de Segur Filip Pawel - Pamietniki.pdf - XIX - XX w - jac1123

PAMIĘTNIKI

FILIPA PAWŁA de SÉGURA

ADIUTANTA NAPOLEONA

L’HISTOIRE DE NAPOLÉON

DE LA GRANDE ARMÉE EN 1812

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL TO: HISTORIAN@Z.PL

MMIII ©

TOWARZYSZE MOI!

Postanowiłem skreślić dzieje Wielkiej Armii i jej wo-

dza w ciągu roku 1812.

Dzieło to poświęcam tym spośród was, których śniegi i

lody Północy pozbawiły sił i zdrowia i którzy dziś służyć

mogą ojczyźnie jedynie wspomnieniem przecierpianych

nieszczęść i minionej chwały! Gdy los zmusił was do

porzucenia waszego szlachetnego rzemiosła, żyjecie

raczej przeszłością aniżeli chwilą obecną; wolno jednak

żyć wyłącznie wspomnieniem, gdy wspomnienia takiej są

miary. Nie obawiam się tedy, że wskrzeszając okropne te

czasy zakłócę wam tak drogo okupiony spokój. Wiemy

przecież wszyscy, że wśród najgorszych przeciwności

wzrok zepchniętego na dno otchłani człowieka zwraca się

mimo woli ku świetności minionych dni nawet wówczas,

gdy blask ten ogarnia również skałę, o którą roztrzaskał

się jego okręt, i gdy oświetla szczątki największej z

katastrof!

Przyznam się, iż osobiście czuję nieprzeparty pociąg ku

tej smutnej epoce naszych publicznych i prywatnych

nieszczęść. Bolesną rozkosz sprawia mi rozpamiętywanie

i odtwarzanie poszczególnych epizodów tych wszystkich

okropności. Czyżby dusza ludzka pyszniła się również

ilością i głębokością blizn i obnażała je z upodobaniem?

Czy jest to jej własność, która napełnia ją dumą? A może

raczej — poza chęcią poznania — człowiek odczuwa

przede wszystkim potrzebę dzielenia się z kimś swoimi

wrażeniami? Czyż zdolność odczuwania i budzenia uczuć

w bliźnich nie stanowi najpotężniejszego czynnika duszy

naszej?

Jakiekolwiek wszakże byłyby kierujące mną pobudki,

ulegam potrzebie odtworzenia wrażeń, jakich doznawa-

łem w ciągu tej nieszczęsnej wojny. Korzystając z do-

wolnych wczasów, pragnę, uporządkować zatarte i chao-

tyczne wspomnienia, zebrać je i streścić. Starzy druho-

wie, odwołuję się i do waszej pamięci! Niby cennego

skarbu strzeżcie bohaterskich wspomnień, które tak dro-

go okupiliśmy, a które będą jedyną po nas puścizną,

jedyną pozostałością minionych dni. Porażka wasza

chlubniejsza była aniżeli zwycięstwo wrogów! Umiejcie

więc znosić klęskę bez sromu! Podnieście z dumą szla-

chetne czoła, o które obijały się gromy całej Europy! Nie

spuszczajcie oczu, które widziały tyle stolic zdobytych,

tylu władców pokonanych!... Niewątpliwie godnymi

byliście lepszej doli, od was wszakże zależy, aby z reszty

życia uczynić szlachetny użytek. W ciszy i osamotnieniu

niedoli, które sprzyjają takim zatrudnieniom, dyktujcie

historii wasze wspomnienia, a jasny blask prawdy niechaj

przyświeca wam w bezsenne noce, które oby nie okazały

się bezowocne!

Ja zaś skorzystam z przywileju — niekiedy tragicznego,

częściej zaszczytnego — opisania wszystkiego, com

widział, odmalowania ze zbytnią może skrupulatnością

najdrobniejszych nawet szczegółów. Sądzę jednak, iż

pewna drobiazgowość nieodzowna jest dla należytego

zrozumienia geniuszu cesarza i gigantycznych czynów,

bez których nie dowiedzielibyśmy się, dokąd sięgnąć

może potęga, sława i niedola człowieka!

Począwszy od roku 1807 znikła przestrzeń dzieląca Ren

od Niemna; rzeki te stały się rywalkami. Przez swoje

ustępstwa poczynione w Tylży kosztem Prus, Szwecji i

Turcji Napoleon pozyskał sobie Aleksandra. Traktat ów

był wynikiem porażki Rosjan i oznaczał poddanie się

tego imperium pod wpływy systemu kontynentalnego.

Przynosił ujmę narodowej godności Rosjan — rzecz

zrozumiała dla nielicznych tylko jednostek — i narażał

kraj na znaczne straty materialne, co zrozumieli wszyscy.

Utworzeniem systemu kontynentalnego Napoleon wy-

powiedział Anglii walkę na śmierć i życie; zaangażował

w nią sławę swoją i honor, losy Francji i własny byt

polityczny. System ten nie dopuszczał na kontynent za-

równo towarów angielskich, jak i tych, które opłacały

Anglii jakiekolwiek cło. Mógł to osiągnąć tylko przy

powszechnej zgodzie, którą mu zapewnić mogło jedynie

panowanie wyłączne i powszechne.

Francja tymczasem zraziła sobie ludy zwycięstwami

swymi, władców zaś krwawą rewolucją i założeniem

nowej dynastii. Nie mogła mieć sprzymierzeńców ani też

rywali, lecz tylko poddanych, gdyż sprzymierzeńcy

byliby fałszywi, a współzawodnicy bezlitośni. Musiała

tedy albo wszystkich pokonać, albo też w tym zmaganiu

ulec.

Jakkolwiek wysoko wzniósł się był Napoleon ponad

ludy Południa i Zachodu Europy, zawsze dostrzegał

wśród śniegów i lodów Północy wiecznie groźny tron

Aleksandra. Na dalekich rubieżach Europy, skąd płynęły

niegdyś obfitą falą dzikie hordy najeźdźców, widział

zbiorowisko nieokiełznanych żywiołów, gotujących się

do nowego zalewu. Dotychczas Austria i Prusy stanowiły

dostatecznie silną tamę ochronną od wschodu; ale

właśnie on tamę tę przerwał lub osłabił. Stał więc teraz

samotnie jako jedyny obrońca cywilizacji, dobrobytu i

zdobyczy kulturalnych Południa przeciw ciemnocie i

chciwości ubogich mieszkańców Północy, przeciw

zaborczym instynktom ich cesarza i arystokracji.

Widocznym było, że tylko wojna zdoła rozstrzygnąć

namiętny ten spór, tę odwieczną walkę nędzarza z bo-

gaczem, skądinąd jednak, z naszego punktu widzenia,

wojna ta nie była ani ogólnoeuropejską, ani nawet na-

rodową. Europa była jej niechętna, gdyż ewentualne

zwycięstwo jeszcze wzmogłoby potęgę Napoleona. Fran-

cja, wyczerpana, łaknęła pokoju: wybitne osobistości,

wchodzące w skład dworu cesarskiego, z lękiem spoglą-

dały na nowe przygotowania wojenne, na rozproszone

między Kadyksem a Moskwą wojska, a jakkolwiek

uświadamiano sobie nieuchronność tego zatargu, nikt nie

był przekonany, że powinien on nastąpić już teraz.

Cesarz wszakże — zarówno z pobudek politycznych,

jak i ulegając wrodzonej sobie przedsiębiorczości — po-

wziął tytaniczny zamiar całkowitego opanowania Europy

przez pognębienie Rosji i odebranie jej zagarniętych

ziem polskich. Jednakże wbrew jego woli i chęci ta-

jemnica stała się publiczną. Olbrzymie przygotowania,

jakich wymagała tak daleka wyprawa, stosy prowiantu i

amunicji, szczęk broni, turkot ładownych wozów i fur-

gonów, przemarsze tak licznego wojska, to powszechne

poruszenie, majestatyczny i straszliwy pochód wszyst-

kich sił Zachodu przeciwko Wschodowi — wszystko to

zwiastowało Europie bliskie starcie dwóch gigantycznych

współzawodników.

Aby dosięgnąć granic Rosji, trzeba było przejść przez

ziemie pruskie i ominąć terytorium austriackie, mając z

jednej strony Szwecję, z drugiej zaś Turcję. Koniecznym

więc było zawarcie przymierza zaczepno-odpornego z

czterema tymi państwami. Austria podlegała wówczas

wpływom Napoleona, Prusy zaś lękały się Francji. Od

razu też projekt cesarza zyskał sobie w Wiedniu akces

dobrowolny, w Berlinie przymusowy. Prusy ściśnięte jak

w kleszczach umową z 24 lutego 1812 roku zobowiązały

się dostarczyć dwadzieścia do trzydziestu tysięcy ludzi

oraz oddać większość swych fortec i magazynów do

dyspozycji armii francuskiej.

Współudział Austrii wyrozumowany był jednak i na

ścisłej oparty rachubie. Leżąc w środku, między olbrzy-

mim obszarem Rosji a imperium Napoleona, Austria

przyklasnąć mogła tylko walce; bez względu na rezultat,

obaj zapaśnicy musieli w końcu wzajemnie się osłabić ku

jej bezsprzecznej korzyści. Austria 14 marca 1812 roku

przyobiecała dać Francji trzydzieści tysięcy ludzi;

potajemnie jednak udzieliła dowódcom oględnych

instrukcji. Jako indemnizację za poniesione koszty otrzy-

mała mglistą obietnicę rozszerzenia swego terytorium

oraz gwarancję posiadania Galicji. Na wypadek zaś

gdyby część tej prowincji oddać miała Królestwu Pol-

skiemu, otrzymałaby tytułem odszkodowania prowincje

iliryjskie (tajna umowa art. 6).

Pomyślny wynik wojny nie był więc w niczym zależny

ani od ustąpienia, ani też od względów, jakich domagała

się zawistna i drobiazgowa dyplomacja austriacka. Z

chwilą tedy wejścia do Wilna Napoleon mógł był

obwieścić wyzwolenie całej Polski, zamiast zwlekać,

osłabiając tym samym zapał i ofiarność narodu.

A jednak był to właśnie jeden z tych najważniejszych

momentów, które grają decydującą rolę w każdym

przedsięwzięciu politycznym czy też militarnym, jeden z

tych momentów, z którymi wszystko się wiąże, od któ-

rych wszystko zależy. Lecz Napoleon bądź zbytnio liczył

na przewagę własnego geniuszu, na potęgę i sprawność

swojej armii i na niemoc Aleksandra, bądź pamiętając, co

zostawia poza sobą, uważał, iż zbyt ryzykownym by-

de Segur Filip Pawel - Pamietniki.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: