dr J. Gwioździk
Konsultacje pon. po zajęciach
C1
Forma książki, budowa książki, materiały książki, materiały piśmiennicze - aż do kodeksu. Zwrócić uwagę na historię pisma. Informacje faktograficzne. W formie stron adresów stron. Akademia Pedagogiczna - wirtualna historia książki. Podręcznik: H. Szejkowska: Książka rękopiśmienna od starożytności do średniowiecza.
C2
Pierwszy semestr: książka starożytności do średniowiecza
2. inkunabuły do czasów nowożytnych
3, semestr - XIX-XX w.
Nie trzeba usprawiedliwiać nieobecności - jeśli tylko nadrabiać będzie się z wiedzą.
Przygotowywać materiał internetowy. Podstawa: Wirtualna historia książki. Uniwersytet Pedagogiczny. Ap.krakow.pl. Różne serwery zagraniczne. Zbiory zdigitalizowane - od Watykanu -
Trzecia sprawa: bibliografia www.bn.org.pl - po lewej katalogi bazy danych. Najpierw bazy danych - bazy bibliologiczne. Elektroniczna wersja bibliografii
Bibliografia analityczna - tam, gdzie jest polska bibliografia, tam analityczna. Duża ilość abstraktów.
Zaliczenie: kilka możliwości. 1) sprawdzenie wiedzy w formie kolokwium, 2) przygotowanie referatów, 3)
Wycieczka do Krakowa. Najprawdopodobniej. Możliwe, że rękopisy w Czartoryskich. Muzeum księży misjonarzy w Krakowie.
C3
Formą książki + pismo - materialna forma książki. Od tabliczek glinianych do papieru. Oprócz tego pismo i materiały piśmiennicze. Szyndler: I książki mają swoją historię.
Tabliczki gliniane
Tabliczki tekstu - ostatni wers przepisywano na następną tabliczkę.
Liście palmowe w Indiach - paski połączone. Chronione były dwoma kawałkami drewna. Tybet to wyryte tabliczki metalowe, tabliczki drewniane
Chiny: łopatki kości zwierząt => bambus => drewno => jedwab => papier od II w. N.e. W Chinach stworzono sztukę pisarską - od ideogramów.
Persja: Iran: książka haftowana - z wełny koziej na przykład. Później importowany papirus, pergamin.
Papirus świątynny hieratyczny i demotyczny, kupiecki. Pierwszy był stosowany do tekstów świątynnych. Kupiecki stosowny. Typowy zwój liczył 6-7metrów. Na miejscach łączenia nie pisano. Zwoje przechowywano w kapsach. Do kaps dołączano titulus, mały pergamin
Pergamin - powstanie miało dużo wspólnego z praktyką. Skóry zwierząt były niewykorzystane. Skóry młodych zwierząt moczono i usuwano części niepotrzebne. Rozciągano tak powstały produkt na krosnach. Potem ścierano nierówności. Tautonica ; osioł na południu był dwustronny i bardziej luksusowy. Ze skór cielęcych nie był tak gładki i biały.
Przycięty pergamin do jakiegoś formatu układamy w kodeks - jednoskładkowy lub wieloskładkowy. Kodeksy zszywano na krosnach. Pierwsza składka z drugą, druga z trzecią itd. Zszyty blok osłaniano deską do bloku.
Oprawa była drewniana obciągana skórą i zamykane jeszcze klamrą.
Rzym Grecja, Etruskowie, książka rękopiśmienna. Podział na historię, tworzenie kodeksów, rękopisy, aż do inkunabułów...
2 testy jako zaliczenie
C5 (łączone)
Suchodolski: Nauka Polska. Rocznik nr 1, 68 rok.
Grupa 8.
Pamflety - filipiki, w rytmie jambicznym. Typ literatury: listy, odczytywane w kręgach przyjaciół. Świadczy to o pewnym ustnym obiegu tekstów. Oratorzy i mowy - pierwszy typ piśmiennictwa. Traktaty oratorskie (kompozycja mów, kompozycja listów).
Cyceron był również recenzentem. Początki krytyki filologicznej. W starożytności nie było prawa autorskiego - ważna była treść a nie autor. W 59 roku Cycerona zachęcono do napisania dzieła geograficznego. Poprosił Pomponiusza o przesłanie książki Serapiona z Etiopii. Obieg tekstów: teksty pisane na zamawianie, przesyłane, do prywatnych rąk. Wydawca nie funkcjonował tylko jako drukarz. Tytus Pomponiusz Attyk.
Popularne były biografie sławnych mężów, a także syntetyczne prace historyczne: Munciusz z Cebole: Roczniki historyczne. Attyk: Liber Annalis. Akademia Platona i traktaty filozoficzne. Utwory Cycerona; utwory biograficzne Attyka. Rzymianie bardzo chętnie uzupełniali biografie o własne biografie własnych rodzin. Imagines - wizerunki, ciekawy przykład twórczości literackiej. Pierwsza ilustrowana książka w Rzymie. Pod każdym portretem umieszczono 4-5 wierszy, będących kwintesencją osoby i jej urzędów. Żywoty cezarów. Rzym to również prawo. Wszelkie kodyfikacje od czasów Justyniana.
Rozwój wytwarzania i handlu książką - na ile książka z dobra kultury stawała się przedmiotem.
Biblioteka. Każdy z mieszkańców wyższych sfer miał swoją własną bibliotekę. Attyk posiadał własne zbiory - dostawał je w formie darów. Cyceron gdy Attyk chciał sprzedać część swojego księgozbioru, chciał kupić całą bibliotekę.
Typowa biblioteka w rzymskim domu - gdy uwzględniała zagadnienia budownictwa - usytuowana jest na wschód, aby było światło i aby książka nie zbutwiała. Musiało być przestronne, wokół ścian szafy, na półkach zwoje, powyżej szaf galeryjka ozdobiona popiersiami słynnych mężów świata hellenistycznego. Dzieła dawne i współczesne - tu pojawił się zwyczaj ofiarowania księgi jako godnego prezentu.
Gromadzenie ksiąg uchodziło za jedną z najlepszych pasji bogatych Rzymian.
Produkcja książki i handel: Wydawca był również handlarzem. Cozjusze jako jedna ze znanych firm wydawniczych. Produkcja odbywała się w skryptoriach. W Rzymie byli to wyspecjalizowani niewolnicy. Attyk wybierał wykształconych, dobrzy lektorzy, świetni kopiści. Wykształcona grupa domowa, lektorzy, kopiści, stanowisko niewolnika - osobistego sekretarza. Ważnym elementem są wytwory, stanowiące o umiejętnościach. Kompetencje były wystarczające do stworzenia ciekawych wydawnictw. Podniesiono poziom edytorski książki. Wskazuje na początek krytyki tekstów. Rozpoczęto wydawanie dzieł krytycznych, naukowych. Wszystko było publiczne, nawet listy kopiowano. /Działalność kulturalna Pomponiusza Attyka/.
Protokollon - pierwsza kartka ochronna zwoju. Implicite i explicite - początek i koniec książki
Karta hieratika, Karta... Wolumen - volfere
Poliptyk - składa się z połączonych kilku drewnianych tabliczek.
Postacie osób najważniejszych w piśmie hieroglificznym były najważniejsze. Najważniejsze imiona zapisywane były w kartuszach.
Systemy abrewiacji - skracano jakąś część wyrazu - Domunus = DNS. Suspensja (ściągnięcie) Anno Domini = AD. Specjalne znaki np. Na skrócenie -rum, -con. Ligatury - Æ. Enklawy C i D w środku tego C. Cyfry zapisywano różnie odwracając litery symbolizujące cyfry.
Tekst dawniej był przeznaczony do głośnej lektury, co widać choćby w dawnej interpunkcji.
Książka oprawiona nie jest charakterystyczna dla dawnych wieków. Oprawa była kwestią indywidualną.
Piśmiennictwo:
Sakralne
Użytkowe
Literatura piękna
C6
CZYTAĆ: OGLĄDAĆ: Różne rękopisy w Internecie.
Zaliczenie drugiej części - książka drukowana w formie mini referatu po 15 minut. Może to być prezentacja, mini referat.
Ze Szwejkowskiej i inne : tematy:
1. Książka arabska i bizantyjska (budowa, wytwarzanie, rozpowszechnianie, udostępnianie) - tu oprawa, aż do ikonoklazmu, obrazoburstwa, biblioteki.
2. Budowa średniowiecznego rękopisu (materiał, wytwarzanie, pismo, wszystkie reformy pisma (minuskulne), Juda: historia pisma), systemy skracania wyrazów - ligatury, palimpsesty, oprawy średniowieczne, szkoły iluminatorskie
3. Odrodzenia - szkoły iryjskie, odrodzenie Ottonów, ośrodki pisma, ośrodki karolińskie.
C7
Książki odzwierciedlają ideały i wartości
Schizma 1054 - chodziło o jeden z dogmatów; druga schizma - Awignon - równolegle dwóch papieży. Podział na kuturęzachodnią i wschodnią - z łaciną i greką. Rzym i Bizancjum.
Ośrodki kultury i władzy: zaczęły się pojawiać uniwersytety, szkolnictwo niższych stopni to szkoły parafialne, katedralne.
Uniwersytety to ujednolicenie programów - nie do końca, inna była szkoła szkotystów, inaczej widzieli uniwersytet włosi
Uniwersytety to inne podejście do książki - mamy dwie drogi książki - liturgiczne znaczenie książki świętej, a z drugiej książka informacyjna - dla uniwersytetów i przekazująca treści antyczne.
Konieczność obrony Bizancjum
Wyprawy Krzyżowe + zetknięcie z Islamem (pierwsze księgi arabskie). Nauka gromadziła się w Medrasach; przejęcie kultury Persój - astronomia, medycyna, ziołolecznictwo. Opowieści dywanowe, Opowieści 1001 nocy. Bizancjum padło w trakcjie 4 wyprawy krzyżowej.
Oprawa była zupełnie inna w Bizancjum - zdobnictwo i ornamentyka.
Źródełem nauki w kulturze zachodniej były klasztory i dwory (szkoły przypałacowe). Każdy władca chciał obudzić marzenie Cesarstwa Rzymskiego.
Majuskuła odziedziczona po antyku została przemieniona w minuskułę. Gotyk byłprzełożeniem architektury. Reformy pisma za czasów renesansu karolińskiego. Reforma za czasów Ottońskich.
Powstaje cała twórczość historiograficzna. Prosta droga do hagiografii. Powstają żywoty, spisy legend, moralitety itd. W klasztorach kopiowano konkretne teksty i pisano nowe teksty
Cenobites to ... Klasztor to rodzaj miejsca odosobnienia, mające służyć Bogu. Pomysł Benedykta: stwórzmy życie cenobickie, ale bez oddalania się na pustynie, cela mnicha to miejsce odosobnienia.
Zakon - ogólna nazwa.
Klasztor jest konkretny
Zakony mnisze to te, które oparte są na regule Benedykta - podzielony rytm dnia na liturgię i modlitwę. Potrzebne były księgi liturgiczne (mszał, ewangeliarz, psałterz). Czas przedzielony na pracę i na modlitwę. Pisano - sam akt pisania był
Zakony mnisze: Benedyktyni, Cystersi, Kameduli, Kamtuzi (samoistne opactwa, państwa w państwie, zamknięte społeczności, przywiązane do miejsca. Nie było opieki i udziału)
Zakony żebracze: Franciszkanie, Dominikanie (jedni bardziej nastawieni na opiekę, drudzy bardziej na głoszenie słowa bożego)
Stąd Dominikanie mieli biblioteki pełne homiletyki, teologii. Dzięki klasztorom zachowana została umiejętność pisania, a kultura została podźwignięta.
To jest ten ważny kontekst kulturowy, bez którego omawianie danwego rękopiśmiennictwa będzie krzywdzące. A to nie tylko teologia i homiletyka - całkiem świeckie
C8 - książka arabska
Oprawy, typy książki,
Zwolnione grupy - ta z prezentacją i produkcja książki.
Marokin (skóra z osła) i safian - z orientu
Http://www.wsp.krakow.pl/whk/bizancjum.html
--
C9 – książka rękopiśmienna w średniowieczu
Semestr bardziej rozbudowany - książka od XV do XIX w. Będą tu informacje o zmianie oprawy, rozwoju księgoznawstwa,
Referaty - ale nie mini-wykłady, a linki, które mają być do dyskusji i uzgodnione z panią dr. Tematy:
Drukarstwo w Europie i Polsce - najważniejsze techniki typograficzne, rodziny drukarskie
Oprawy
Najważniejsze kolekcje biblioteczne - klasztorne, rodowe, prywatne
Wszystko to w epokach - wiekami.
Budowę książki rękopiśmiennej przejęły pierwsze druki - inkunabuły
Inicjały
Incipit, eksplicyt (informacja o kopiście)
Między książką rękopiśmienną a drukowaną była jeszcze książka ksylograficzna - też była to mechanizacja: pełne strony były drzeworytami - odbijane masowo. Więc odbijanie było już znane.
Czcionki ruchome. Inicjały dodawane ręcznie – czerwone rubrykacje l bardzo ozdobne - tak samo. Ciągle są kustosze i reklamanty, ale inaczej się nazywają. JAK? Ostały się ligatury i inne systemy skrótów.
Druk rozprzestrzeniał się po traktach handlowych,
Odtworzyć inkunabuły, powtórzyć pismo, rozwój dokumentów
3 grupy zagadnień do każdego wieku:
· Drukarstwo
· Oprawa
· Typy książek i użytkowanie (zbiory, książnice)
C10 [26.10.2009] drukarstwo – XV w.
Marginalia (ozdobniki odczytelnicze), reprezentant (znak dla iluminatora, jaki ma wstawić w dane miejsce)
Skóry do oprawy wykonywano ze skóry cielęcej, świńskiej lub oślej. Zdarzają się też oprawy pergaminowe, ale rzadkie. Karta teutonica – karta italica i teutonica: granica to Alpy. Usuwanie do karty podskórnej to karta italica, jednostronna. Teutonica to dwustronna, grubsza skóra, najczęstsza w Polsce. Zwięzy mogły być wzmacniane paskami skóry lub pergaminu. Częste były też palimpsesty.
TAPA – pierwotna postać papieru, technologicznie bardzo podobna. 2,5 tysiąca lat temu wymyślili to Chińczycy. TAPA zrobiona jest ze specjalnych drzew, moczonych w wodzie, o wydzielonych pasmach łyka, gotowane i płykane w wodzie. Powstawały oczyszczone pasma celulozy. Nie zrobiła wielkiej kariery jako materiał piśmienniczy, nie wygrała ze świetnym papierem XV w.
Jako typy opraw są jeszcze aksamity, brokaty i inne drogie tkaniny. Częściowo to też oprawy złote, skórzane.
Oprawy mnisze, płaszczowe, sakwowe, kopertowe. Myślano o względach estetycznych. Wtedy także kształtował się ex-libris. Zdobiono skórę tłokami lub radełkami na ciepło. Tłoki można było złocić. Były też różne techniki inkrustacji. Oprawa była dziełem właściciela – który zlecał oprawę introligatorowi. Wiele z opraw zaginęło – były częste tzw. Konwoluty (rozdzielone książki pierwotne) jak i klocki drukarskie.
C11 [09.11.2009] – drukarstwo – XV w. c.d.
Korelacja obrazu i tekstu – typograficzne uwarunkowania książki emblematycznej. Typograficzne uwarunkowania kulturowe – zależność układu i użytych kroów pisma od kultury, zawartości, tematu... samemu wymyślić temat i zająć się tym, czym się interesujemy i co może nawet byśmy mogli wykorzystać do późniejszej pracy – np. licencjackiej.
Korelacja typografii ze sztuką / architekturą
Ornamentyka – tematy nieopracowane
Zależność między ozdobnikami cieszącymi oko a tematem książki rękopiśmiennej / drukowanej XVI w...
C12 [23.11.2009] – drukarstwo europejskie w XVI w.
Książka nowożytna zaczęła się mniej więcej od początku XVI wieku. Książka zaczęła się zmieniać i uniezależnia się od książki. Coraz rzadziej pojawiają się ligatury, suspensje – związane z oszczędnością miejsca i skryby. Choć trzeba powiedzieć, że przejście to jest płynne i trudno ustalać konkretne cezury. Nieraz powodem do używania ligatur było po prostu posiadanie takich czcionek (bo np. odziedziczone po innym drukarzu). Pojawiły się nowe typy czcionek – już nie wzorowano się na kodeksach rękopiśmienniczych. Wykształciła się antykwa – w XVI w. charakterystyczna dla tekstów antyckich. Gotyk pozostawiono dla druków narodowych. Okrąglejsza szwabachę wykorzystywali reformatorzy, ale i jezuici. Pojawiła się kursywa Manuncjusza. Fraktura z Norymbergii.
W XVI wieku zaczęto stosować mniejsze formaty książki – 8ka, 4ka (dla druków reformacyjnych) – stała się dzięki temu wygodniejsza i powszedniejsza. Kustosze były składane z kolumną tekstu. Pojawiła się karta tytułowa – ornamentalna, czasem w pełni drzeworytowa, później w pełni z czcionek. Pierwsza strona miała przyciągać uwagę czytelnika czy kupca poprzez ozdobne ramy. Każdy element przejmuje część stylu aktualnego – w renesansie ramy wydawnicze zdobione są liśćmi akantu, symetria. Elementy bordiury przejmuje typografia. Informacje z kolofonu przenoszone są na kartę tytułową. Oprócz karty tytułowej pojawia się frontyspis. Barokowy przepych także będzie widoczny w karcie tytułowej, zdobieniach. Pojawiają się
Długo było ważniejsze co napisano – nieważne było, kto napisał. A zaczynają się już coraz częściej informacje o autorze, o tłumaczach, wydawcach. Drukuje się dwubarwnie. Pojawia się spis treści. Pojawiają się opracowania krytyczne (np. Manuncjusza). Drukarze korzystają z sygnetów drukarskich (najczęściej jako tarcze herbowe – gmerki. Były one wyróżnikiem drukarza, oficyny). Są dziś albumy sygnetów.
Druki reformacyjne wpłynęły na ruch wydawniczy. Druki ulotne rozchodziły się w setkach egzemplarzy, drukowano przedruki anonimowe z mylnymi adresami wydawniczymi. Jedynym ornamentem były ramki tytułowe, nie wykorzystywano bowiem ilustracji do celów religijnych. Druki takie wpłynęły na wydania narodowe biblii, śpiewników – pobudzono świadomość narodową, zaczęła się produkcja literatury narodowej. Niestety przyczyniło się to do obniżenia jakości druku.
Koncentracja druków niderlandzkich jest w Antwerpii. Krzysztof Plantin wraz z Moretusem pracował jako introligator i drukarz (http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/index_eng.html) - Anatomia Walwerda. Wydawał także druki liturgiczne.
C13 [30.11.2009] – drukarstwo polskie w XVI w.
http://www.wzks.uj.edu.pl/epi/2004/lha23/Strony/kalendarium.htm - Początki drukarstwa w Polsce to oczywiście 1473, ale dopiero Haller jest uważany za ojca drukarstwa polskiego. Jan Haller (1477-1525) urodził się nad Taube, był członkiem rad...
abi77