ZASADY STOSOWANIA ZABIEGÓW ODNOWY
Zasada świadomego stosowania środków odnowy
Postępowanie zgodne z tą zasadą wyklucza przypadkowość doboru środków fizjoterapeutycznych oraz nakazuje ich stosowanie w oparciu o znajomość podstaw fizjoterapii z jednej strony, a fizjologii wysiłków fizycznych i procesów odnowy oraz specyfiki poszczególnych dyscyplin sportu z drugiej. Postępowanie takie gwarantuje niejako uzyskiwanie odczynów zgodnych z oczekiwaniami i zapobiega niwelowaniu efektów treningowych poprzez niewłaściwie dobrane zabiegi odnawiające. Zasadzie tej podporządkowane są następne zasady.
2. Zasada indywidualnego doboru środków odnowy
W odnowie biologicznej występuje konieczność ścisłego odnoszenia poczynań odnawiających do podmiotu oddziaływań. Zatem, zasada ta oznacza potrzebą uwzględnienia takich cech jak: wiek i płeć zawodnika, jego stan zdrowia poziom wytrenowania, rodzaj odczynów powysiłkowych itp.
3. Zasada specyficznego doboru środków odnowy Zasada ta jest zbliżona do poprzedniej, jednakże odnosi ona dobór środków
odnowy do pewnych wymogów natury sportowej. Dobór ten musi bowiem uwzględniać potrzeby wynikające z: rodzaju uprawianej dyscypliny sportowej, etapu przygotowań zawodnika, specyfiki okresu treningowego, objętości i intensywności ostatniego treningu, wielkości obciążeń startowych, zadań na następne dni i tygodnie (a czasem nawet godziny) itp.
4. Zasada stopniowania intensywności zabiegów i ich zróżnicowania
Zróżnicowanie środków fizjoterapeutycznych pod względem intensywności i rodzaju jest konieczne, ponieważ przy długotrwałym i niezmiennym stosowaniu tych samych zabiegów efektywność ich oddziaływania stopniowo wygasa. Przestrzeganie tej zasady warunkuje więc większą skuteczność, bowiem ciągłe zwiększanie siły i czasu trwania (działania) określonych bodźców fizykalnych oraz ich przemienność zapobiega niejako niekorzystnemu w tych przypadkach zjawisku przystosowania się ustroju.
5. Zasada kompleksowego stosowania środków odnawiającychWskazane jest stosowanie możliwie dużej ilości środków i metod odnowy.
Przeciwdziała to przedstawionemu już wyżej niekorzystnemu zjawisku nadmiernej adaptacji. Postępowanie zgodne z tą zasadą cechuje większa skuteczność, wynikająca z wielokierunkowego i synergistycznego oddziaływania różnych środków na ustrój człowieka.
6. Zasada cyklicznego stosowania środków odnowyPrzestrzeganie ściśle określonego czasu przerw i powtórzeń poszczególnych zabiegów fizykalnych w korelacji z harmonogramem treningowym, czyniproces przygotowań zawodniczych bardziej wartościowym. Optymalizacja wpływu rozmaitych zabiegów odnawiających na organizm, wymaga bowiem, podobnie jak trening sportowy, określonej periodyki ich stosowania.
7. Zasada systematycznego stosowania środków odnawiającychZasada ta wywodzi się ze spostrzeżeń dotyczących zarówno efektywności systematycznego treningu sportowego, jak i skuteczności systematycznegostosowania zabiegów odnawiających. Przestrzeganie tej zasady pozwala nie tylko na uzyskanie trwalszych efektów, ale prowadzi również do uruchomienia specyficznych mechanizmów adaptacyjnych.
Programowanie zabiegów odnowy biologicznej
Właściwy dobór środków restytucji i odnowy biologicznej w głównej mierze zależny jest od specyfiki okresu treningowego w jakim znajduje się zawodnik. Obciążenia treningowe w cyklu całorocznym (mikro-, mezo- i makrocyklach) mają różne przeznaczenie i realizowane są w odmienny sposób. Zmienia się charakter wysiłków (ogólne, lokalne) oraz ich intensywność i objętość, co konsekwentnie pociąga za sobą konieczność ciągłego modyfikowania schematu aplikowanych zabiegów odnowy biologicznej.
Aktualny stan wiedzy o procesach wypoczynkowych organizmu człowieka zachodzących pod wpływem różnych zabiegów odnawiających - zwłaszcza fizykoterapeutycznych - jest zbyt skromny aby można było podać w pełni „skuteczne" i ostateczne zalecenia w tym względzie. W oparciu o wieloletnie doświadczenia praktyczne w sporcie oraz gruntowną wiedzę teoretyczną z zakresu medycyny fizykalnej wskazywać może jedynie na pewne kierunki postępowania w odnowie biologicznej.
W przypadku, gdy plan treningowy pokrywa się z jednym cyklem treningowym i nastawiony jest na przygotowanie zawodnika do imprezy głównej np. mistrzostw Polski, Europy itd. zwykle dzieli się go na okresy przygotowania ogólnego, specjalnego i głównego. Temu samemu podziałowi podporządkowany powinien być również plan odnowy biologicznej.
Odnowa biologiczna w podokresie przygotowania ogólnego
W okresie tym przeważają treningi o charakterze ogólnym albowiem akcent szkolenia przypada na kształtowanie wytrzymałości ogólnej i wytrzymałości siłowej. Trening taki obciąża równomiernie cały organizm - układ krążenia, oddechowy, wegetatywny i nerwowo-ruchowy. Zabiegi odnawiające adekwatnie do zastosowanych obciążeń, czy też objawów zmęczeniowych, przede wszystkim oddziaływać powinny na całe ciało lub miejscowo, gdy dominuje zmęczenie lokalne. Celem naczelnym jest tutaj wspomaganie i usprawnianie wypoczynku
nieomal we wszystkich przerwach międzytreningowych. Zaleca się również aplikowanie dużej ilości zabiegów hartujących, zwłaszcza rano. Przykładowo w okresie tym stosowane mogą to być:
1. Chłodne lub ciepło-zimne natryski poranne, zakończone energicznym pocieraniem ciała.
2. Ciepło-chłodno-ciepłe natryski bezpośrednio po treningach z przewagąćwiczeń siłowych lub chłodno-ciepło-chłodne po dużych przegrzaniachwysiłkowych.
3. Dwa-trzy razy w tygodniu, w kilka godzin po treningach, kąpiele ciepłezwykłe lub mineralne, masaż ręczny lub podwodny; przy codziennym treningu o dużej intensywności można na zmianę, przeplatać ciepłą kąpiel -masaż ręczny - masaż podwodny.
4. Naświetlanie lampą kwarcową ogólnie (małe dawki) i solluxem (ogólnieczy też lokalnie, o ile zachodzi taka potrzeba), całość codziennie lub codrugi dzień w serii zabiegów.
5. Jeden raz na 7-10 dni sauna lub kąpiel gorąca.
Przy metodzie treningowej ciągłej, interwałowej, a szczególnie w ćwiczeniach siłowo-szybkościowych zabiegi przegrzewające można ordynować nieco częściej, pamiętając o odpowiednio dużej przerwie po treningu przeznaczonej na wypoczynek bierny.
Odnowa biologiczna podokresu przygotowania specjalnego
Gdy przeważają elementy treningu specjalistycznego np. szybkość, siła specjalna, wytrzymałość szybkościowa, technika (różnie w poszczególnych dyscyplinach), obok zmęczenia ogólnego występować mogą objawy zmęczenia obwodowego i nerwowo-mięśniowego. W tym czasie zaleca się poza wymienionymi w poprzednim podokresie - częściej zabiegi lokalne, na szczególnie eksploatowane grupy mięśniowe i stawy. Mogą to być kąpiele mineralne ciepłe lub gorące, masaże, wirówki, naświetlania solluxem, ciepłe kompresy. Zabiegi przegrzewające ogólnie (sauna lub kąpiel ciepła) stosuje się 1-2 a nawet 3 razy w tygodniu, pod warunkiem, że realizowane obciążenia treningowe nie powodują nadmiernego odwodnienia ustroju. Głównie w celach profilaktyki przeciążeniowej i urazowej zaleca się uwzględnianie w osnowach treningowych szerokiej gamy ćwiczeń wyrównawczych.
Odnowa biologiczna głównego okresu treningowego
Charakteryzuje się niemalże wyłącznym treningiem specjalistyczno-naśladowczym. Duże obciążenia ustroju zawodnika wynikają z częstych startów, sprawdzianów kontrolnych oraz pomocniczych. Okres ten cechuje także występowanie znacznych obciążeń sfery psychicznej zawodnika, co wymaga zastosowania metod psychoregulacyjnych i relaksacyjnych. Postępowanie fizykalne w poszczególnych dyscyplinach sportowych będzie zróżnicowane ze względu na odmienny kierunek realizowanych obciążeń treningowych.
/. Grupa sportów wytrzymalościowych (biegi średnie i długie, kajakarstwo, wioślarstwo, kolarstwo, wieloboje zimowe). Pożądane są zabiegi ogólne łagodnie tonizujące (kąpiele letnio-ciepłe) oraz lokalne przegrzewająco-rozluźniające (kąpiele ciepłe lub gorące, masaże, naświetlania IR).
2. Grupa sportów szybkościowych (sprinty w l.a., kolarskie, wioślarskie).Głównie dominuje tutaj obciążenie układu nerwowo-mięśniowego oraz beztlenowej strefy przemian metabolicznych. Przy dużej intensywności ćwiczeń 1-2 razy dziennie, zabiegi miejscowe przegrzewająco-rozluźniające (kąpiele, wirówki, masaże, kompresy), 2 razy w tygodniu zabiegi ogólnie przegrzewające z obfitym poceniem (np. kąpiel gorąca lub sauna).
3. Grupa sportów techniczych (gimnastyka, łyżwiarstwo figurowe, skokido wody, strzelectwo itp.). Dominują obciążenia ośrodkowego układu nerwowego, istotna jest precyzja i koordynacja ruchowa, odporność i koncentracja psychiczna. Zabiegi odnawiające oddziaływać powinny na powstałe napięcie (zmęczenie) w ośrodkowym układzie nerwowym oraz na obwodzie (szczególnie eksploatowane partie mięśniowe). Stosuje się natryski letnio-ciepie o słabym pochodzeniu mechanicznym, kąpiele mineralne także letnio-ciepłe, masaże podwodne do 34°C. Specjalną przydatność mają także zabiegi hartujące - poza okresem startów.
Grupa sportów walki (boks,szermierka,judo,itp.). Dominują obciążeniawytrzymałościowo-siłowe, szybkość eksplozywna, refleks, odporność i koncentracja psychiczna. Zaleca się dosyć dużą różnorodność stosowanych zabiegówfizykoterapeutycznych. Codziennie zabiegi lokalne np. masaż, kąpiel solankowaprzed snem, co drugi dzień zabiegi ogólne: kąpiel letnio-ciepła, masaż podwodnydo 34°C, sauna. O ile trening łączy się z dużymi stratami wodno-elektrolitowymi,ogólnie przegrzewające formy zabiegowe stosujemy niezwykle ostrożnie raz w tygodniu albo też z nich rezygnujemy. Dbamy o uzupełnienie zasobów wodno-elektrolitowych (podaż płynów).
5. Grupa sportów silowo-dynamicznych (podnoszenie ciężarów, rzuty,l.a, skoki narciarskie itp.). Szczególnie obciążają aparat nerwowo-mięśniowy.Ze względu na charakter wysiłku, który prowadzi do powstania nadmiernych napięć dużych grup mięśniowych celowe będzie aplikowanie zabiegów oddziaływujących obwodowo, lokalnie: kąpiele ciepłe zwykłe lub mineralne z nacieraniemostrą szczotką lub gąbką. Po kąpieli lokalnej dodatkowo zaleca się masaż rozluźniający. Zabiegi przegrzewające z obfitym poceniem się tj. kąpiel gorąca z kocowaniem lub sauną stosuje się sporadycznie ze wskazań lekarskich.
6. Zespołowe gry sportowe (koszykówka, siatkówka itp.). Na ogół powodują duże obciążenie ośrodkowego układu nerwowego i aparatu ruchu, częstodoprowadzając do przegrzania organizmu. Po treningu lub meczu zaleca sięchłodno-ciepło-chłodny prysznic (przegrzanie wysiłkowe), codziennie wieczoremkąpiele ciepłe ogólne zwykłe, mineralne z masażem ręcznym lub jako pojedynczyzabieg masażu podwodnego w wodzie ciepłej, l raz w tygodniu zabieg przegrzewający ogólnie sauna lub kąpiel gorąca. Z uwagi na dużą urazowość prowadzącą do częstych przeciążeń zwłaszcza stawów, w tej grupie dodatkowo zastosować należy lokalnie zabiegi typu: kompresy, kąpiele solankowe, wcierania maści rozgrzewających, masaż techniką rozcierania, naświetlania podczerwienią.
Niezwykle istotną uwagą do przedstawionych propozycji zabiegów przegrzewających ogólnych typu sauna, ciepłe lub gorące kąpiele, we wszyskich trzech podokresach treningowych, jest wymóg zastosowania ich tylko i zarazem wyłącznie w kilka a jeszcze lepiej w kilkanaście godzin po ostatnim obciążeniu. Natomiast, w przypadku planowanego udziału w zawodach zabiegi te powinny być wykonywane z przynajmniej trzydniowym wyprzedzeniem.
W bardzo interesującej formie i zarazem dogodnej dla praktyki zasady doboru zabiegów fizykoterapeutycznych w odnowie biologicznej przedstawili autorzy radzieccy W.U. Awaniesow i I.M. Tałyszew. Bazując na tych samych założeniach teoretycznych, które omówiono wyżej, proponują oni zastosowanie swego rodzaju „klucza", który jednocześnie uwzględnia wielkość (zakres) obciążeń, okres przygotowania treningowego oraz rodzaj dyscypliny sportowej.
Przedstawia się on następująco:
1. Obciążenie treningowe na określone grupy mięśni - głównie środkiodnowy miejscowej, jak: masaż wibracyjny, kąpiele wirowe, ciśnieniowy masażsuchy, kąpiele solankowe ciepłe lub gorące, sollux, okłady parafinowe itp.
2. Obciążenia treningowe o charakterze ogólnym - środki o działaniuogólnym:
a) trening o dużej objętości - sauna z użyciem wody, kąpiele całkowite ciepłe lub
gorące, bicze szkockie, solanki ogólne, naświetlenia,
b) trening o dużej intensywności - kontrastowy (termicznie) prysznic, kąpielewodne do 36°C, masaż suchy rozluźniający.
Z powyższych ogólnych ustaleń, można planować odnowę biologiczną uwzględniając poszczególne okresy przygotowania zawodnika do startu tj.:
a) ...
dziubusek30