Konecki K. Studia z metodologii badań jakościowych, Teoria ugruntowana.pdf

Konecki K., 2000, Studia z metodologii badań jakościowych, Teoria ugruntowana. Warszawa:

PWN.

ROZ. II

Strategia badań jakościowych - metodologia teorii ugrunowanej.

2. 1. WSTĘP

W rozdziale drugim przedstawione zostaną w skrócie podstawowe założenia jednej z najlepiej

opracowanych strategii badań jakościowych a mianowicie metodologii teorii ugruntowanej.

Metodologia ta zostanie przedstawiona w odniesieniu do założeń i specyfiki teorii psycho-

socjologicznej zwanej symbolicznym interakcjonizmem. Będziemy się starali udowodnić, że

metodologia teorii ugruntowanej nie przyjmuje w pełni zewnętrznych ograniczeń

metodologicznych pochodzących z paradygmatu normatywnego (Wilson, 1971, por. roz. 1

niniejszej pracy) czy funkcjonalistycznego (G.Burrell, G.Morgan 1979) a jest metodologią

swoistą będącą konsekwencją założeń teoretycznych paradygmatu interpretatywnego a ściślej

symbolicznego interakcjonizmu. Wątpliwości co do swoistości tej metodologii pojawiły się po

opublikowaniu pracy A.Straussa (1987, patrz także Strauss, Corbin, 1990), gdzie używa się

wielu pojęć z klasycznej metodologii ilościowej które wg nas, mają zupełnie inne znaczenie ze

względu na odmienne zaplecze teoretyczne metodologii teorii ugruntowanej. Badacz używający

metodologii teorii ugruntowanej wikła się zatem w sieć pojęć charakterystycznych dla

paradygmatu interpretatywnego (por. Roz.1.).

Pod koniec rozdziału przedstawione zostaną także aspekty techniczne użycia metodologii

ugruntowanej w odniesieniu do badań jednego z aspektów sytuacji pracy, a mianowicie

"pracy nad ludźmi" (people work). W naszym przypadku chodzi o pracę nad "procesem

poszukiwań kandydatów do pracy przez agencje rekrutacyjne " 1 /

2.2. METODOLOGIA TEORII UGRUNTOWANEJ - opis ogólny

Strategie badań jakościowych stają się coraz bardziej popularne w naukach społecznych.

Badacze rozczarowani wynikami uzyskiwanymi z zastosowania metod ilościowych poszukują

nowych sposobów obserwacji i analizy rzeczywistości społecznej i organizacyjnej. Jedną z

takich metodologii dostarczającej podstaw do systematycznego przeprowadzenia badań

jakościowych (ale i ilościowych także) jest metodologia tzw. "teorii ugruntowanej" (the

grounded theory) opracowana i opisana przez B.Glasera i A.L.Straussa (1967), B.Glasera

(1978), A.L.Straussa (1987), A. L. Straussa i J. Corbin (1990) oraz rozwijana przez innych

badaczy, np. B.Turnera (1981,1983,1985), P.Martin, B.Turner (1986). Pojęcie "teorii

ugruntowanej" zostało utworzone przez Glasera i Straussa, a cała metodologia była wynikiem

przemyśleń i analiz wypływających z badań empirycznych dotyczących pracy instytucji opieki

zdrowotnej. Podejście to ma więc swe korzenie w badaniach organizacji i procesów pracy (por.

P.Martin, B.Turner 1986, s.144). Badania instytucji psychiatrycznych (A.Strauss, et.al., 1964)

oraz organizacji kształcących w zawodach medycznych (H.Becker, et.al., 1961) także

dostarczyły podstaw do opracowania tej metodologii. Została ona po raz pierwszy w pełni

zastosowana w badaniach dotyczących wzorów zachowań organizacyjnych w czasie pracy w

odniesieniu do umierających pacjentów (B.Glaser, A.Strauss, 1964, 1965). Metodologia ta była

później używana także w badaniach kultury organizacji (B.Turner, 1971), w badaniach systemu

kontroli produkcji (T.Reeves and B.Turner, 1972), w badaniach organizacyjnych przyczyn

1 . Proces ten opiszemy dalej w paragrafie 4-tym. Chcemy pokazać czytelnikowi tej książki jakie założenia

metodologiczne zostały przyjęte w momencie rozpoczęcia badań nad pracą konsultantów rekrutacji (zob. dalej roz. 7

oraz Konecki 1998).

katastrof (B.Turner, 1978), w badaniach symbolicznego wymiaru organizacji (L.Smircich,

1983), w badaniach dotyczących kształtowania decyzji i działań kierownictwa organizacji

handlowych itp. (zob. B.Czarniawska, 1981, s. 10), w badaniach procesów restrukturyzacji i

uzdrawiania firm (Pandit, 1996) . W Polsce metodologię tę zastosował również autor tej

książki [patrz 1992] w swych badaniach dotyczących "trajektorii nowego pracownika".

Metodologię tę stosowano także do analiz trajektorii biograficznych (patrz zbiór artykułów w:

‘Kultura i społeczeństwo’ nr 4, 1995 oraz Zakrzewska - Manterys, 1996).

Niżej będziemy się czasami odnosić do badań nad procesem poszukiwań kandydatów do

pracy, które stały się podstawą książki ‘Łowcy Głów. Analiza pracy rekrutacyjnej w agencjach

doradztwa personalnego’, szczególnie przy objaśnianiu procedur metodologii teorii

ugruntowanej (Konecki, 1998).

Czym jest właściwie metodologia teorii ugruntowanej? Najprościej można powiedzieć, że

metodologia ta polega na budowaniu teorii [średniego zasięgu] w oparciu o systematycznie

zbierane dane empiryczne (B.Glaser, A.Strauss, 1967, s.1-2; B.Glaser 1978, s. 2). Teoria jest

tutaj zatem pochodną analiz danych empirycznych. Propozycje teoretyczne nie są więc

budowane metodą logicznie dedukcyjną w oparciu o wcześniej przyjęte aksjomaty bądź

założenia jak ma to miejsce, np. w teoriach T.Parsona, czy R.Mertona. Teoria wyłania się tutaj,

w trakcie systematycznie prowadzonych badań terenowych, z danych empirycznych, które

bezpośrednio odnoszą sie do obserwowanej części rzeczywistości społecznej. Hipotezy, pojęcia

i własności pojęć są budowane w trakcie badań empirycznych oraz w trakcie badań są one

modyfikowane i weryfikowane. Tak więc budowanie teorii jest ściśle związane z samym

długotrwałym procesem badawczym.

Metodologia teorii ugruntowanej była próbą opozycji wobec tradycyjnych, akademickich

metod ("z za biurka") budowania teorii. Tak zbudowane teorie np. "systemu społecznego" czy

"społecznego działania" są zwykle nieugruntowane w wielu porównywalnych ze sobą obszarach

empirycznych. Założenia logiczne wydedukowanych teorii mają zwykle wątpliwe i trudne do

operacjonalizacji bądź zrozumienia odniesienia empiryczne. Teoria ugruntowana będąca zwykle

"teorią średniego zasięgu" jest łatwa do zoperacjonalizowania, bowiem jej pojęcia wywodzą się

z obserwacji i opisu ściśle wyodrębnionego dla badań obszaru empirycznego.

Metodologia teorii ugruntowanej była również opozycją wobec tzw. "teoretycznego

kapitalizmu" (B.Glaser, 1978, s.9), który uprawiają niektórzy teoretycy wtłaczając usilnie

adeptów nauk społecznych w utarte ścieżki i kanony opisu rzeczywistości społecznej, niszcząc

innowacyjność i możliwości "odkrywania" nowych teorii: "Zwolennik metodologii

ugruntowanej nie jest teoretycznym niewolnikiem" (j.w.). Zaleca się by wchodząc na swój teren

badawczy maksymalnie ograniczył prekonceptualizację swoich zamierzeń badawczych:

"Socjolog może rozpocząć badania z częściową ramą złożoną z lokalnych pojęć (np. jak to było

w naszych badaniach z pojęciami 'proces poszukiwań kandydatów do pracy’ (por. Konecki

1998; oraz roz. 6. niniejszej pracy). Oczywiście nie zna on ważności tych pojęć dla jego

problemu badawczego, problem ten musi się wyłonić. Badacz nie wie czy pojęcia te staną się w

jego teorii częścią istotnych (core) kategorii wyjaśniających (B.Glaser, A.Strauss, 1967, s.45).

W naszych badaniach jedno z pojęć 'proces poszukiwań' stało się centralnym pojęciem analizy.

Oczywiście, prekonceptualizacja problemowa nie może być całkowicie zlikwidowana,

zachęca się tu jedynie badacza, by we wstępnej fazie badań koncentrował się przede wszystkim

na szczegółowym opisie cech zebranego materiału empirycznego [np. notatek z obserwacji

uczestniczącej, opowieści organizacyjnych, narracji biograficznych, transkrypcji wywiadów

swobodnych, opublikowanych raportów badawczych, itp.] zanim sformułuje jakieś teoretyczne

twierdzenie (por. P.Martin, B.Turner, 1986, s. 142-143; Schuetze, 1975, 1984). Paradoksalnie

zatem "konceptualizacja" przedbadawcza w metodologii ugruntowanej polega na zaleceniu jej

maksymalnego ograniczenia by ważne problemy i zjawiska społeczne w danym obszarze nie

umknęły badaczowi oraz by stworzone pojęcia miały pełne odniesienia empiryczne.

Metodologia ta poprzez swoją elastyczność umożliwia zatem utrzymanie w trakcie badań tzw.

‘kontekstu odkrycia’ (serendipity), tj. dzięki jej procedurom posiadamy zdolność poszukiwania i

odkrywania zjawisk, których na początku badań nie szukaliśmy.

Twórcy metodologii teorii ugruntowanej traktują budowanie teorii jako proces , nie jest to

więc weryfikacja wcześniej zbudowanych hipotez na podstawie później zebranych danych.

Zbieranie danych, budowanie hipotez i ich weryfikacja nie są wyraźnie rozdzielone w czasie, jak

ma to miejsce w tradycyjnych badaniach, ale są procedurami, które wzajemnie wielokrotnie się

przeplatają w czasie długiego procesu generowania teorii (generation of theory). W badaniach

jakościowych badacze często stosują " retorykę weryfikacyjną " (rhetoric of verification)

używając języka, który czynił by ich wysiłki porównywalne z tradycją badań ilościowych.

Oddzielają oni w czasie trzy wyżej wymienione procedury, a ponadto używają terminologii

wyłącznie weryfikacyjnej: "próbna hipoteza", "istnieje tylko kilka przypadków", "sprawdzono to

wiele razy", "udowodniono", "przetestowano", "potrzebujemy więcej dowodów w przyszłych

badaniach", itp. Słowo ‘więcej’ oznacza tutaj podążanie za ‘regułą większości’, która ma moc

obiektywnego udawadniania stawianych tez. Jeśli zatem generowanie teorii jest długotrwałym

procesem a nie wyłącznie weryfikacją wcześniej wydedukowanych hipotez, jak sugerują

B.Glaser i A.Strauss, to należałoby stworzyć nową "retorykę" opisującą procedury i czynności

badawcze podczas generowania teorii. Szczególnie dotyczy to badań jakościowych. Twórcy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: