracowników społeczno – oświatowych. Rozwój pedagogiki społecznej jako dyscypliny naukowej na przełomie XIX i XX w. Wiąże się z Radlińską. Szkoła H.R. nawiązując do postępowych myśli polskiego oświecenia, w powiązaniu z filozofią, pedagogiką, socjologią podejmowała problemy ogólnospołeczne –prawo narodu do niezależności, kultura narodowa, relacja miedzy społ., rozwój społeczny a oświata. W pierwszym okresie utożsamiała pedagogikę społeczną z pedagogiką narodową. Zadania pedagogiki wynikały z oświatowego zacofania w Polsce. 2 zakresy – upowszechnianie oświaty wśród dorosłych i realizacja obowiązku szkolnego przez wszystkie dzieci. Przyjęła koncepcje współzależności jednostki i środowiska oraz aktywności w jego przebudowie. Skupiała swą uwagę na opiece i pomocy społ. Zainteresowała się problematyką, techniką, teorią pracy socjalnej. Proponowała prowadzenia metody indywidualnych przypadków, pracy grupowej, organizowania pracy środowiskowej.

Helena Radlińska (1879 – 1954). Weszła ona w krąg zagadnień pedagogiki społecznej od strony dynamicznych grup walki niepodległościowej i klasowej, pobudzających koło młodzieży i dorosłych z warstw upośledzonych i zaniedbanych kulturalnie do pracy samokształceniowej w duchu rewolucji narodowej i społecznej. Pod jej przewodnictwem wydano pierwszy polski podręcznik społecznej pracy kulturalno – oświatowej z tendencją do teoretyzowania (Praca oświatowa, 1913). Radlińska odsłania klasowe i społeczne uwarunkowanie zjawisk wychowawczych i dydaktycznych oraz prowokowała pomoc w wyrównywaniu krzywd i upośledzeń, żądała roztoczenia opieki wychowawczej i oświatowej nad zaniedbanymi i społecznie upośledzonymi.
Pedagogika społeczna Heleny Radlińskiej należy do najbardziej interesujących koncepcji wychowawczych dwudziestolecia międzywojennego, stanowi współcześnie przedmiot żywego zainteresowania środowisk pedagogicznych. Radlińska żywo interesowała się tzw. pedagogiką środowiska.

Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej do których należą:

teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,

teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość badań i ich metodologię,

historia pracy społecznej i oświatowej

Siłami społecznymi - nazywamy zespół określonych czynników i wartości funkcjonujący w środowisku w postaci jednostkowych lub grupowych, jawnych bądź ukrytych uzdolnień wyrażających się w pozytywnym działaniu.
Siły społeczne są także uznawane za synonim wychowania – ponieważ człowiek prawidłowo wychowany będzie działał społecznie.
Źródła sił społecznych:
Grupa rówieśnicza
Instytucje społeczne
Role społeczne odgrywane przez jednostkę
Sam człowiek
Sytuacje zagrożenia
Halina Radlińska wyróżnia 4 typy sił społecznych:
1. Narastające
2. Zanikające
3. Jawne
4. Ukryte
Funkcje sił społecznych:
Kompensacyjna – wspieranie rozwoju wychowanków z trudnego środowiska społ., diagnoza środowiska, szukanie potencjalnych możliwości i niwelowanie braków;
Animacyjna –spełniana przez jednostki i grupy szczególnie aktywne i zaangażowane w realizację pozytywnych idei;
Integracyjna – to budowanie własnego zespołu wsparcia.
 

Ludwik Krzywicki (1859 – 1941) – pierwszy u nas zarysował wyraźnie i dobitnie: współzależność ideału i praktyki wychowania z przemianami w życiu zbiorowym. „Stworzył teorię wielkiego ruchu demokratyzacji wiedzy”.
Głosił postulat upowszechniania wykształcenia ogólnego jako warunku równości społecznej, propagował samokształcenie, informował o nowych formach upowszechniania kultury i kształcenia dorosłych.

Edward Abramowski (18869 – 1919). Abramowski głosił, iż w głębi naszej psychiki zawarte są zalążki potrzeb i pragnień społecznych, połączone z ich oceną moralną, czyli, że: „ sumienie jest rodnikiem życia społecznego”.

Jan Henryk Pestolozzi (1746 – 1827) Pestolozzi zapoczątkował ideę oświaty ludu, pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska wiejskiego przez budzenie i uruchomienie sił istniejących w tym środowisku, oraz stworzeniu modelu wychowania rodzinno – opiekuńczego. Był założycielem rodzinnego zakładu opiekuńczego dla dzieci (prowadził dwa sierocińce).

Robert Owen (1771 – 1858) był brytyjskim, niezwykle aktywnym działaczem robotniczym, dążył do poprawienia doli robotników – zbudował szpital dla robotników, mieszkania dla rodzin robotniczych z ogródkami przydomowymi, żłobek i przedszkole (pierwsze w Europie), szkołę elementarną, szkołę dokształcającą dla młodzieży, teren zabaw dla dzieci, klub dla dorosłych – bibliotekę. Wielkim jego dziełem było wypracowanie modelu spółdzielni ekonomicznej.

A. Busemanna, profesora Uniwersytetu w Marburgu. On to wysunął wniosek, iż: „człowiek jest kształtowany przez wpływy środowiska, ale pobudzona przeżyciami aktywność ludzka może przekształcić środowisko”.

Natop Paul – niemiecki filozof, filolog, pedagog – teoretyk. Jest zaliczany do przedstawicieli idealistycznej pedagogiki społecznej. Wychowywanie traktował bowiem jako przygotowanie jednostki do życia społecznego, jego pedagogika jest pedagogiką społeczną a podmiotem jej są społeczne warunki kształcenia jednostki oraz warunki kształcenia życia społecznego.
wg Natorpa doskonałość osobowości ludzkiej stanowi głównie świadomość możliwości nieograniczonego postępu we wszystkich kierunkach działalności ludzkiej, z kolei szczytem wykształcenia jest w najwyższym stopniu swobodna zdolność do kształcenia się nieograniczoną możliwość samokształcenia.
Szkoła Natorpa to szkoła pracy. W jego projekcie kurs początkowy ma być przeznaczony dla dzieci od 6 – 12 lat. Następnie w zależności od ujawnionych talentów młodzież ma być kierowana do szkół średnich, które przygotują ją do określonego zawodu praktycznego oraz na studia wyższe. Natrop chciał przekształcić tradycyjną szkołę w szkołę, która będzie małym społeczeństwem pracy.
Był zwolennikiem obowiązkowej pracy fizycznej, na bazie której rozwinąć się może praca umysłowa.

Mary Richmond /1861-1922/ wprowadza do metodologii pedagogiki społecznej pojęcie diagnozy społecznej, oparte głównie na wywiadzie środowiskowym.

Paul Bergmann /1869-1946/ i Paul Natrop /1854-1924/, oni pierwsi użyli nazwy „pedagogika społeczna”.

WYCHOWANIE – system działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych
rodzaje wpływów na wychowanie:
- działania podejmowane przez instytucje wychowawcze
- wpływy środowiskowe
istota i charakter planowej działalności wychowawczej:
- formułowanie celów pracy
- ustalenie etapów pracy wychowawczej
- dobranie środków działania (metod)

koncepcje wychowania:
- psychologiczna – wychowanie jako proces indywidualnego wzrostu i rozwoju opartego na podłożu biologicznym
- socjologiczna – wychowanie to proces społeczny rozwijający się na podłożu wpływów środowiskowych
- naturalistyczna – proces wychowania to naturalny rozwój psychiczny i fizyczny człowieka czynników dziedzicznych, wrodzonych

wychowanie równoległe:
- wychowanie równoległe – wpływy wychowawcze oddziałujące na dzieci poza szkołą
· Odrodzenie – zauważono, że harmonia ducha i ciała stanowi najwyższy cel wychowania
· Zreformowanie szkoły – wprowadzenie szerokich programów pozaszkolnych (dominacja zajęć ruchowych)
· Komisja Edukacji Narodowej 1773 – Ustawa Komisji 1783 zalecała aby każdego dnia był dla dzieci czas przeznaczony na rozrywkę na powietrzu
· Przełom XIX/XX wieku – nowe wychowanie, które miło polegać na przełamaniu rygoru szkoły i stworzeniu młodzieży warunków do zaspokojenia indywidualnych potrzeb i zainteresowań (szkoły eksperymentalne)
· Pierwsza wojna światowa – organizowanie gier i zabaw ruchowych, wycieczek, pracy społecznej, wychowania artystycznego, estetycznego i technicznego
· Okres międzywojenny - domy młodzieży (pomieszczenia do ćwiczeń i rozwoju aktywności kulturalnej)
· II Rzeczpospolita – teatr młodzieżowy, świetlice, organizacja harcerska
- zadania wychowawcze:
· Uspołecznienie jednostki
· Wzmacnianie związków młodych ludzi z ich najbliższym środowiskiem
· wychowanie estetyczne – kontakty ze sztuką
· wychowanie rekreacyjne – planowe działania wychowawcze zmierzające do wyposażenie młodych ludzi w umiejętność właściwego organizowania wypoczynku

poradnictwo wychowawcze :
- poradnictwo wychowawcze – skuteczne rozwiązywanie problemów wychowawczych przy udziale fachowej pomocy zorientowanej na problemy młodzieży jej rozwoju i wychowania

a) ŚRODOWISKO – krąg osób, rzeczy i stosunków otaczających człowieka w jego życiu indywidualnym i zbiorowym
- nie wszystkie składniki środowiska oddziałują na nas w sposób jednakowy
- siła oddziaływania poszczególnych składników środowiska nie zależy od tego, czy kontakty z nim są trwałe czy przelotne
b) typologia środowisk:
- oparta na rodzaju bodźców środowiskowych:
· środowisko naturalne - rozumiemy układ geograficzny, obejmuje ono te elementy naszego otoczenia, które są dziełem samej natury, których istnienie nie wymagało interwencji człowieka, często określamy je mianem środowiska fizycznego, środowisko naturalne zatem — to Ziemia wraz z jej zasobami i ukształtowaniem powierzchni, klimat, flora, fauna
· środowisko społeczne - określamy ludzi i stosunki społeczne otaczające osobnika, pedagogikę interesuje empiryczny obraz środowiska społecznego —funkcjonujące środowisko i jego wychowawcze oddziaływanie. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić następujące elementy środowiska społecznego:

l) rozmieszczenie ludności i gęstość zaludnienia, od których uzależniona jest częstotliwość i różnorodność kontaktów społecznych;

2) struktura zawodowa ludności, świadcząca o stopie jej życia, ekonomicznym zróżnicowaniu, a pośrednio i o poziomie kulturalnym;

3) relacja poszczególnych grup wieku, wskazująca na biologiczny dynamizm ludności;

4) poziom i struktura wykształcenia ludności
· środowisko kulturowe - to oddziałujące na osobnika elementy dorobku historycznej działalności człowieka. To określenie środowiska kulturowego opiera się na pojęciu kultury jako sumy zobiektywizowanych elementów historycznego dorobku człowieka. Dorobek ten jest co najmniej dwojakiego rodzaju. Obejmuje wytwory działalności człowieka lub sposoby ich przeżywania (reakcje). W pierwszym wypadku mówimy o dobrach kultury, w drugim — o reakcjach człowieka na te dobra
· Trzy wyróżnione wyżej kategorie środowisk: środowisko naturalne, społeczne i kulturowe nie istnieją w izolacji. Są ze sobą ściśle sprzężone. Środowisko naturalne stanowi niezbędny warunek życia społecznego, a więc i tworzenia dóbr kultury. Wyznacza ono kierunek i zasięg ekonomicznej aktywności człowieka. Naturalne wyposażenie terenu, zasoby i możliwości ich wykorzystania warunkują rodzaj aktywności gospodarczej, specjalizację zawodową. Jednocześnie w sposób niewątpliwy oddziałują na formy i kierunki ogólnej aktywności społecznej i znajdują odbicie w wytworach kultury
- oparta na rozróżnieniu cech terytorialnych środowisk:
· Podział środowisk oparty na właściwościach typowych skupisk ludności - wsie i miasta. W obrębie tych dwu typów osiedli stosuje się dodatkowe rozróżnienia: ilościowe, przyjmujące za podstawę liczbę ludności, lub jakościowe, uwzględniające zróżnicowane cechy wsi i miast. Wyróżnia się więc miasta i wsie małe oraz duże, stosując. Na podstawie cech jakościowych wyodrębnia się wsie oparte na gospodarce indywidualnej i spółdzielczej, składające się z gospodarstw małych lub wielkich; podobnie wyodrębnia się miasta o strukturze przemysłowej, handlowej, administracyjnej
 

POTRZEBY LUDZKIE oznaczają brak czegoś, wprowadzający jednostkę w niepożądany stan, będący zwykle motywem do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeb.

Ratownictwo- wg. Radlińskiej- zwane pomocą doraźną , pojawia się w chwili klęsk masowych lub nagłego nieszczęścia jednostki. Pomoc która doraźnie zwalcza działanie złego losu , jego pierwsze skutki, wymaga rozpoznania warunków, natychmiastowego działania, stwierdzenia potrzeby i możliwości ratunku wszystkich osób zagrożonych niebezpieczeństwem. Ta pomoc wyznaczana jest przez elementy: trudna syt. Życiowa, -zagrożenia, -niekorzystne sytuacje losowe, -konieczność natychmiastowego działania.

Opieka - jako dział względnie trwała, dostarczanie brakujących środków. Źródłem opieki są: -zjawiska niekorzystnego wpływu na rozwój czł., -zaburzenia psychofizyczne, -brak sprawności i wykształcenia, -samotność, -złe nałogi.

Specyficzna cecha opieki: przejęcie przez opiekuna odpowiedzialności za losy podopiecznego, osoby niezdolnej do samodzielnego i odpowiedzialnego funkcjonowania, czego skutkiem jest ubezwłasnowolnienie podopiecznego.

- jest czynnością świadczona w tych sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń nie umieją, albo nie mają dość sił by samodzielnie przezwyciężać zaistniałe trudności.

POMOC - pomoc jest forma powszechną , która sprzyja rozwojowi jednoski, wzrostowi wszystkiego, co jest uznawane za dobre. Charakteryzuje ja współpraca między pomagającymi , a korzystającymi z pomocy.

- pomoc obejmuje działania służące całej populacji danego terenu i w związku z tym ma chara kter profilaktyki

- cechy pomocy- dobrowolność, względna samodzielność,  - 2 rodzaje pomocy- p. spontaniczna, nieformalna [wynika z dobrej woli] - p. zorganizowana, formalna.

.

KOMPENSACJA SPOŁECZNA - oznacza wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających pomyślny przebieg życia jednostki lub grupy.
Przykłady:
a). Rodzina zastępcza lub opiekuńcza, w której umieszczone zostało osierocone dziecko.
b). Klub młodzieży, stający się „drugim domem” młodego człowieka.
c). Kurator sądowy sprawujący opiekę nad wykolejającym się nieletnim, którego rodzice nie mogą zapewnić właściwej opieki wychowawczej.
d). Dom rencistów dla osamotnionych osób starszych.
KOMPENSACJA BEZPOŚREDNIA -Zasiłek; pomoc w lekcjach.
KOMPENSACJA POŚREDNIA-organizowanie warunków życia np. żeby dziecko samo mogło odrabiać lekcje ( stworzenie odpowiednich warunków).
KOMPENSACJA OPIEKUŃCZA.-kiedy zajmujemy się opieką nad dziećmi.
KOMPENSACJA WYCHOWAWCZA.-kiedy dostarczamy bodźce o charakterze wychowawczym.

Ubóstwo- brak dostatecznych środków do życia, nędza, bieda i niedostatek w sensie ekonomicznym
Podstawowe przyczyny ubóstwa:
- bezrobocie
- bezdomność
- brak wykształcenia
- dysfunkcjonalność rodziny
- niedostateczna troska o ludzi starszych
- zły stan zdrowia
- niekorzystna sytuacja np.: państwa
Rodzaje ubóstwa:
- absolutne
- względne
Trzy teorie przyczyn ubóstwa:
1) skażonych charakterów
- ubóstwo upatrywane w jednostce
- indywidualne defekty
- brak zdolności i możliwości podjęcia pracy
2)ograniczonych możliwości
- nierówność dostępu do szkół i miejsc pracy
- dyskryminacja płciowa lub rasowa
3)”wielkiego brata” - wina po stronie rządu, bo poprzez wysokie podatki zniszczył on bodźce do umacniania niezależności ekonomicznej rodziny

Według Toczyńskiego ubóstwo – to stan poniżej pewnego progu dochodowego lub progu realizacji potrzeb w odniesieniu do jednostki, rodziny lub grupy społecznej.
 

Rodzaje ubóstwa:
1. Ubóstwo absolutne w węższym znaczeniu- stan niezaspokojenia minimalnych potrzeb biologicznych
2. Ubóstwo absolutne w szerszym znaczeniu – stan niezaspokojenia potrzeb uznanych w danym społeczeństwie za minimalne
3. Ubóstwo względne – duża rozpiętość poziomu życia w danym społeczeństwie
Przyczyny ubóstwa:
w ujęciu absolutnym –Ø ubóstwo leży w cechach ludzi – niechęć do pracy. Brak wykształcenia kwalifikacji, patologie
w ujęciu względnym – ubóstwo leży w mechanizmachØ rynkowych – brak uwzględniania potrzeb ludzi – ludzie dla rynku a nie rynek dla ludzi
 

Natomiast wg Schillera przyczynami ubóstwa jest:
teoria skażonychØ charakterów – kto nie pracował w szkole przegrywa na rynku pracy
teoriaØ ograniczonych możliwości – nierówny dostęp do szkół i miejsc pracy, dyskryminacja
teoria wielkiego brata – winny jest rząd za złą politykęØ
 

Znowu zaś Gilder doszukuje się przyczyn ubóstwa w nadmiernie rozwiniętym systemie opiekuńczym państwa:
1. świadczenia socjalne przewyższające dochody z pracy
2. gwarantowane a niepotrzebne i nieekonomiczne rządowe miejsca pracy
3. przywileje dla niektórych grup społecznych (np. samotne matki0
4. płace minimalne
5. osłabienie roli mężczyzn (przywileje dla samotnych matek) jako żywicieli rodzin, co wpływa na ich produktywność)
Przyczynami ubóstwa są także: alkoholizm, wielodzietność, przeludnienie mieszkań, niskie emerytury, choroby, inwalidztwo, rozpad rodziny, pochodzenie społeczne.
Walka z ubóstwem:
1. w ujęciu absolutnym – zapewnienie minimalnego dochodu, motywować do podnoszenia kwalifikacji w celu zdobycia pracy
2. w ujęciu względnym – silne podatki, świadczenia społeczne, kontrola cen, minimalna płaca, samopomoc w środowisku lokalnym

Bezdomność - w ujęciu socjologicznym problem społeczny (zjawisko społeczne), charakteryzujący się brakiem miejsca stałego zamieszkania (brakiem domu).

Nie ma jednej uznanej definicji bezdomności. Określa się m.in. bezdomność jako sytuację osób, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne[3]. Bezdomność jest określana również jako względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania. Stan ten jest uwarunkowany wieloczynnikowo, między innymi poprzez zmniejszoną zdolność do samodzielnego życia i radzenia sobie, poddania się wymaganiom społeczeństwa, niewielką odporność na sytuacje trudne, czy marginalizację społeczną.

Wyróżnia on przyczyny wynikające:

z sytuacji społeczno-ekonomicznej kraju, w tym wzrostu bezrobocia, postępującej likwidacji hoteli robotniczych, braku miejsc w szpitalach, zakładach opiekuńczych, domach pomocy społecznej, braku opieki nad wychowankami domów dziecka po ukończeniu 18 lat, braku ośrodków dla nosicieli wirusa HIV,

z sytuacji prawnej, polegającej na możliwości wyeksmitowania lokatora "donikąd" za zaległości w opłatach czynszowych,

z przyczyn związanych z patologiami, w tym z powodu alkoholizmu, przestępczości, odrzucenia lub braku opieki ze strony najbliższych, rozwodu lub trwałego rozpadu więzi formalnych lub nieformalnych, prostytucji kobiet, przemocy w rodzinie,

z przyczyn natury socjopsychologicznej, w tym świadomego wyboru innego sposobu życia, odrzucenia obowiązującego systemu wartości,

przyczyn osobowościowych, w tym poczucia niższości, osamotnienia, wstydu, przekonania o złej naturze świata i ludzi.

Wśród przyczyn leżących po stronie samych bezdomnych E. Moczuk wymienia:

czynniki związane z zakłóconym procesem socjalizacji w grupach pierwotnych, w tym złego przygotowania do samodzielnego życia, brakiem możliwości samodzielnego mieszkania, niemożnością zamieszkania z najbliższymi po rozwodach, separacjach, powrotach z więzienia,

przyczyny związane z nieumiejętnością przystosowania się do sytuacji społeczno-ekonomicznej, w tym poddawanie się przedmiotowemu traktowaniu przez pracodawców, brakiem możliwości zatrudnienia się za godziwą płacę,

przyczyny związane z nieprzystosow...