ADMINISTRACJA
Administracja - system ten występuje w całej historii ludzkiej cywilizacji (odkąd ludzie zaczęli żyć w grupach) Podstawowym impulsem do stworzenia tego systemy było: ściąganie podatków, budownictwo, obrona, usługi i rolnictwo. Wyrażenia administracyjne wywodzą się z języka łac. Administrować, administrator, administracyjny
Posługiwano się wyrażeniami:
Ministrare - działalność służebna wykonywana w celu spełniania określonej roli.
Minister - jeden sługa królewski.
Ministrant - służący kapłanowi.
Administrare - działalność wielce złożona, aktywność wykonawcza, systematyczna i trwała.
Określenia te zostały przyjęte w językach europejskich.
Cechy administracji (zmienne):
Czynniki kształtujące administracje:
1. potrzeby społeczne
2. doświadczenie pracowników
3. otoczenie zewnętrzne
4. grupy interesów
5. autorytety
6. finanse
Administracja publiczna
W znaczeniu podmiotowym:
1) Aparat powołany do prowadzenia działalności organizatorskiej i wykonawczej w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.
2) Wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane dla realizacji celów o charakterze zadań publicznych.
W znaczeniu funkcjonalnym:
1) Działalność organizatorska i wykonawcza w odniesieniu do politycznych decyzji władzy państwowej.
2) Określona o specjalnych cechach działalności organów administracji publicznej.
Administracja jest działalnością państwa, która nie jest ani ustawodawstwem ani sądownictwem więc w jej skład nie wchodzą organy ustawodawcze i sądownicze.
Cechy charakterystyczne administracji publicznej:
1) administracja rządowa działa w imieniu i na rachunek państwa, a administracja samorządowa w imieniu własnym i na własny rachunek;
2) działa na podstawie prawa i granicach prawem przewidzianych - obywatel może robić to wszystko czego prawo nie zakazuje, administracja tylko to na co prawo jej pozwala;
3) charakter monopolistyczny, a więc działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako wyłączny gospodarz we właściwej kategorii sprawy;
4) działanie w ramach struktur administracji rządowej jej organów instytucyjnych jednostek, a nie osób fizycznych;
5) charakter władczy - możliwość stosowania środków przymusu administracyjnego, ale tylko wówczas i w takich granicach, w jakich to jest dopuszczalne prawem;
6) działa na zasadzie kierownictwa i podporządkowania;
7) opiera się w swoim działaniu na urzędnikach państwowych, urzędnikach służby cywilnej i pracownikach samorządowych.
8) działanie w sposób ciągły i stabilny;
9) działanie nie tylko na wniosek zainteresowanych, ale także i to w przeważającym zakresie z własnej inicjatywy, co różni administrację od sądów.
Państwo jest wspólnotą: polityczną, naczelną, terytorialną, służebną i suwerenną. Dzielimy je na:
- ludność państwa (ogół cech fizycznych osób zamieszkujących dane terytorium, cudzoziemcy, sprawy obywatelstwa)
- terytorium (obszar geograficzny, przestrzeń lądowa, morska i powietrzna)
- władzę publiczną (podporządkowanie ludzi, organy prawotwórcze, organy sądowe, administracyjne, kontrolne).
Historia administracji:
1) Administracja starożytna do 476 r.
- despotia wschodnia - Egipt, Persja, Grecja, Rzym
2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)
- państwo protofeudalne,
- jednolite monarchie feudalne,
- monarchie stanowe, wielkie imperia średniowieczne.
3) Administracja wczesnonowożytna (1492 - 1776/1789r.)
- monarchia absolutyzmu renesansowego i klasycznego;
- monarchia absolutyzmu oświeceniowego;
- ustrój mieszany;
- republiki wczesnonowożytne;
- myśl ekonomiczno-administracyjna;
4) Administracja późno nowożytna ( do przełomu XIX -XX w).
- administracja;
- administracja a liberalizm społeczno-gospodarczy;
- liberalizm a monarchia konstytucyjna;
- wielkie monarchie absolutne i pół absolutne;
- reżimy autorytarne;
- republiki;
- myśl administracyjna.
5) Administracja późno nowożytna na ziemiach polskich (1795-1918)
- pierwsze okresy zaborów do 1807 r.
- Księstwo Warszawskie 1807 - 1815 r.
- Napoleońskie miasto Gdańsk 1807 - 1813 r.
- wolne miasto Kraków 1815 - 1846 r.
- Królestwo Polskie 1815- 1870 r.
- wielkie miasto Poznańskie
- zabór austriacki - Autonomia Galicji od 1861 r.
6) Administracja współczesna (oprócz Polski)
- przeobrażenia ustrojowo - społeczno-gospodarcze;
- stare i nowe monarchie liberalno-demokratyczne;
- stare i nowe republiki liberalno-demokratyczne;
- reżimy totalitarne;
- myśl administracyjna i jej przeobrażenia.
7) Administracja Polski współczesnej (1918- 1989)
- II RP 1918-1939;
- Litwa środkowa 1920 -1922;
- PRL 1944-1952;
- PRL 1952 - 1989.
Ad.1) Administracja starożytna do 476 r.
Starożytność trwa od około 5000 lat p.n.e. - 4000 lat p.n.e. do pierwszych wieków naszej ery. Najczęściej spotykaną datą końca starożytności jest rok 476, w którym nastąpiło obalenie ostatniego cesarza rzymskiego.
Osiągnięcia:
· obliczanie czasu - Juliusz Cezar (100 - 44 r. p.n.e.) kalendarz juliański,
- papież Grzegorz XIII (1502-1582) - kalendarz gregoriański,
· budowa piramid,
· sport,
· handel,
· rzemiosło,
· rybołówstwo,
· I olimpiada 776 r. p.n.e.
· ceramika,
· obróbka żelaza
Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego:
1. kryzys gospodarczy
2. wyniszczenie wojenne
3. zbyt duże terytorium
4. władza w ręku cesarza i wąskiej grupy arystokracji
5. życie mieszkańców Rzymu
Despotia - tytuł, który przysługiwał cesarzom bizantyjskim.
Despotie wschodnie.
- kolebką cywilizacji bliskiego wschodu były państwa Lewantu IV w p.n.e. położne nad rzekami: Nil, Eufrat, Tygrys.
Państwa te charakteryzowały tendencje centralistyczne. Do pierwszych ich przejawów zaliczyć należy połączenie dolnego i górnego Egiptu. Dzięki ujarzmieniu Nilu, mogła tam rozwijać się cywilizacja, która trwała około 3500 lat.
Mezopotamia to starożytna kraina na terenie, której narodziła się cywilizacja. Na jej obszarze rozwijało się szereg kultur, państw i imperiów, około 30 dynastii. Jej terytorium zamieszkiwały różne ludy np. Sumerowie, Akadowie, Husyci.
W Egipcie była monarchia, każdy faraon uważany był za syna boga, pełnił on funkcję najwyższego kapłana, sędziego i naczelnego wodza. Administracja centralna składała się z urzędników monarchów, którzy praktycznie mieli władze. Oni realizowali, organizowali i nadzorowali prace przy budowie i naprawie kanałów nawadniających, zbierali daniny od chłopów i rzemieślników, określali rodzaj i wielkość upraw, a także w imieniu faraona sądzili przestępców. Współcześnie ustrój państwa oparty na władzy faraona nazwać można monarchią despotyczną opartą na teokracji.
GRECJA
To obszar składający się z miast - państw. Obejmowały one miasto razem z otaczającymi je terenami wiejskimi. Duże polis charakteryzowały się, tym, że w ich skład wchodziły osiedla miejskie. Miasta - państwa były wspólnotami obywateli, a decyzje podejmowane były przez zgromadzenie ludowe. Kobiety i niewolnicy nie mieli głosu. Najczęstszymi ustrojami tych państw były demokracja i oligarchia, ale na przełomie wieków kształtowało się to rożnie: VIII w p.n.e. polis arystokratyczna (administracja: król elekcyjny lub dziedziczny, Rada starszych - urzędnicy), VII w p.n.e. polis tyranistyczna - jednowładztwo, VII/VI w p.n.e. polis oligarchiczna - władzę sprawowała wąska grupa społeczeństwa.
RZYM
Początek Rzymu - 753r. p.n.e.
· 509 r. p.n.e. ustanowienie Republiki - Władzę sprawował lud, senat i urzędnicy. Najwyższa władza prawodawcza i sądownicza należała do ludu, wykonywana była za pomocą zgromadzeń ludowych. Rządy polityczne były w rękach senatu, a władza wykonawcza należała do urzędników. Dzielili się oni na zwyczajnych urzędników, którzy byli regularnie wybierani na urzędy kadencyjne: konsulowi, pretorzy, cenzorzy, kwestorzy i trybuni ludowi oraz nadzwyczajnych urzędników, powoływanych w specjalnych okolicznościach: interreks, prefekt miasta, dowódca jazdy.
· Juliusz Cezar
· Oktawian (27r.p.n.e - 14r.n.e) Usunął Zgromadzenie Ludowe, ograniczył kompetencje senatu, zlikwidował dużo urzędów, wprowadził kontrolę namiestników prowincji.
· Konstantyn Wielki (306 - 337) podzielił on prowincje na mniejsze jednostki, aby ułatwić zarządzanie nimi. Spowodowało to rozbudowę administracji, która szybko okazała się nieudolna i skorumpowana, następnym skutkiem był wzrost podatków.
· Teodozjusz I Wielki (379-395) Podzieli on imperium rzymskie na dwie części wschodnią - grecką i zachodnią - łacińsko romańską.
WIELKIE IMPERIA AZJI
Asyria, Persja, Chiny, Indie
Persja
Dariusz (465r. p.n.e. - władca Persji) zreformował zarządzanie rozległym imperium, które podzielił na 20 satrapii (okręg zarządzany przez satrapę). W każdej z tych jednostek podziału terytorialnego nadzorował dowódca garnizonu.
Chiny
Dynastia Qin to pierwsza, która rządziła zjednoczonym krajem. Dała początek reform w państwie, których skutkiem był podział kraju na 36 okręgów wojskowo - administracyjnych, odsunięto od władzy szlachtę rodową a zastąpiono ją centralną i lokalną biurokracją. Urzędów nie można było dziedziczyć.
Ad.2) Administracja średniowieczna (476 - 1492r.)
Administracje średniowieczną można podzielić na trzy etapy:
- administracja wczesnofeudalna
- administracja monarchii feudalnych
- administracja monarchii stanowych
Krótka charakterystyka średniowiecza.
Epoka ta wzięła swój początek od upadku cesarstwa rzymskiego na zachodzie - 476 r. trwała do upadku cesarstwa bizantyjskiego 1453r. Drugą umowną granicą epoki jest rok 1492, w którym to została odkryta Ameryka.
V-VII w. to okres kształtowania się państw szczepowych, uważany również za upadek kultury i tzw. "ciemne wieki".
VIII-IX w. to okres odrodzenia idei imperialnej zwany renesansem karolińskim. Oznaczał powrót do wzorców kultury antycznej i rozwój szkolnictwa.
X-XI w. to okres kształtowania się europejskiego systemu państw i instytucji feudalizmu.
XII-XIII w. to powrót do dorobku starożytności i tworzenie systemu kultury filozofii i technologii.
XIV-XV w. to okres monarchii stanowej takiego ustroju politycznego, który charakteryzował podział społeczeństwa na stany: rycerstwo, duchowieństwo, mieszczaństwo, chłopów. Udział w rządach miały oprócz króla niektóre stany, które realizowały go poprzez reprezentację w zgromadzeniach stanowych i różnych formach samorządu.
Podstawowe cechy średniowiecza:
1. Stałość społeczeństw.
2. Najwyższą wartością była religia prowadząca do podporządkowania państw papieżowi.
3. Formowanie się państw narodowych.
4. Prowadzenie wojen.
5. Społeczeństwo obywatelskie
6. Rządy prawa (pierwsi prawnicy)
7. Prawo naturalne
8. Suwerenność społeczeństwa.
9. Rozwój szkolnictwa wyższego (uniwersytety w Sorbonie -1200 r., Uniwersytet Krakowski -1364).
FILOZOFOWIE: Tomasz z Akwinu, Marsyliusz z Padwy, Jan Jakub Rousseaou, Św. Augustyn, Św. Izydor, Paweł Włodkowic, Wincenty Kadłubek, Mikołaj z Kuzy.
NAJWAŻNIEJSZE DATY:
756r. - powstanie państwa kościelnego (państwo Watykańskie)
768 - 814r. - rządy Karola Wielkiego (dynastia Karolingów)
888r. - rozpad imperium Karolińskiego, powstanie państw: Włoch, Francji, Niemczech
968r. - biskupstwo w Poznaniu (1000 - Gniezno, Kołobrzeg, Wrocław, Kraków, wprowadzenie celibatu 1079 r.) 1069-1291r. - wyprawy krzyżowe
1180r.- schyłek państw szczepowych
1265r. - powstanie parlamentu w Anglii
1303r.- początki monarchii stanowej we Francji
1337-1453r. wojna 100- letnia między Francją i Anglią
1409-1411r. Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim
1087r. - podział Polski na dzielnice (za Władysława Hermana)
1320r.- monarchia stanowa w Polsce (panowanie Łokietka)
MONARCHIA WCZESNOFEUDALNA
1.WIEC - zgromadzenie ludności w celu ustalenia jakichś ważnych kwestii mających wpływ na życie plemienia. Był to najwyższy organ władzy, który początkowo składał się z wszystkich wolnych obywateli, poniżej z starszyzny plemiennej.
Uprawnienia wiecu:
· wypowiadanie wojny,
· zawieranie pokoju,
· sądownictwo,
· nadawanie praw obywatelskich,
· wybór króla i dowódców,
· wyznaczanie naczelników,
2. MONARCHIA
Cechy:
· głową państwa był monarcha tytuł ten był zazwyczaj dziedziczny.
· związek wolnych osób, na czele - król jako dowódca wszystkich, (obraz najdzielniejszego i najzdolniejszego),
· duży wpływ rodów: wzrost uprawnień kosztem uprawnień wiecu,
· państwo jako własność króla.
Uprawnienia króla:
· władza wojskowa i sądowa,
· zarządzanie finansami państwa,
· zarządzanie państwem
3. ADMINISTRACJA CENTRALNA
Tworzył ją dwór królewski jako ośrodek zarządzania państwem.
Struktura:
· drużyna królewska,
· możnowładcy,
· duchowni,
· funkcyjni,
· urzędnicy nadworni,
· minister dworu,
· kanclerz,
· minister skarbu,
· cześnik (winnice),
· marszałek (konie),
· skarbnik (finanse),
· stolnik (dwór),
· referendarz (pracownik kancelarii)
Zebrania nadworne zwoływał król by omówić sprawy państwowe miały one charakter doradczy
4. ADMINISTRACJA TERENOWA
Wzorowana na rzymskiej.
· prefektury - administracja, sąd, skarb.
· prowincje,
· okręgi miejskie,
· gminy,
· okręgi,
· województwa,
· hrabstwa,
Monarchie feudalną można podzielić na:
a) jednolitą monarchię feudalną,
b) rozdrobnioną monarchię feudalną.
Ad a) Władza dzierżona była przez króla bądź cesarza. Monarcha zajmował się takimi dziedzinami jak: ustawodawstwem, władzą wykonawczą, sądownictwem, wojskiem, bezpieczeństwem publicznym. Przysięgał on wierności narodowi i był autorytetem.
W Polsce władcami takimi byli - B. Chrobry 1025r., Mieszko II -1025 r., B. Śmiały 1076 r.
Administracja centralna sprawowana przez zgromadzenie nadworne (zjazd) zwoływany przez króla. Najważniejsze sprawy państwa omawiała rada nadworna (królewska), która była organem nadzorczym. Nie było jednolitego składu, ale zaliczyć należy do niego urzędników nadwornych: kanclerza, skarbnika, marszałka.
Administracja terenowa składała się z jednostek terytorialnych o rożnych nazwach: hrabstwo(hrabia, margrabia), województwo (wojewoda), księstwa (namiestnik), prowincje (wysłannik królewski).
Ad b) Spadek autorytetu władzy króla. Toczyły się prywatne wojny królów, które były sposobem na rozstrzyganie sporów. Wzrastało znaczenie kościoła. W Polsce miał miejsce wewnętrzny chaos. Testament Bolesława Krzywoustego(1138) podzieli państwo na dzielnice, którymi zarządzali książęta.
Najważniejszymi organami administracji centralnej były:
- rada przyboczna,
- rada królewska,
- rada książęca,
-urzędnicy nadworni,
- urzędnicy funkcyjni.
Rządził Król i jednocześnie Książe. Król - całym państwem, Książe - własnym terenem.
Administracja terytorialna w obrębie poszczególnych księstw przyjmowała bardzo różne modele.
MONARCHIA STANOWA
Francja- 1302-1484r.
Anglia- 1265-1485r.
Polska- 1320-1447r.
Władza królewska opierała się na innych założeniach. Król przestawał być prywatnym właścicielem państwa a stał się najwyższym urzędnikiem w państwie. Podstawą jest suwerenność zewnętrzna państwa i wewnętrzna oraz niepodzielność terytorialna państwa. Charakterystyczne stają się symbole państwowości takie jak: stała stolica, godło państwa, chorągiew państwa. Społeczeństwo podzielone stanami.
Administracja centralna:
Rada królewska (Francja) zajmowała się:
·...
PWSBiA_wawa