qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm
TEOLOGIA MORALNA
Semestr I
Traktat teologii moralnej zbudowany jest na 5 kolumnach (fundamentach):
1. Prawo moralne (naturalne + pozytywnie ustanowione)
2. Sumienie ludzkie i chrześcijańskie
3. Czyn człowieka – wolność, świadomość czynu, decyzje
4. Cnota – w sensie działania
5. Grzech
1) Pojęcie i temat teologii moralnej.
Teologia moralna - zajmuje się obszarem teologii w kontekście etycznego działania człowieka i jego przesłanek.
a) moralność a etyka
- moralność – w kontekście Objawienia stara się spojrzeć na działanie człowieka (kojarzy się ją z teologią)
- etyka –nauka która rozumowo określa postępowanie człowieka (kojarzy się ją z filozofią)
b) etos a etyka
- etos – to, co jest faktycznie przeżyte, co charakteryzuje określoną grupę, jest przeżytą etyką.
- etyka – jest tym, co jest pokazywane teoretycznie jako właściwe w postępowaniu.
Zagadnienia teologii moralnej zaczynają się od późnego średniowiecza i początku nowożytności. Temat moralności jest jednak zawsze obecny w wierze i moralności człowieka. Wiary i moralności nie można oddzielić od siebie z powodu:
- człowieka, który działa wobec siebie i innych, działa wobec Boga, który jest Stwórcą i Panem stworzenia
- świadectwa Biblii – dekalog, walka o sprawiedliwość (księgi mądrościowe, Pwt); w NT Jezus mówi o Ojcu, mówi że człowiek jest zbawiony (indikativ zbawienia) – oznajmienie zbawienia, św. Paweł głosi prymat Łaski i wiary, ale również imperatyw moralny wypływający z wiary (Rz 3,31), on nie znosi prawa ale ustala je w kontekście wiary; łączność między wiarą i moralnością jest często odrzucana, bo zbytnie podkreślanie strony etycznej prowadzi do moralizacji wiary
Karl Bart – to grzech, jeśli człowiek sam siebie próbuje odnaleźć, rozpoznać; liczy się tylko wiara.
Marks – mówi, że grzech ma do czynienia z wiarą, a nie z moralnością. Ci protestanci poszli w pewną skrajność, że jest moralizacja wiary.
Odpowiedzią na taką moralizację jest Biblia. Występuje tu napięcie, co jest ważniejsze wiara, czy działanie. Moralność jest widoczna od stworzenia człowieka poprzez jego upadek aż do zbawienia.
Związek wiary i moralności jest odrzucany przez współczesny ateizm:
- Feuerbach („o istocie chrześcijaństwa”) – Bóg jest projekcją człowieka. Mówienie o Bogu jest zagadkowym mówieniem o człowieku. Teologię trzeba sprowadzić do antropologii.
- K. Marks – trzeba podjąć walkę i krytykę z projekcją Boga; teologia hamuje rozwój ludzkiego etosu i pociesza wiecznością; prawdziwy humanizm pragnie odrzucenia Boga.
- Z. Freud – idea Boga zagraża zdrowiu jednostki, gdyż człowiek przeżywa uczucie musu; Bóg działa patologicznie na człowieka, gdyż nie zaspokaja jego potrzeb; moralność nie potrzebuje Boga.
Z doświadczenia widać, że moralność bez Boga jest niebezpieczeństwem, a przekonanie o Jego istnieniu chroni człowieka przed nieludzkim zachowaniem.
- Dostojewski („Bracia Karamazow”) – „jeśli Boga nie ma wszystko jest dozwolone”
- J. Sartre („Diabeł i kochany Bóg”) – „Królestwo człowieka się rozpoczęło - stał się katem i rzeźnikiem”
- L. Kołakowski – „Co mi się w marksizmie wydawało atrakcyjne, uważam dziś za niebezpieczne”; absolutny humanizm.
Biblia dostrzega, że odrzucenie Boga prowadzi do upadku moralności (Mdr 13; Ps 14; Rz 1,28-31)
2) Przedmiot i metoda teologii moralnej
Badanie przedmiotu rozpoczęło się w okresie Oświecenia. Chodziło o skonkretyzowanie pozytywistyczno – kazuistycznego materiału. Dyskutowano nad tematem t. moralnej. Pytano o rolę rozumu oraz o wagę wypowiedzi biblijnych. Te ostatnie odgrywają ważną rolę. Powstało wiele pytań wraz z nową egzegezą. Dzięki nim powstało coś nowego jako przedmiot t. moralnej – Alfons Auer stworzył pojęcie autonomicznej moralności lub moralnej autonomii. W swojej książce stwierdził, że etyczność jest wielkością ludzko – światową, która ma swoją autonomię i którą można posiąść. Stwierdza on, że moralność wypływa z rozumu, a nie z wiary i z Biblii (chodzi o ludzkie wyobrażenia). Uznaje, że moralność dotyczy rozumu, a nie objawienia. Łączność z Biblią i z wiarą jest na zasadzie integracji. Według Auera rozum i doświadczenie mają większą wartość niż objawienie i Biblia. Rozum i doświadczenie są źródłami. Teologia moralna mówi, że są one jedynie pomocnicze, gdyż pierwszorzędne źródło stanowi Biblia, objawienie i UNK.
Metodą, którą należy się posługiwać według Auera jest metoda empiryczno – indukcyjna. Musi w niej nastąpić badanie empiryczne przekonań, a dopiero później ma nastąpić konfrontacja z wiarą.
Krytyka metody:
- zbytnie podkreślanie zdolności człowieka (człowiek nic nie zrobi bez łaski, jego autonomia jest ograniczona przez Boga, jest to autonomia partycypująca
- objawieniu i wierze poświęca się za mało miejsca i nie przypisuje się takiej wagi, jaka powinna być, jeśli chodzi o refleksję teologiczno-moralną
3) Źródła teologii moralnej:
a) Biblia - pierwszorzędne źródło; teksty biblijne były na początku często używane; mówi się o biblijnej moralności; przy ST czuje się obcość; rozróżniano:
- przykazania odnoszące się do Boga od przykazań przygotowujących przyjście JHS
- najważniejsze i najwyższe prawo od prawa partykularnego
- pierwsze i ogólne prawo od prawa mojżeszowego
- prawa związane z naturą, a więc ciągle obowiązujące (naturalia praecepta)
Św. Tomasz mówi o prawie moralnym, które jest zawsze obowiązujące, w odróżnieniu od prawa ceremonialnego i jurydystycznego (wyjątkiem jest składanie dziesięciny lub składanie ofiar z pierwocin).
Biblia jest po to cytowana, aby potwierdzać tezy (wyrwanie tekstu Biblii z kontekstu). Seiler, Tilman, HÖring opierają się na duchu Biblii. Często jednak używają Jej bez kontekstu.
Pięcioksiąg jest identyfikowany z prawem. Jest księgą prawa. Są tu różne rodzaje przepisów prawnych:
· przepisy prawne (Wj 20-23; Pwt)
· przepisy kultyczno - religijne (Kpł, Wj, Lb, kultyczny dekalog Wj 34,14-26)
· przepisy o czystości (Kpł 1-15)
· przekazanie świętości (Kpł 17-25)
· przepisy etyczne wobec bliźniego (Kpł 19,11-18.32-37), przepisy dotyczące seksualności (Kpł 18,6-30; 19,20-22); teksty dekalogu (Wj, Pwt)
Ta mieszanka prawa oznacza, że Bóg jest źródłem wszystkich przykazań. W Torze poruszane są również tematy nastawień i postaw ludzkich (Kpł 19,18; Pwt 10,19).
Główne aspekty moralności Tory:
1. Podkreślenie idei wybraństwa i wyzwolenia. Odpowiedź człowieka dzięki działaniu Boga. Wyraża się to w słowach „Słuchaj Izraelu” Pwt 6,4.
2. Bóg zawiera przymierze z Izraelem, który jako całość jest adresatem Prawa. Tora troszczy się o całość, mniej o doskonałość członków.
3. Przykazania są darem, miejscem, przestrzenią dla życia (Ps 19).
4. Bogu trzeba odpowiedzieć posłuszeństwem wobec Jego woli. Celem moralności jest Bóg – Jahwe (Pwt 6, 25).
5. Posłuszeństwo wobec Boga czyni poszczególne postanowienia możliwymi do realizacji.
Cechy etosu prawa:
1. Odniesienie do Objawienia jest główną cechą etosu prawa, jednakże widać, że są podobieństwa moralności do innych narodów sąsiednich. Widać, że Izrael ma wiele wspólnego z innymi narodami, a niektóre rzeczy bierze też od innych narodów.
2. Historia ma wpływ na etos Tory.
· egzystencja moralności, która stawia mężczyznę w lepszej sytuacji. Pwt 22,21; 22,28nn; 24,1-4.
· prowadzenie wojny do przekonania, że Bóg nakazuje totalne zniszczenie pokonanego narodu. Joz 6,17; 10,40; 1Sm 15,3.
Dekalog jako źródło etyki (Wj 20,2-17; Pwt 5,6-21).
1. Powstanie dekalogu:
· powstał nie w czasie wędrówki przez pustynię, lecz w czasach królewskich; Synaj to interpretacja późniejszych czasów
· zrezygnowano z tezy pierwotnego dekalogu, mówi się o kolekcjach przykazań połączonych w całość w VII/VIII w. p.n.e.; cechą jest mieszany styl
· wydaje się, że tekst Wj jest starszy od Pwt; został włączony do Wj, bo jest to księga przymierza
2. Teologiczne aspekty
· podporządkowanie dekalogu teofanii na Synaju – Boskie pochodzenie dekalogu. To Bóg nie chce czczenia obcych bogów i siebie jako złotego cielca. Bóg chce przemienić człowieka. Tu etyka wchodzi w doświadczenie. Oprócz natury religijnej przykazań są wątki moralne, kulturowe. Dekalog w połączeniu z objawieniem Boga otrzymuje szczególne znaczenie.
· Związek dekalogu i przymierza. Dekalog nie jest przymierzem. Jego miejsce jest w teologii przymierza, stąd wymagania dekalogu mają charakter pomocniczy. Przed przykazaniami pokazane jest zbawcze dzieło Boga i przez to wzywa człowieka do zachowania odpowiedniej postawy moralnej. Dekalog jest konieczną odpowiedzią na dzieło zbawcze. Przykazania mają charakter socjalny. Szóste przykazanie jest dobrem społecznym małżeństwa, a nie integracją seksualną. Dekalog zawiera fundamentalną i prostą moralność. Podaje minimalne wymagania a nie maksymalne.
· Kościół katolicki – przykazanie o pożądaniu jest rozdzielone, natomiast drugie jest włączone do pierwszego.
· Tradycja żydowska – pierwsze przykazanie brzmi: „Jam jest Pan Bóg twój, który cię wywiódł...”, przez co, piąte przykazanie jest oddaniem czci rodzicom. Przykazania dzielą się na dwa razy po pięć. Przykazanie o pożądliwości rzeczy i osób jest złączone.
· Chrześcijaństwo – 3 przykazania wobec Boga + 7 przykazań wobec bliźniego (św. Augustyn - „Contra Faustum”).
· Teologia protestancka – pierwsze przykazanie i reszta przykazań (podobnie do judaizmu).
Treść przykazań według egzegezy historyczno-krytycznej.
1. Pierwsze przykazanie występuje w różnych miejscach: Pwt 6,14 (podążanie tylko za Bogiem); Pwt 6,5.13 (bać się Boga i kochać Go); Pwt 9,4nn. Zakaz tworzenia obrazu Boga odnosił się nie tylko do innych bogów, ale także do Boga Jahwe. Przez obraz można wpływać na Boga, ale straciło to już na znaczeniu. Jahwe chce pokazać Izraelowi swoją transcendencję.
2. Chodzi tu o zachowanie transcendencji Jahwe, by Jego imienia nie używać w magiczny sposób, przez co uzyskiwałoby się dominację nad Nim i o nie używanie przysięgi samooczyszczającej, gdyż powoływanie się na Jahwe dokonywało oczyszczenie samego siebie.
3. Połączenie elementu kultycznego i socjalnego; czcić Jahwe oznacza udzielić czasu wolnego dzieciom, niewolnikom.
4. Pomoc rodzicom w starości: słowo kabbet wskazuje na rodziców, jako nośników tradycji i wiary.
5. Zakaz zabijania jest rozumiany częściowo, a nie absolutnie; słowo rasah odnosi się do zabicia bezbronnego. Absolutność pochodzi z prawa naturalnego i tradycji, jest też związana z kontekstem historycznym.
6. Nie ma tu również absolutności; mężczyzna cudzołożył, gdy rozbijał cudze małżeństwo. W ST dostrzega się ideę cudzołóstwa własnego małżeństwa poprzez jakąkolwiek aktywność seksualną.
7. Małe zróżnicowanie w stosunku do przykazania dziesiątego; w siódmym stawia się tezę, że chodzi o kradzież wolności (zniewolenie) człowieka wolnego; podwójny zakaz kradzieży (razem z 10) wynika z istnienia wielu katalogów przykazań.
8. Chodzi o kłamstwo przed sądem, przez które może ktoś być niesprawiedliwie ukarany nawet śmiercią.
9. Istnienie osobne tego przykazania jest legitymowane treścią Pwt; wśród obiektów pożądania na pierwszym miejscy wymieniana jest żona bliźniego. Słowo hamad (pożądać) oznacza wewnętrzne uczucia, ale także działania zewnętrzne, jest to nawiązanie do szóstego przykazania.
10. Chodzi tu o dobra bliźniego; rzeczy można w hebrajskim przetłumaczyć jako dom, w którym mogą być niewolnicy, stąd oznacza to, że niewolnik też może być rzeczą.
ETOS PROROKÓW.
Niektórzy mówią, że wraz z erą proroków można mówić o etosie ST. Celem proroków jest przypomnienie o prawach i obowiązkach Narodu Wybranego, nie są zobowiązani do mówienia czegoś nowego.
1. Treść etosu proroków.
– Podkreślenie elementu etycznego przed kultycznym. Kult nie jest usprawiedliwieniem przed Bogiem (Am 5,21-25; Iz 1,10-17; Jr 7,21-23). Bez sprawiedliwości kult nie ma sensu, sprowadza to raczej gniew Boga. Prorocy ogłaszają wydarzenia, nie przedstawiają tematycznych problemów.
– Podkreślenie społecznych obowiązków wobec biednych, słabych i unikanie rozdziałów.
2. Aspekty etosu.
– Religijny charakter moralności – przez bliźniego dociera się do Jahwe; nie chodzi tu tylko o problem społeczny, ale o Boga, który jest miłosierny i sprawiedliwy (Mi 2,8; Mi 3,3; Jr 22,15n). W prawidłowym zachowaniu społecznym można spotkać Boga. Prorocy pokazują, że Bóg jest miłosierny i sprawiedliwy, więc należy Go naśladować.
– Interioryzacja (uwewnętrznienie) etyki; zobowiązania wynikają z istoty Boga, dlatego ważna jest wewnętrzna akceptacja, a nie zewnętrzna (spełnianie ich tylko ze względu na posłuszeństwo).
3. Związek z objawieniem.
Etos proroków wypływa z objawienia, zobowiązania moralne są określone jako słowo Pana, są one niezmienne (nie są to nowe zasady), tylko są zaostrzone. Wiele zasad ma charakter zdroworozsądkowy, dlatego trudno wskazywać, że autorem wszystkich jest Bóg. Zasady moralne pochodzą w sposób pośredni z objawienia, które może być ich legitymacją. Bóg proroków jest Bogiem bliskim, troszczącym się o naród wybrany, stąd Jego postawa i istota zmusza do zastanowienia się nad międzyludzkimi zasadami – aspekt społeczny.
ETOS KSIĄG MĄDROŚCIOWYCH.
Etyka mądrościowa ma odniesienie do Prawa i Proroków. Swoją specyfikę ma poprzez relację do mądrości orientalnej (Prz 22,17-23,11 – pochodzi z egipskiej księgi mądrościowej Aman-em-ope z X w. przed Chr.).
1. Treść.
Tematy etyczne są mocno podkreślone, głównie w starszych księgach. Gama etyczna jest szeroka. Mówi się w nich o jednostce, która ma tak przeżyć swoje życie, by było ono sprawiedliwe. Etyka określa nie tylko relację do Boga, ale także do człowieka i do siebie samego. Zachęta do pracowitości i skromności: „mądrym jest ten, kto potrafi siebie samego formować”.
2. Charakterystyczne aspekty.
Sposób argumentacji; nie ma proklamacji nakazów i zakazów, jest tylko przekaz doświadczeń i przekonań; jest to apel, który odnosi się do rozumu. Argumentacja jest oparta na konsekwencjach wypływających z danej czynności i odwołuje się bardziej do codziennego doświadczenia i zdrowego rozsądku niż do słów Jahwe. Celem etyki są wskazania do udanego, szczęśliwego, harmonijnego życia. Argumentacja przyczynowo-skutkowa ma lekkie zabarwienie utylitarne z małymi różnicami: kto działa etycznie w pozytywny sposób nie może osiągnąć niczego innego jak sukces (Ps 1); Bóg może być sprawcą kary (Prz 22,22nn); rachunek zysków i strat nie zawsze jest jednoznaczny (Syr 20,9).
Etyka mądrościowa nie pochodzi tylko z objawienia, ale jej wskazania pochodzą również z empirycznego poznania. Nie jest ona jednak bez odniesienia do teologii. Jest włączona w świat wiary, bez odniesienia do Boga Przymierza, lecz do Boga Stworzyciela, który dał początek porządkowi rzeczy. Etos mądrościowy zajmuje się rozwiązywaniem problemów i przez to bliższy jest mentalności człowieka. Prorocy imponują, ale w codzienności myślimy o Księgach Mądrościowych. Boża wola jest wpisana w rzeczywistość ludzką.
Etyka Jezusa.
a) Kazanie na Górze.
Jest ono czymś większym niż moralność. W żadnym innym miejscu NT etyka nie jest tak skumulowana jak tutaj. Nowościami w Kazaniu są antytezy tzn. Jezus stawia nowe zobowiązania, które albo rozbijają stare, albo im zaprzeczają.
Elementy wspólne Ośmiu Błogosławieństw i Dekalogu:
– &#...
HelenaK