Słowo grafologia pochodzi z greki: gráphein „pisać” + lógos „nauka”. Najlepiej oddaje wyjaśnienie terminu "grafologia" jako INTERPRETACJI CHARAKTERU PISMA ODRĘCZNEGO. Za taką interpretacją stoi oczywiście solidnie ugruntowana NAUKOWA TEORIA, badająca cechy charakteru, zdolności oraz kondycję psychofizyczną człowieka.
Początki grafologii
Sięgają prawdopodobnie ok. 2 000 lat przed naszą erą. Pierwsze wzmianki na temat badania pisma pochodzą z Chin i południowych Indii. Chińczycy podjęli badania w poszukiwaniu relacji między charakterem kaligrafii, a osobowością piszącego. Sam Konfucjusz, 2,5 tysiąca lat temu, wyciągał praktyczne wnioski dotyczące zalet i wad osób, z którymi miał do czynienia, czerpiąc informacje z charakteru ich pisma. Pismem interesowali się również m.in.: Heraklit, Arystoteles, Demetrios z Faleronu, Gajusz Swetoniusz i Neron.
Charakterem pisma interesowano się już od dawna. Przed wiekami badali go astrologowie i jasnowidze, aby na jego podstawie wywróżyć przyszłość danej osoby. Pierwsze udokumentowane źródła na temat grafologii sięgają XVII wieku. Już w 1575 roku Hiszpan Juan Huarte San Juan opublikował "Examen de ingenios para la ciencia”.
Ale dopiero w 1622 r. ukazała się pierwsza pozycja dotycząca badania pisma. W 1622 roku włoski profesor medycyny na uniwersytecie w Bolonii Camillo Baldi wydał książkę o interpretacji charakteru pisma. Zwrócił on szczególną uwagę na indywidualizm pisma. Także J.W.Goethe interesował się rękopisami w badaniach nad sposobami ekspresji i za jego radą zwrócił na nie uwagę sławny fizjonomista Johann Kaspar Lavater. Dla tego szwajcarskiego pastora (1741 -1801) charakter pisma, jako zjawisko wyrazu związane z osobą, stanowiło przedmiot bezpośrednich badań, któremu poświęcił trzeci tom swych „Fragmentów fizjonomicznych” wydanych w 1775 roku. Metody interpretacji pisma opierane były wtedy głównie na symbolice.
W XVIII wieku zaczęły się mnożyć wypowiedzi filozofów, uczonych, poetów dotyczące możliwości odkrycia powiązań między cechami graficznymi pisma a charakterem i osobowością jego właściciela.
W XIX wieku sztuka interpretacji pisma przeżyła gwałtowny rozwój dzięki francuskim duchownym. Autorem samego pojęcia "GRAFOLOGIA" był żyjący we Francji, w latach 1806 -1881 duchowny I'abbe Jean-Hippolyte Michon(1806-1881). Samo słowo oznacza po prostu naukę o pisaniu - jednak ksiądz Michon, proponując taki termin, miał zamiar określić nim coś innego... Zebrał on tysiące rękopisów, przez wiele lat, porządkował je według zespołów cech i katalogował. Jako pierwszy grafologię oparł na paranaukowych podstawach. Michon uważał że „to co pisze, to dusza”. Badania swe przedstawił w 1875 roku w dziele "Systéme de graphologie". Idee w nim zawarte stały się podstawą rozwoju tzw. "szkoły francuskiej". Dzieło Michona jest uznawane powszechnie za przełomowe dla tej metody badania cech osobowości człowieka. Wynikiem wielu lat skrupulatnych badań był katalog cech oraz podstawowe zasady analizy pisma. Nie udało mu się uniknąć pewnych błędów w sztuce i metodologicznych uchybień. Klasyfikacja cech pisma okazała się do praktycznych zastosowań zbyt formalna i abstrakcyjna. Wiele z jego analiz nie miało podstaw innych niż intuicyjne. Ale pomimo tego jego zasługi w tworzeniu grafologii są niepodważalne. Metoda zaproponowana przez Michona zyskała jednak popularność z powodu swojej łatwości. Analizie podlegały pojedyncze cechy i na ich podstawie wnioskowano o cechach charakteru badanego.
Najwybitniejszym uczniem Michona był J.Crépieux - Jamin, który psychologicznie uzasadnił interpretację cech graficznych pisma. Wzbogacił on metodę analizy pisma odręcznego, traktowaną jako część psychologii ekspresywnej.
Jean Crepieux-Jamin, kontynuując dzieło mistrza, ustalił zasady klasyfikacji pisma na podstawie siedmiu kryteriów: kształtu, kierunku, rozmiaru, nacisku, szybkości, ciągłości i układu. W ten sposób zostały wytyczone zarysy nowej wiedzy, która zyskała uznanie również poza granicami Francji. Głównymi jego zasługami jest stworzenie na bazie psychologii ekspresji teoretycznych podstaw analizy pisma oraz pogląd, że cechy należy interpretować nie pojedynczo ale pewnymi wiązkami. Do każdej z cech pisma przypisane były różne możliwe interpretacje a ich wybór zdeterminowany był współwystępowaniem innych cech. Ważnymi elementami teorii Crepieux-Jamina jest również opracowanie fundamentalnych zasad regulujących analizę grafologiczną (przede wszystkim-konieczność zebrania jak największej próbki pisma badanej osoby i nie wyciąganie pochopnych wniosków na podstawie nie powtarzających się elementów).
Crepieux-Jamin przeprowadził wiele badań empirycznych na potwierdzenie swoich tez. Wyniki jego prac są obecnie podstawą współczesnej grafologii francuskiej.
Nurt reprezentowany przez tych badaczy jest określany jako tzw. nurt analityczny. Z inicjatywy Crepieux-Jamina powstał we Francji Societé Francais de Graphologie.
Podstawową koncepcją szwajcarskiej szkoły grafologicznej była koncepcja Pulvera oparta na psychoanalitycznym symboliźmie przestrzeni. W roku 1931 wydał on swą książkę pt. „Symbolika charakteru pisma” i w niej znacząco rozszerzył możliwości interpretacji. Najważniejsze w niej było założenie, że pismo człowieka to nieświadoma projekcja jego konstrukcji fizycznej i psychicznej. Analizy pisma dokonuje się na podstawie przestrzeni, jaką zajmuje. W obrębie pisma wyróżnia się trzy strefy:
- górną - czyli nadlinijną; górne elementy liter takich jak 't', 'd', 'h';
- środkową - obejmującą znaki śródlinijne 'a', 'o', 'e';
- dolną - elementy podlinijne liter, np. 'p','j'.
Interpretacja tych sfer opiera się na koncepcji S. Freuda trójwarstwowej struktury osobowości:
- sfera górna symbolizuje świadomość ponadindywidualną (superego). Jest to sfera intelektu i idealizmu;
- sfera środkowa odpowiada za świadomość, doświadczenie 'ja' (ego);
- sfera dolna odpowiada za podświadomość (id) czyli instynkty i najniższe potrzeby.
Kierunek interpretacji jest wyznaczany przez proporcje wielkości pomiędzy sferami.
Analiza przestrzeni w koncepcji Pulvera to również drobiazgowe pomiary marginesów, ich kształt i wielkość, umiejscowienie odcinków początkowych i końcowych kreślenia liter. Pod uwagę brane jest również nachylenie pisma, które w myśl tej koncepcji odpowiada za dymensję ekstrawersja-introwersja.
Występuje silne powiązanie nurtu psychoanalitycznego w grafologii z innymi technikami rysunkowymi (drzewo czy rysunek rodziny według Cormana).
Należy jednak pamiętać, że symbolizm przestrzeni odnosi się tylko do cywilizacji europejskich i w żadnym razie nie może dotyczyć kultur np. orientalnych.
Subiektywizm koncepcji Pulvera stwarza niebezpieczeństwo projekcji osobowości badacza na analizę.
Z pośród uczonych niemieckich grafologią zajmowali się: Busse, Meyer, Klages, którzy na przełomie XIX i XX wieku założyli Niemieckie Towarzystwo Grafologiczne. Najwybitniejszym z nich był Klages, który dotychczasowe doświadczenia grafologiczne połączył z założeniami psychologii postrzegania i psychologii poznawczej, tworząc w ten sposób naukowe podstawy grafologii. Przed nim było jednak jeszcze kilku uczonych, którzy zajmują niekwestionowaną pozycję w historii grafologii: jak choćby lekarz Adolf Albrecht Erlenmeyer (1822-1877), który w opublikowanej pośmiertnie w 1879 roku książce „Pismo” przedstawił główne zarysy fizjologii pisma. Wymienić należałoby także rzeźbiarza i poetę Hansa Heinricha Busse, który opublikował w 1895 roku w Lipsku „Psychologię pisma”.
W 1917 r. ukazała się książka pt. „Pismo odręczne a charakter” napisana przez Ludwiga Klagesa. Szczegółowo zajął się w nim zasadami wyrazu i przedstawiania. Dzięki niemu grafologia otrzymała rangę naukową jako metoda diagnozowania. Sformułował w niej ważną zasadę interpretacji charakteru pisma: "Każdy istotny ruch ciała urzeczywistnia przeżycie, które jest napędem wyrażonego przezeń uczucia".
Koncepcja zawarta w książce jest połączeniem dotychczasowych doświadczeń grafologicznych i założeń psychologii poznawczej i psychologii poznania. Zasadniczą rolę odgrywa u Klagesa intuicja. Kluczowym pojęciem dla jego koncepcji jest formniveau. Oznacza ono równowagę (lub jej brak) pomiędzy duszą a umysłem. Poziom formniveau oznacza się na pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza oryginalność a 5 banalność i mechanicyzm. Oszacowanie tego poziomu sprowadza się generalnie do oceny rytmu, zdolności graficznej, stosunku pomiędzy proporcją a rytmem. Nie należy jednak rozumieć tego w ten sposób, że to co harmonijne oznacza wysoki poziom formniveau. Pismo kaligraficzne jest interpretowane przez Klagesa i następców jako banalne i pozbawione formy witalnej. Koncepcja Klagesa jest krytykowana za nadmierny intuicjonizm jednak pomimo to jest wiodąca w niemieckiej grafologii.
Jego prace koncentrowały się na zagadnieniach współzależności pomiędzy grafizmem a fizjologią i funkcjonowaniem układu nerwowego. W procesie dojrzewania czynność pisania ulega automatyzacji i kontrolę nad nią przejmuje rdzeń mózgowy. Pophal wyróżnia cztery typy pisma- pallidarne (nieskoordynowane, niezachamowane), striatne (zahamowane, usztywnione), kortykalne (rytmiczne, regularne, dominuje aspekt formalny) oraz subkortykalne (dobrze wyważone). Nazwy pochodzą od dwóch ośrodków w rdzeniu mózgowym, które wg Pophala kierują procesem pisania- pallidum i stratum.
Ważne miejsce w grafologii niemieckiej należy się również Heissowi (1903-1971) i Knoblochowi. Pierwszy z nich, profesor psychologii i filozofii, rozróżniał trzy rodzaje rytmu- ruchu (określa intensywność i witalność zachowania), przestrzeni (adaptacja do otaczającego świata) i formy (czyli specyfika jednostki). Drugi z nich dużo uwagi poświęcał w swoich pracach witalności i aspektowi temperamentalnemu.
W grafologii niemieckiej rozwinęła się także szkoła grafometryczna. Wiodącymi postaciami tego nurtu są Mueller i Enskat. Opracowali szczegółową skalę do pomiaru zmiennych, m.in. poziom napięcia, rytm, stopień oryginalności i homogeniczność.
Zupełnie nowym sposobem jest wynaleziona przez prof. Friedricha Steinwachsa (z Ulm) tzw. waga pisma, za pomocą której dokonuje się analizy mikromotoryki pisania. Narysowany przez tę wagę wykres nacisku przy pisaniu jest trwały, jednorazowy, niemożliwy do naśladowania i osobisty. Otrzymany wzór jest tak samo charakterystyczny jak odcisk palca. Dokładne pomiary przeprowadzone w ostatnim czasie wykazały istnienie 43 definiowalnych symptomów, które pozwalają na dokonanie oceny.
Obecnie grafologia niemiecka jest jedną z najlepiej rozwiniętych na świecie.
Najwybitniejszym grafologiem włoskim był Moretti (1877-1963). Według jego koncepcji wysoka wartość diagnostyczna analizy grafologicznej wynika z natury gestów, jednym z których jest właśnie pismo. W gestach człowiek ujawnia się najbardziej nieświadomie.Moretti wyróżniał w piśmie znaki istotne, zmienne i przypadkowe. Mogą one pozostawać w różnych relacjach względem siebie. Znaki i ich kombinacje odnoszą się do trzech fundamentalnych aspektów: naciskowości (odzwierciedlającej obraz morfopsychologi-czny), gestu graficznego (jako wyrazu indywidualności człowieka) oraz gestu przemijającego (mówiącego o cechach najbardziej indywidualnych a jednocześnie w najwyższym stopniu zautomatyzowanych).
Moretii analizował również zależności: pismo a problemy somatyczne, pismo a neuropatologia a także problematyka autentyczności grafizmu. Moretii opracował własną koncepcję temperamentów-uległy, odporny, agresywny i oczekujący. Każdy z tych typów posiada w koncepcji Morettiego specjalną charakterystykę graficzną.
Grafometria to stosunkowo najmłodszy nurt grafologii. Dzięki zastosowaniu precyzyjnego pomiaru badanie zyskuje wiarygodność naukową. Grafometria – to metoda ścisłego pomiaru cech pisma używana głównie w grafologii, a także w kryminalistyce przy identyfikowaniu pisma. Wiodącą postacią w zakresie geometrii jest Stein-Lewinson. Uczennica Niemieckiego grafologa Klagesa, kontynuowała swoją pracę w Stanach Zjednoczonych. Wraz z Zubinem Stein- Lewinsonem opracowała metodę oceny dynamicznego charakteru pisma. W analizie wykorzystują 22 parametry graficzne, zgrupowane w cztery główne skale (cechy formy pisma, cechy pionowe, właściwości poziome, cechy głębi). Nie wszystkie cechy są mierzalne.
Podstawowe dla analizy jest założenie o istnieniu kontinuum, na którego przeciwstawnych biegunach znajdują się napięcie i rozluźnienie. Każda cecha znajduje się na tym kontinuum i w zależności od miejsca, w którym się znajduje przybiera różne znaczenie. Idea zastosowana w tej metodzie opiera się na teorii równowagi homeostatycznej. Pismo odzwierciedla stopień samokontroli człowieka. Jeżeli kontrola jest zbyt silna (biegun napięcie) lub zbyt słaba (biegun rozluźnienie) jest to symptomem różnego rodzaju zaburzeń psychiki. Wyniki badań grafometrycznych znaleźć można także w pracach grafologów niemieckich - Müllera i Enskata (Grafologiczna diagnostyka, 1961).
Innymi ważnymi postaciami w nowoczesnej literaturze grafologicznej są: Heinrich Pfanne (Podręcznik grafologii, 1961), Broder Christiansen i Elisabeth Carnap (Podręcznik grafologii, 1955), Robert Heiss (Interpretacja charakteru pisma, 1966), Roda Wieser (Człowiek i osiągnięcie, 1960), Ania Teillard (Interpretacja charakteru pisma, 1952), Richard R. Pokorny (Psychologia charakteru pisma, 1968), Bernhard Wittlich (Grafologia stosowana, 1951) i Alfons Luke (Jesteś taki jak piszesz, 1984).
W Polsce grafologia istnieje na bardzo małą skalę. Na przełomie wieków działali Belejowska, Biedermannówna, Leinwald, Schermann a wzorowano się głównie na pracach Michona i Crepieux-Jamina. Kwestie analizy pisma podejmowali także Klęsk i Kwieciński.
Po drugiej wojnie grafologia rozwijała się jedynie w obrębie kryminalistyki (ekspertyza pisma). Grafologia jako taka uważana była za "bezużyteczny wymysł kapitalizmu".
W latach 80-tych i 90-tych zaczęły pojawiać się prace naukowe z zakresu analizy pisma - Widła, Legień, Pobocha, Wójcik, Kegel, Feluś, Owoc, Wośkowiak, Koziczak, Łuszczuk, Leśniak, Gramatyka, Król. Jedne z najbardziej wiarygodnych i metodologicznie poprawnych prac są autorstwa B. Gawdy.
Polscy grafolodzy zrzeszeni są w Polskim Stowarzyszeniu Grafologów.
Wykorzystanie grafologii
Obecnie dziedziną tą zajmuje się profesjonalnie wielu specjalistów. Grafologia wykorzystywana jest m.in. w kryminalistyce i sądownictwie, psychoterapii, doradztwie personalnym. Coraz modniejsza staje się również metoda grafologicznego kojarzenia par małżeńskich. Najnowsza grafologia zwraca uwagę na wieloznaczność parametrów pisma, to znaczy, że można je tłumaczyć tylko w zestawieniu z całością rękopisu. Dziś grafologia jest dziedziną nauki wykorzystywaną m.in. w kryminalistyce do wykrywania przestępców. Okazuje się bowiem, że nie ma dwóch ludzi piszących identycznie, a więc na podstawie próbki pisma można równie definitywnie rozpoznać człowieka, jak po odciskach jego palców. W Polsce nauka ta nie jest jeszcze tak dobrze znana i popularna we Francji i w Niemczech, gdzie znaczące i duże firmy zatrudniają grafologów. W ostatnich latach grafologia w Polsce nabiera znaczenia, gdyż pozwala ona na dokładne poznanie niuansów zachowania człowieka w różnych sytuacjach życiowych. Jest stosowana szczególnie przy doborze pracowników na stanowiska dyrektorskie i kierownicze, gdzie trafność wyboru odpowiedniego kandydata jest szczególnie ważna dla firmy pod względem strategicznym i finansowym. Wiele firm wykorzystuje analizy grafologiczne w różnych procesach zarządzania zasobami ludzkimi.
Generalnie, grafologia rozwija się w trzech zasadniczych nutach - dlatego, iż każdy z nich narzuca tej nauce inne wymagania oraz realizuje ją według odrębnych kryteriów i odmiennie ustanowionych celów.
KLASYCZNA GRAFOLOGIA PSYCHOLOGICZNA
umożliwia analizowanie osobowości człowieka na podstawie szczegółowego badania detali jego odręcznego pisma.
wyodrębniła się z wyżej wymienionego nurtu jako wąska specjalizacja, znajdująca zastosowanie głównie w pracy służb policyjnych, medycyny sądowej i organów wymiaru sprawiedliwości.
EZOTERYCZNA GRAFOLOGIA PSYCHOLOGICZNA ‑ PSYCHOGRAFOLOGIA
Posługuje się WIELOMA technikami na raz - grafolog z jednej strony analizuje pismo człowieka według klasycznych, grafologicznych zasad, jednak z drugiej strony weryfikuje wyciągane wnioski płynące z intuicyjnego osądu.
Psychografologia
Powstała nowa dziedzina – zwana psychografologią, zajmująca się kompleksową oceną osobowości, predyspozycji zawodowych i talentów człowieka. Coraz częściej z tej wiedzy korzystają firmy zatrudniające nowych pracowników. Wytrawny psychografolog, na podstawie analizy próbek pisma, potrafi opisać około 300 cech człowieka. Studiując charakter pisma, psychografolog może określić między innymi: typ temperamentu piszącego, jego emocjonalność, aktywność, podejście do problemów życiowych, relacje z ludźmi, zorganizowanie, preferowane postawy i wartości.
Na podstawie pisma można stworzyć tzw. portret psychologiczny piszącego. Niektóre informacje są trudne do uzyskania innymi metodami. W Polsce nurt psychografologiczny reprezentuje Dariusz Tarczyński.
Grafolog analizuje osobowość człowieka na podstawie szczegółowego badania wszelkich detali obrazu jego odręcznego pisma. Ujawnia w ten sposób cechy ludzkiego charakteru, jego natury, emocji, umysłowości, tzw. “morale”. Nowoczesna psychografologia, wychodzi zdecydowanie ponad tradycyjną, czysto opisową metodę – uwzględnia bowiem i analizuje także motywy postępowania człowieka, zmierzając od diagnozy... do prognozy.
Zawód psychografologa wymaga przestrzegania rygorów etycznych.
Piszący powinien być poinformowany, że jego pismo będzie poddawane takiej analizie. Diagnozując np. przydatność kandydata na określone stanowisko koncentrować się należy jedynie na takich cechach, które są istotne dla ewentualnego pracodawcy z pominięciem tych, które dotyczą spraw osobistych, bardziej intymnych.
Psychografologia z powodzeniem może być stosowana w rekrutacji i selekcji oraz wszędzie tam, gdzie istotną rolę odgrywać będzie wykorzystanie pracownika w firmie zgodnie z jego kompetencjami, np. przy określaniu ścieżki rozwoju zawodowego.
Dzięki postępowi w rozwoju GRAFOLOGII - czyli nauki o interpretacji pisma - możliwe jest zdobycie wielu nader cennych wiadomości o indywidualnych cechach ludzkiej osobowości, których nie sposób uzyskać, opierając się jedynie na badaniach, wywiadach i testach psychologicznych bądź wielomiesięcznych a nawet wieloletnich obserwacjach i eksperymentach psychiatrycznych. Pacjenci mogą przecież manipulować ich wynikami, kłamać, oszukiwać, uparcie milczeć, a nawet odmawiać wszelkiej współpracy, co oczywiście często kończy się dla wielu z nich tragicznie. Metoda badania natury człowieka drogą analizy charakteru jego pisma należy aktualnie do najlepiej rozwiniętych w świecie sposobów skutecznego psychologicznego i psychiatrycznego diagnozowania. Dlatego w krajach wysoko rozwiniętych specjaliści reprezentujący rozmaite dziedziny wiedzy i profesje - nie tylko psycholodzy i psychiatrzy - chętnie, a nierzadko wręcz z obowiązku, współpracują z grafologami-psychologami pisma. Pismo bada się również w celu ustalenia specyficznych cech autora. Sposób pisania może wiele powiedzieć o takich cechach autora jak: wiek, płeć, stan zdrowia.
Grafologia jest pierwszym z powszechniej stosowanych "testów psychometrycznych". Generalnie w ocenie psychometrycznej stosuje się zwykle kilka narzędzi naraz i łączy się je z wywiadem z psychologiem. Z badań skuteczności tego typu analiz wynika, że stosowanie kombinowanych metod zapewnia zgodność ich wyników z rzeczywistym zachowaniem kandydatów na poziomie 70 procent. Istnieją różne testy psychologiczne. Część z nich jest być może dość prosta, ale generalnie są to istotne narzędzia wspomagające rekrutację pracowników.
PRZÓD
Symbolicznie utożsamiany jest z przyszłością. "Pójść do przodu" znaczy rozwinąć się, awansować. Przód jest na rysunku graficznie umieszczony pomiędzy prawą stroną, a górą. Jest w nim coś górnolotnego i lepszego, a zarazem jest wzmocnieniem prawostronnego symbolu działania. Przód to symboliczny front, fasada, życie z podniesionym czołem, odwaga. Ktoś może być przodownikiem, lub zwiastunem nowych idei, patrzącym w przyszłość.
PRAWA STRONA
Prawo to symboliczna prawość i struktura, choć niekoniecznie sprawiedliwość. Prawa strona jest związana symbolicznie z mężczyzną, z czymś mocniejszym, logiką i działaniem. Ważniejszy gościa gospodarz sadza z prawej strony. Człowiek "poprawny", to ten który działa zgodnie z prawem. Prawa strona jest w naszym odczuciu lepsza od lewej, podobnie jak "góra" jest lepsza od "dołu".
DÓŁ PISMA
To niziny społeczne, złe, gorsze, instynkty. Bardzo często czujemy się "zdołowani" lub mówimy o kimś, że się "poniża". Zdarza się, że kierują nami "niskie pobudki".
To głównie symboliczny strach, ponieważ to właśnie z tyłu nie posiadamy oczu i gdybyśmy nawet bardzo szybko odwracali się do tyłu to i tak prawdziwy tył jest ślepy. "Dać tyły", "wycofać się", to hasła bliskoznaczne związane z tym kierunkiem. Dodatkowo, podobnie jak przy analizie przodu, tył przejmuje cechy swoich sąsiadów z rysunku. Tył jest mieszaniną czegoś gorszego, jak dół i lewostronnego, jak ucieczka do własnego wewnętrznego świata i cofanie się do przeszłości.
Pióro - ludzie piszący na co dzień piórem są na ogół konserwatystami, zazwyczaj są stanowczy w swoim postępowaniu, nierzadko wrażliwi, a nawet romantyczni.
Cienkopis -doskonale imituje pióro, a znacznie łat - wiej się nim pisze. Tym środkiem piszącym najczęściej lubią pisać ludzie, którzy przy minimalnym nakładzie sił chcą uzyskać pożądany efekt lub duży zysk. Są to osoby niepewne wewnętrznie i na ogół słabe psychicznie.
Ołówek - czasami jest to nieodłączny atrybut pracy, np. kreślarza czy architekta. Ale jeżeli jest używany w sposób nie związany bezpośrednio z pracą, będzie to mówić o nieszczerym podejściu do ludzi.
Długopis -przez grafologów uważany jest aktualnie za normę, czyli za środek piszący używany najczęściej przez około 80% społeczeństwa.
Kolorem czarnym najczęściej piszą ludzie o dużej kulturze oraz dobrym wychowaniu. Jeżeli autor rękopisu posługuje się piórem z czarnym atramentem wiemy, że marny do czynienia z osobą, która przestrzega ogólnie przyjętych norm społecznych. Lubi marzyć, ale nie gubi się w rzeczywistości. Samo pióro, a zwłaszcza markowe, jest symbolem bogactwa, a czasem nawet snobizmu.
Kolor czerwony - bardzo często używany przez nauczycieli. Cechuje ludzi, którzy lubią mieć ostatnie zdanie, kierować życiem innych, czasami bywają agresywni w zachowaniu.
Kolor zielony - mówi o indywidualności autora rękopisu, a także o jego chęci zwrócenia na siebie uwagi otoczenia. Kolor fioletowy - cechuje ludzie o zainteresowaniach parapsychologicznych, magicznych, religijnych. Ten kolor środka piszącego mówi o dużej wrażliwości i uduchowieniu autora.
Kolor niebieski i granatowy jest traktowany jako norma.
Pochylający pismo w lewą stronę to ludzie ostrożni i kontrolujący swoje emocje, w kontaktach z innymi są pełni rezerwy i sprawiają wrażenie zadzierających nosa. Kierują się częściej rozumem niż emocjami. Często są dobrymi organizatorami. Ich uwaga skierowana jest na własne wnętrze w celu stałej analizy własnego postępowania, co powoduje mniejsze zainteresowanie światem zewnętrznym. Najczęściej otoczenie odbierają jako wrogo nastawione i przyjmują postawę obronną.
PISMO PROSTE
Pismo pod kątem 90 stopni znamionuje ludzi rozsądnych, dobrych organizatorów, mało spontanicznych w działaniu. W kontaktach z innymi wyraźnie kierują się umiarem i logiką. Osoba pisząca pismem prostym stara się utrzymać dystans wobec otoczenia oraz zachować niezależność.
Pochylenie pisma w prawą stronę:
Ludzie pochylający pismo w prawo, są ekstrawertykami którzy uwielbiają działać. Posiadają duży temperament, bardzo łatwo tracą kontrolę działając emocjonalnie. Do życia podchodzą z entuzjazmem. Pragną wolności i niezależności, łatwo ulegają cudzym wpływom. Są ciekawi świata zewnętrznego. Ich działania głównie determinowane są przez uczucia. Często najpierw coś zrobią, a potem zastanawiają się nad konsekwencjami swojego działania.
„Ten, czyje pismo jest przechylone na lewo, jest z pewnością bardziej wstrzemięźliwy w swych wypowiedziach niż ten, którego pismo przechylone jest na prawo i który wykazuje więcej chęci działania”.
Zmienne pochylenie pisma:
Piszący w ten sposób są ludźmi chwiejnymi, pełnymi obaw i sprzeczności. W zależności od nastroju mogą łatwo zmieniać zdanie. Można podejrzewać u nich silną nerwicę.
Górna część: NADŚWIADOMOŚĆ
Jest na wysokości odpowiadającej górnym częściom liter, oznacza nadświadomość, odpowiada symbolicznie obszarowi ambicji i pragnień. Jest myśleniem o przyszłości, nastawieniem się na rozwój. Symbolizuje również marzenia i nadzieję. Określamy tę część liter jako akcenty górne pisma.
Środkowa część: ŚWIADOMOŚĆ
W strefie podpisanej jako świadomość, umieszczamy środkową część liter zwaną przez grafologów wstęgą lub duktem. Na jej podstawie określa się głównie zachowania i świadomą realizację własnego "Ja" w życiu. Ona podpowiada typowe zachowania i postępowanie w życiu codziennym. Określa podstawowe sposoby komunikacji z innymi ludźmi, oraz stosunek piszącego do ludzi i świata zewnętrznego. Na podstawie wyglądu poszczególnych elementów wstęgi grafolog określa, w przypadku doradztwa personalnego, czy autor rękopisu nadaje się do pracy w zespole, czy jest człowiekiem konfliktowym itp.
Dolna część: PODŚWIADOMOŚĆ
Czyli akcenty dolne liter, to symboliczna podświadomość. Na podstawie analizy tej części liter określamy głównie stosunek do seksu oraz umiejętność zdobywania i korzystania z dóbr materialnych. Podstawową zasadą jest tu formuła mówiąca, że im bardziej rozwinięte są elementy podlinijne, tym człowiek jest bardziej zmysłowy i lepiej funkcjonuje w życiu. Na podstawie elementów podlinijnych grafolog określa główne elementy rokujące przyszłe współżycie potencjalnych par małżeńskich (mając na uwadze to, że udane życie seksualne cementuje związek).
Anister