Polska Mieszka I - Jan M. Piskorski.txt

(259 KB) Pobierz
Polska Mieszka I




Ofr

Polska Akademia Nauk
Oddzia� w Poznaniu

-�r

POLSKA MIESZKA I

VM^ ^

W TYSI�CLECIE �MIERCI
TW�RCY PA�STWA I KO�CIO�A POLSKIEGO

25 V 992 - 25 V 1992

pod redakcj?

JANA M. PISKORSKIEGO

O�rodek Wydawnictw Naukowych

Pozna� 1993    iM    t�sa ob w ?w

�sia.; ��� �'ai

Ufthnrcyto�u Warszaw�U�go

POLSKA MIESZKA I

W tysi�clecie �mierci tw�rcy pa�stwa i Ko�cio�a polskiego
25 V 992 - 25 V 1992

pod redakcja
JANA M. PISKORSKEEGO

Na ok�adce wykorzystano rysunek STEFANA JUNGMAYRA

Pozycja finansowana przez
Polska Akademi� Nauk
Oddzia� w Poznaniu

ISBN 83-85481-55-9

Copyright � OWN Pozna� 1993

O�rodek Wydawnictw Naukowych

Polska Akademia Nauk

Oddzia� w Poznaniu

61-712 Pozna�, Wieniawskiego 7

Tel. (61) 528 503, Fax: (61) 520 671

Redakcja techniczna i sk�ad komputerowy ANDRZEJ W�JTOWICZ

WN-��BA,VM.H.1P^5^

inwentarza

Printed in Poland (TRD Pozna�)

Spis tre�ci

JAN M. PISKORSKI (Pozna�), Przedmowa .......................... 7

ANTONI G�SIOROWSKI (Pozna�), Na otwarcie Sesji ................... 13

GERARD LABUDA (Pozna�), Polska piastowska X wieku w systemie pa�stw
i narod�w europejskich wczesnego �redniowiecza .................... 17 ^

KLAUS ZERNACK (Berlin), Polska a Niemcy i Cesarstwo w X wieku
(t�umaczy� z niemieckiego Eligiusz Janus) ......................... 29

ROSTISLAY NOVY (Praga), Czechy, Polska i Europa �rodkowa w X wieku
(t�umaczy�a z czeskiego Dorota Le�niewska) ........................ 37

STANIS�AW TRAWKOWSKI (Warszawa), Pocz�tki Ko�cio�a w Polsce
za panowania Mieszka I ...................................... 51 ^

ZOFIA KURNATOWSKA (Pozna�), Pozna� w czasach Mieszka I ........... 73

JACEK BANASZKIEWICZ (Warszawa), Mieszko I i w�adcy jego epoki ....... 91 J

Inhalt ................................................... 111

Przedmowa

Wed�ug najstarszej polskiej kroniki, spisanej w pocz�tkach XII wieku pi�rem
anonima zwanego Gallem, Siemomys�, prawnuk Piasta, �sp�odzi� wielkiego i s�awnego
Mieszka, kt�ry pierwszy nosi� to imi�, a przez siedem lat od urodzenia by� �lepy".
Wzrok odzyska� dopiero w czasie postrzy�yn. Ten niezwyk�y cud oznacza� mia�, jak
przepowiadali starcy, i� �yj�ca niczym w �lepocie Polska zostanie przez Mieszka
�o�wiecon� i wywy�szon� ponad s�siednie narody". W istocie te�, Mieszko wyrzek�
si� b��d�w poga�stwa i przyj�� chrzest, przechodz�c na �ono matki-Ko�cio�a.

�r�d�a poda�y, co zreszt� zrozumia�e, bardzo niewiele konkretnych informacji o
Mieszku - pierwszym historycznym w�adcy polskim, z kt�rego panowaniem wi��� si�
najstarsze daty znane z historii naszego kraju, w tym i pierwsze daty dzienne. Jedn�
z nich jest data �mierci Mieszka - 25 maja 992 roku, przytoczona przez dwa roczniki
niemieckie, mianowicie przez Roczniki hildesheimskie i Roczniki nekrologiczne ful-
dajskie, oraz przez niemieckiego kronikarza Thietmara, biskupa Merseburga. Dzi�ki
niemu wiemy r�wnie�, i� Mieszko umar� w s�dziwym ju� wieku, co pozwala przy-
puszcza�, �e �y� oko�o siedemdziesi�ciu lat1. Wiadomo ponadto, �e mia� najpraw-
dopodobniej jedn� siostr� i dw�ch braci, z kt�rych jeden, o nieznanym imieniu, zgi-
n�� w bitwie z Wichmanem oko�o 963-965 roku, natomiast drugi, imieniem Czcibor,
zada� kl�sk� wojskom margrabiego Hodona pod Cedyni� w 972 roku.

Pierwsz� �on� Mieszka by�a Dobrawa, c�rka ksi�cia czeskiego Boles�awa Srogie-
go. Jej przybycie do Polski w 965 roku stanowi tre�� najstarszej zapiski dotycz�cej

1 Podobnie przypuszczali mi�dzy innymi Oswald Balzer, Stanis�aw Zakrzewski i Roman Gr�-
decki. Ostatnio Kazimierz Jasi�ski w pracy o Rodowodzie pierwszych Piast�w (Warszawa-Wroctaw
1992, s. 59 n.) przyj��, i� Mieszko urodzi� si� mi�dzy 922 a 942 rokiem, ale najprawdopodobniej
oko�o 935 r. Po pierwsze bowiem ludzie �redniowiecza byli kr�tkowieczni, po drugie u�yty w tym
kontek�cie przez Thietmara termin senex oznacza� m�gt osob� licz�c? zaledwie pi��dziesi�t lat,
wreszcie po trzecie Piastowie tylko wyj�tkowo osi�gali wiek siedemdziesi�ciu lat.

Nie ulega w�tpliwo�ci, �e bezpieczniej jest wyznaczy� tak szerokie ramy urodzin Mieszka I,
lecz podkre�li� trzeba, i� Thietmar pisat o trz�s�cym si� starcu (dux iam senex et febricitans), co
jednak wskazywa� by mog�o na wiek bli�szy siedemdziesi�ciu ni� pi��dziesi�ciu lat. D�ugo��
doros�ego �ycia (nie m�wi� tu o �redniej d�ugo�ci, kt�r? obni�a�a �miertelno�� dzieci i kobiet w
wieku porodowym) nie wyd�u�y�a si� za� w spos�b szczeg�lny od dw�ch tysi�cleci, poniewa� ju�
w Biblii m�wi�o si� �oby� do�y� siedemdziesi�ciu lat".

8

JAN M. PISKORSKI

historii Polski w polskich rocznikach. Po �mierci Dobrawy, Mieszko po�lubi� oko�o
978-980 roku Ode, c�rk� margrabiego Marchii P�nocnej Teodoryka, kt�r� porwa� z
klasztoru w Kalbe. Z pierwszej �ony doczeka� si� syna Boles�awa, nazwanego p�niej
Chrobrym albo Wielkim, oraz c�rki �wi�tos�awy Sygrydy, wydanej za kr�la szwedz-
kiego Eryka Zwyci�skiego, a po jego �mierci za w�adc� Danii Swena Wid�obrodego.
Niemka Oda da�a Mieszkowi trzech syn�w: Mieszka, �wi�tope�ka i Lamberta.

Obejmuj�c oko�o 960 roku tron polski, Mieszko dysponowa� najprawdopodobniej
Wielkopolsk�, Kujawami, Mazowszem, ��czyckiem i chyba Pomorzem Gda�skim.
Jeszcze w latach sze��dziesi�tych zdoby�, przynajmniej cz�ciowo, Pomorze Zachod-
nie, za� najp�niej w 990 roku �l�sk i Ma�opolsk�. Jego pa�stwo obejmowa�o w�w-
czas co najmniej 225 ty�. km2 powierzchni, zamieszkiwanej przez oko�o 900 ty�.
mieszka�c�w.

�r�d�a wymieniaj� Mieszka (wraz z nim za� i Polsk�) po raz pierwszy oko�o
963-965 roku, kiedy poni�s� dwie kl�ski w walce z Lutykami dowodzonymi przez
niemieckiego banit� Wichmana i sprzymierzy� si� z Czechami, sk�d przyj�� chrzest,
co pozwoli�o mu na u�o�enie stosunk�w z cesarstwem. Dzi�ki posi�kom czeskim
Mieszko, nazwany �przyjacielem cesarskim" (amicus imperatoris)2, pobi� w 967 roku
Wichmana, zdobywaj�c Pomorze Nadodrza�skie. Najpewniej ju� w jego obronie sto-
czy� w 972 roku bitw� pod Cedyni�, wyst�puj�c tam jako ksi��� wiemy cesarzowi i
p�ac�cy mu trybut "a� po rzek� Wart�". P�niej stosunki Mieszka z cesarstwem
zaogni�y si� do tego stopnia, �e w 979 roku dosz�o najprawdopodobniej do wyprawy
Ottona II na Polsk�. Dwa lata p�niej Mieszko utraci� na rzecz Rusi Grody Czer-
wie�skie. W 986 roku z�o�y� ho�d Ottonowi III, kt�rego wspomaga� w walkach ze
S�owianami po�abskimi. W zamian Niemcy pomogli mu w wojnie z Czechami, zako�-
czonej w 990 roku. Na kr�tko przed �mierci� Mieszko ofiarowa� swoje pa�stwo,
s�ynnym i zagadkowym dokumentem zwanym Dagome iudex, pod opiek� papiestwa.

Splot r�nych przyczyn spowodowa�, �e w najstarszej historiografii polskiej, od
Galia Anonima poczynaj�c, za w�a�ciwego budowniczego pa�stwa polskiego uznano
Mieszkowego syna Boles�awa Chrobrego, kt�rego s�awa, zwi�zana ze zjazdem gnie�-
nie�skim roku 1000, podbojem Pragi, pokojem budziszy�skim i koronacj� w 1025
roku, zdecydowanie przy�mi�a zas�ugi ojca.

Racj� ma zapewne Lech A. Tyszkiewicz (S�owianie w historiografii wczesnego �redniowiecza:

od po�owy VI do po�owy VII wieku, Wroc�aw 1991, s. 140 nn.), �e w wypadku tej �przyja�ni" nie
chodzi�o o za�y�o�� o charakterze osobistym, lecz o star� formu�? oznaczaj�c? zale�no�� publiczno-
prawna.

PRZEDMOWA

9

Pierwsz� zapowiedzi� rewizji tego stanowiska by�a dopiero monografia Stanis-
�awa Zakrzewskiego z 1921 roku pt. Mieszko I jako budowniczy pa�stwa polskiego,
stanowi�ca w pewnym sensie wst�p do jeszcze obszerniejszej ksi��ki o Boles�awie
Chrobrym Wielkim z 1925 roku. Zakrzewski podkre�la�, i� Boles�aw Chrobry by�
godnym synem, spadkobierc� i kontynuatorem �wielkiego ojca" - wielkiego polityka,
wielkiego wojownika i zdobywcy oraz umiej�tnego administratora.

Z konkretnym postulatem �rewizji tradycyjnego uj�cia os�b Mieszka I i Chrob-
rego" wyst�pi� w artykule Dwie tradycje na �amach czasopisma Slavia Occidentalis
z 1931 roku Zygmunt Wojciechowski. Stara� si� on unaoczni� �si�� geniuszu politycz-
nego Mieszka" i za��da� oddania przez historiografi� sprawiedliwo�ci obu w�adcom,
z kt�rych pierwszy po�o�y� silne zr�by pa�stwowo�ci polskiej, a drugi kontynuowa�
dzie�o ojca, chocia� w szerszym, bo zachodnios�owia�skim wymiarze. W monografii
Mieszko l i powstanie pa�stwa polskiego z 1935 roku Wojciechowski poszed� jeszcze
dalej, pisz�c i� dzie�o Mieszka I �w rozumieniu geograficzno-politycznem, cywili-
zacyjnem i czysto politycznem jest tak ogromne, �e nie wolno zawaha� si� w nazwa-
niu go g��wnym tw�rc� pa�stwa, a w rz�dzie polskich postaci historycznych przyzna�
mu, by� mo�e, pierwsze miejsce"3.

Intencje Zakrzewskiego i Wojciechowskiego popar� ostro�nie ju� w okresie
mi�dzywojennym Roman Gr�decki, przestrzegaj�c atoli przed popadaniem w kolej-
n� przesad�, gdy� nie wiadomo, ile dokonali poprzednicy Mieszka. By� to w ka�dym
razie, zdaniem Gr�deckiego, �umys� bystry, rozumiej�cy trafnie dobro pa�stwa i
zdolny wynale�� najstosowniejsze drogi do jego zabezpieczenia"4.

W kierunku uwypuklenia dziejowych zas�ug Mieszka I poszed� zw�aszcza powo-
jenny wysi�ek historiografii polskiej. Wida� to �wietnie ju� we wczesnych pracach
Gerarda Labudy, kt�ry bardzo surowo oceni� polityk� Chrobrego, przyznaj�c rol�
budowniczego Polski �niemal w ca�o�ci Mieszkowi I". Jego zas�ug� by�o stworzenie
podstaw terytorialnych pa�stwa, jak i decyzja o przyj�ciu chrze�cija�stwa, co wpro-
wadzi�o Polsk� w kr�g cywilizacji rzymsko-chrze�cija�skiej. On te� wypracowa� mia�
najstarsze zasady polskiej polityki zagranicznej: sojusz z Czechami przy utrzymuj�cej
si� przyja�ni z cesarstwem (kt�rego wp�yw r�wnowa�ony mia� by� szczeg�lnymi sto-
sunkami z papiestwem) i kompromisie raczej ni� wojnie z Niemcami. Boles�awowi

Praca ukaza�a si� wpierw w Zapiskach Towarzystwa Naukowego w Toruniu 10, 1935, nr 4,
za� rok p�niej jako samodzielna nadbitka, Toru� 1936. Cytowane miejsce pochodzi ze str. 63
[147].

R. Gr�decki, w: R. G...
Zgłoś jeśli naruszono regulamin