Sarmatyzm PASEK, POTOCKI.doc

Sarmatyzm - charakterystyka

1.              Skąd się wywodzi nazwa ?

Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom słowiańskim, czyli między innymi Polakom.

2.              Cechy Sarmatów.

Większość z Sarmatów charakteryzowała się następującymi cechami były to zarówno odwaga jak i męstwo. Byli oni także wierni swojej ojczyźnie , odznaczali się honorowością a także walecznością.

3.              Stosunek Szlachty Polskiej do Sarmacji i Sarmatów:

Szlachta Polska bardzo chętnie przyjmowała tą nazwę jako swoje określenie. Kultywowała tradycję. Za swoich przodków uważał za tym starożytnych Sarmatów znad Wołgi. Ponad to dzięki takiemu rodowodowi szlachta tłumaczyła swoje liczne przywileje jakie posiadała. Lekceważyła ona zatem mieszczan wywyższając się ponad stan.

4.              Cechy Szlachcica Sarmaty:

Natomiast szlachcic Sarmata odznaczał się następującymi cechami. Zacięcie walczył o swoje przywileje . Stał na straży tradycji. Bardzo mu zależało na pamiętaniu o przywilejach. Cechą charakterystyczna, ale niestety również nie korzystną była niechęć do obcokrajowców.

Ponad to Szlachcic nie lubił się uczyć, natomiast miłował się ogromnie w przepychu i przesadzie. Aktywnie działał na różnych sejmikach i rokoszach. Był zatwardziałym konserwatystą. Jedyną edukacją jaką posiadał było wykształcenie ze szkół jezuickich. Był także obrońca wiary katolickiej, choć często uznawany był za dewotę.

Niestety był osoba nietolerancyjną. Jedyną cechą pozytywną było to że uchodził za dobrego gospodarza.

5.              Krótka charakterystyka:

Szlachcic Sarmata był wielkim tradycjonalistą i konserwatystą. Wszelkie reformy uważał za szkodliwe i zbyteczne . Najbardziej cenił swoją tzw. "Złotą wolność". Nie chciał umocnienia władzy króla, poprzez wprowadzenie dziedziczności tronu. Był bardzo nietolerancyjny potępiał wyśmiewał wyznawców innych religii.

Uważał że Bóg wybrał szlachtę i obdarz ją niezwykłą miłością. Często zatem uczęszcza na msze święte.

Uznaje się za obrońcę wiary i jej stróża.

6. Szlachcic Ziemianin opozycją do Szlachcica Sarmaty:

Szlachcic ziemianin uważa swoje życie za związek człowieka z naturą. Zachowuje w ten sposób harmonię egzystencjalną. Jest człowiekiem spokojnym zrównoważonym. Nie wie co to wojna. Prowadzi spokojne rodzinne życie na wsi. Ufa i zawierza swoje życie naturze i rozumowi. Choć nie należy do osób wykształconych.

6.              Wady Sarmaty:

Uwielbia się bawić, spędza czas na biesiadowaniu. Nie interesują go losy innych gospodarstw zajmuje się wyłącznie swoim. Wygłasza długie przemówienia i mowy i najbardziej ceni sobie przepych i bogactwo. Dba wyłącznie o własny interes. Uchodzi za typowego awanturnika. Jest pobożny na pokaz, niewykształcony wierzy w cuda zabobony i czary.

PODSUMOWANIE :

SARMATYZM jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.
Sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Określa obyczajowość oraz kulturę duchową i umysłową Rzeczypospolitej szlacheckiej od schyłku wieku XVI, aż po czasy rozbioru. Z pojęciem tym kojarzy się również swoisty sposób bycia : rubaszność, bujność obyczaju, a także mentalność polskiej szlachty, która doszukiwała się swej genealogii u starożytnych Sarmatów. Cechowali się oni odwagą, walecznością, rycerskością oraz wspaniałomyślnością. Za najważniejszą cechę Sarmaty uważano pobożność - Sarmata był rycerzem wciąż gotowym do walki w obronie chrześcijaństwa.
              Podkreśleniu idei patriotyzmu i jej polskości "służyły" szlachcie niechęć do cudzoziemszczyzny, tradycjonalizm a także gloryfikacja dawnych praw i obyczajów.
              Z czasem pojęcie sarmatyzmu nabrało ujemnego znaczenia. Oznaczało całokształt obyczajów, kultury szlacheckiej, utożsamianych z zacofaniem, nietolerancją, dewocją, skłonnością do zabaw. Warto jednak dodać, że sarmatyzm był zjawiskiem występującym jedynie w Polsce i cechującym szlachtę Rzeczypospolitej między II połową XVI, a XVIII

wiekiem. O sarmatyźmie możemy mówić w różnych kategoriach, zależnie od tego jak jest on nam przedstawiany. Nurt ziemiański reprezentowali Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek. To właśnie na podstawie ich sposobu ukazania szlachty możemy rozróżniać dwa zupełnie inne oblicza sarmatyzmu.
Jan Chryzostom Pasek był typowym przedstawicielem średniej szlachty. Tak jak każdy ówczesny Sarmata był

żołnierzem jak i gospodarzem. Brał udział w wielu wyprawach, między innymi do Danii i Moskwy. Osiadł na wsi i zajął się gospodarką. Pisał również pamiętniki. Jego pozja należy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. W swoich pamiętnikach Pasek przedstawił portret polskiego Sarmaty, którego wówczas uważano za przykład prawego szlachcica. Jego pamiętniki przepełnione są ideologią ogółu XVII- wiecznej szlachty, ideologią, która nacechowana jest umysłowym zacofaniem oraz fanatyzmem. Występuje również patriotyzm, waleczność oraz gotowość do obrony ojczyzny.
Pamiętniki Paska możemy podzielić na dwie części. Pierwszą opisującą wyprawy wojenne i drugą, która przedstawia nam ziemiański żywot Polaka. W pierwszej części poznajemy dzieje Paska, który dużo podróżował, uczestnicząc w wielu walkach. Poznajemy walki Czanieckiego ze Szwedami w Polsce, wojnę Danii, wojny z Moskwą, konfederacje wojskowe Związku Święconego i rokosz Lubomirskiego.
W kronikarskim zapisie "Pamiętników" pojawiają się także wypadki historyczne z czasów Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, między innymi walki z Tatarami w 1672 roku. Pasek powołując się na relacje z drugiej ręki, opisuje również odsiecz wiedeńską. Do udziału w tych wszystkich wydarzeniach skłoniły Paska ambicja, chęć zdobycia łupów, nadzieja zrobienia kariery, żądza przygód, ciekawość świata oraz poczycie obowiązku patriotycznego.
Pisząc o latach swej służby wojennej Pasek przedstawia się jako świetny kompan, wzorowy patriota i dobry żołnierz, cieszący się autorytetem zarówno podwładnych, jak i przełożonych. W rzeczywistości jest typowym przedstawicielem Sarmaty, człowieka pełnego przesądów, uprzedzeń i skłonności do alkoholu. Jest osobą o ciasnych horyzontach myślowych, maskowanych pozorami obycia i erudycji.

Uderza jego powierzchowność przy próbach refleksji nad opisywanymi zdarzeniami, niezwykła pewność siebie i skłonność do samochwalstwa. Religijność samego Paska i portretowanych przez niego szlachciców jest bardzo ceremonialna, brak jej jednak głębi i szczerości przeżyć. Pisząc o ówczesnym życiu autor chwalił cechy i postawy przedstawicieli stanu szlacheckiego: ciemnotę, pieniactwo, samowolę.
Pasek nie zamierzał krytykować swojego stanu; krytyczny obraz nietolerancyjnej, niezbyt odważnej, zaściankowo

myślącej szlachty zawdzięczać można szczerości autora i wyznawanym przez niego ideałom sarmackim.
              W przerwach między bitwami i potyczkami J. Ch. Pasek obserwował również kulturę i obyczaje mieszkańców. Choć, jak przystało na prawdziwego Sarmatę, przekonany jest o wyższości polskiej kultury daleki jest od potępień: "Wolu, wieprza albo barana kiedy zabiją, ton najmniejszej krople krwie nie zepsują, ale ją wytoczą w naczynie; namięszawszy w to krup jęczmiennych albo tatarczanych (...)".
              Polski szlachcic to nie tylko żołnierz, ale i ziemianin. Pasek dumie określił siebie słowami: "ultaque civis"; "bom i szlachcic, bom i żołnierz".
              Druga część pamiętników opisuje ziemiański żywot Polaka. Autora niewiele interesuje polityka, skupia się raczej na osobistych wydarzeniach. W tej części pamiętników zawiera się szeroki obraz życia ziemiańskiego i obyczajów szlacheckich. Pasek myśli kategoriami przeciętnego szlachcica, toteż ucisk i niewolę chłopów uważa za coś naturalnego. Z typowo sarmacką mentalnością odnosi się do własnej klasy i tylko szlachtę uważa za godną przedstawicielkę narodu. Życie prywatne szlachty nacechowane jest troską o dobrobyt i korzyści materialne. Wystarczy przypomnieć fragment "Pamiętników", w których Pasek opisuje swe zaloty do Anny Łąckiej. Bardziej przypominają one układy handlowe niż wyznania miłosne.

"Pamiętniki" prezentują także świadomość religijną szlachty; na ogół płytką, skłonną do dewocji i zabobonną, adekwatną do późnobarokowych, kontrreformacyjnych zjawisk życia duchowego epoki.
              Twórczość Paska jest więc wiarygodnym dokumentem mentalności przeciętnego szlachcica polskiego drugiej połowy XVII wieku. W sposób poniekąd mimowolny, poprzez sam temat i charakter wspomnień, kronikarz ujawnia obyczaje, stan świadomości i poziom etyczny braci szlacheckiej.
              Zupełnie inny obraz polskiego Sarmatyzmu przedstawia w swych utworach Wacław Potocki. Jego poezję charakteryzuje ogromny krytycyzm wobec szlacheckiego społeczeństwa XVII - wiecznej Polski. Wiele utworów Wacława Potockiego stanowi ówczesny racunek obywatelskiego sumienia. Przedstawia nam w rozlgły sposób staropolskie życie szlachecko - ziemiańskie. Cechą utworów Potockiego jest dygresyjność, wprowadzanie przeróżnych refleksji. Pisarz okazał się czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty,

coraz bardziej przywiązanej do swoich przywilejów, a zaniedbującej przy tym obowiązki.
Potocki dostrzegał przepaść pomiędzy sarmackimi ideałami, a sarmacką rzeczywistością. Porównanie współczesnych Polaków do dawnych Sarmatów, przodków bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzało teraźniejszy upadek moralny szlachty. W jego utworach szlachta jest niezdyscyplinowana, gnuśna, otacza się przepychem, nie myśli o przyszłości.
              Podobnie jak Pasek, Potocki nie tylko prowadził żywot ziemianina, ale podjął służbę żołnierską - służył w oddziałach hetmana Mikołaja Potockiego na Ukrainie.

W swym najbardziej znanym dziele " Transakcja wojny chocimskiej" przedstawia portret polskiego Sarmaty raczej krytycznie, chciał zmusi szlachtę do zastanowienia się nad sobą. Cały utwór, przerywany jest rozważaniami na temat: oni i my. Poeta porównywał szlachtę dawną oraz współczesną. Zwracał uwagę na zanik tradycji rycerskiej, nieumiejętność wykorzystywania przywilejów i wszechobecną prywatę. Współczesną sobie szlachtę Potocki krytykuje we wszystkich napisanych przez siebie utworach.
Potocki w przeciwieństwie do Paska nie spogląda z uwielbieniem na Polskich Sarmatów. Krytykuje konserwatyzm szlachty, jej wykręcanie się od służby wojskowej, brak troski o dobro ojczyzny.
              Inne wiersze, w których Wacław Potocki krytykuje szlachtę polską to: "Nierządem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie".
W pierwszym z nich autor krytykuje bałagan prawny, ucisk biedniejszej szlachty i ogólną niesprawiedliwość. "Zbytki polskie" ukazują złe cechy i przyzwyczajenia Polaków. Do największych polskich wad narodowych autor zalicza: skłonność do nieustannych zabaw, rozmiłowanie w luksusie, przywiązywanie nadmiernej wagi do wytwornego stroju, obżarstwo i pijaństwo. Polacy przedstawieni są jako naród chętnie i bezmyślnie przejmujący obce wzory. Rzeczpospolita jest coraz biedniejsza, słabsza, niebezpieczeństwo utraty niepodległości coraz większe. Potocki krytykuje głupotę i krótkowzroczność szlachty, która nie rozumie, że wraz z upadkiem kraju utraci swą dotychczasową pozycję i wszelkie bogactwa.
              Jeszcze inny utwór "Pospolite ruszenie" ukazuje zniewieściałość szlachty, która wobec zagrożenia zachowuje się beztrosko i nie słucha rozkazów. Potocki pisze o tym z gorzką ironią - pisze o bezbronności swojej ojczyzny.
Twórczość Potockiego posiada charakter reformistyczny. Poeta i równocześnie szlachecki ideolog broni założeń sarmackiego wzorca

społecznego i jednocześnie krytykuje jego realizację. Jego twórczość zyskała miano obywatelskiego sumienia narodu, gdyż twórca realizował tendencje społeczne i moralizatorskie.
              Zarówno Jan Chryzostom Pasek jak i Wacław Potocki w swojej twórczości przedstawiają nam zjawisko sarmatyzmu w kulturze polskiej, jednak ich stanowisko różni się od siebie w sposób zdecydowany.

Świat wartości sarmackich w epoce baroku odnaleźć możemy również w twórczości poetyckiej Wespazjana Kochanowskiego.
Różne sposoby przedstawiania szlachcica - Sarmaty dostrzegamy również w późniejszych epokach. W oświeceniu odnajdujemy portret Sarmaty w satyrze Ignacego Krasickiego pt:"Pijaństwo". Jak sam tytuł wskazuje ukazany jest tu wystawny styl życia polskiej szlachty. Ideologia sarmacka jest w tym okresie silnie krytykowano, gdyż przyjęła skrajne formy.
Kolejną epoką był romantyzm, który nawiązywał do pozytywnych wartości sarmatyzmu takich jak: demokratyzm, wolność i indywidualizm. Portret szlachciaca Sarmaty przedstawia nam Adam Mickiewicz w "Panu Tadeuszu". Bohaterem, który posiada typowe szlacheckie przywary takie jak: porywczość, kłótliwość, awanturnictwo, odwaga i religijność jest Jacek Soplica. Elementy kultury sarmackiej pojawiają się również z "Zemście" Aleksandra Fredry (Cześnik i Rejent).
Portret Sarmaty znajdujemy również w epoce pozytywizmu. Bohaterem, posiadającym wszystkie cechy szlachcica jest Onufry Zagłoba, występujący w "Trylogii" Henryka Sienkiewicza.

Zjawisko Sarmatyzmu, mimo że z historycznego punktu widzenia jednoznaczne, jak widać w literaturze przedstawić można w conajmniej dwojaki sposób. Dwojaki, bo przecież oprócz Paska i Potockiego nie znamy innych, jakże licznych zresztą Sarmatów piszących o kulturze i obyczajowości swoich rodaków.

Czy zatem można przedstawić to samo zjawisko w zupełnie odmienny sposób? Jak widać Sarmatyzm jest tego doskonałym przykładem.

Wizerunek Sarmaty ukazany na podstawie twórczości Wacława Potockiego i Jana Chryzostoma Paska

Jeśli chodzi om próbę zdefiniowania pojęcia Sarmatyzm to nie jest to zadanie proste, bowiem sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Pod terminem tym kryje się zarówno obyczajowość i kultura jaka panowała w Polsce od końca XVI wieku do ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej.

Sarmatyzm jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Termin ten wiąże się także z takimi wyrazami trybu życia jak i mentalności współczesnej szlachty:

·              rubaszność·             

·              bujność·              i rozkwit obyczajów i tradycji

Pojęcie to jest także wyrazem ideologii wyznawanej przez szlachtę. Uważała ona że szlachta zajmuje specjalne miejsce w dziejach Rzeczpospolitej. Argumenty przez nią wytaczane to:

o              wywodzą się ze starożytnego rodu Sarmatów

o              są spadkobiercami rycerzy- ziemian

o              stał się obrońcą wiary określał się mianem przedmurza chrześcijaństwa

Szlachcic - Sarmata był zagorzałym patriotą. Dawał temu wyraz poprzez :

o              negatywny stosunek do cudzoziemszczyzny,

o              był niezwykle związany ze swoimi rodzinnymi tradycjami

o              szanował i pamiętał o dawnych obyczajach

Jan Chryzostom Pasek,

Jan Chryzostom Pasek należy to twórców którzy pisali w nurcie sarmacko- szlacheckim. Jego najbardziej znanym utworem są biograficzne "Pamiętniki". Powstały one około roku 1690.

W okresie literatury XVII wieku pamiętniki i diariusze stanowią niezwykle cenne i są chętnie pisane i czytywane w tym okresie. Bardzo ważnym elementem tych pamiętników jest stosunek autora do prezentowanych faktów i wydarzeń. Dzięki takiemu ujęciu i prezentowaniu historii stanowią one kopalnię wiadomości o dawnych czasach i obyczajach.

Pamiętniki te składają się z dwóch części. Część pierwsza to opis wojennej wojaczki Paska. Brał on udział w walkach przeciwko Szwedom . Walczył w Danii i w Polsce. Opisuje w swoich pamiętnikach rokosz Lubomirskiego, odsiecz Wiednia. W tych walkach nie brał udziału przedstawia je z perspektywy uczestnika.

Ukazuje on przykład życia szlachcica - żołnierza. Szlachcic ten walczy nie dlatego że walczy dla kraju tylko dla łupów i zysków jakie przynosi wojna.

Wspomina także podróże zagraniczne jakie odbywał. Mamy także opis Mszy świętej. Na Mszy tej służył Pasek nie umywszy rąk po dokonanych zbrodniach. Pasek jawi się nam także jako stały bywalec uczt i zabaw, ale także jako zawadiaka. Chętnie się pojedynkował np. Mamy tu opis pojedynku pomiędzy paskiem a Nurzyńskim, który miał miejsce podczas biesiady u szlachcica Jasińskiego.

Pasek jest osoba chytra i przebiegłą ucieka z pola walki jak wie że nie m szans wygrać. Jednak dotychczasowy tryb życia postanawia zmienić. Opisuje to w drugiej części pamiętników. Postanawia się ożenić. Zdobywanie serca kandydatki ukazane także jest w pamiętnikach. Druga cześć wspomnień Paska ma charakter ziemiański. Prezentuje w nim także obyczaje szlachty. Złe traktowanie i ucisk chłopów dla szlachty jest czymś naturalnym i zgodnym z zasadami. Szlachta zatem zaspokaja wyłącznie własne potrzeby i troszczy się o swoje dobra i swoje korzyści. Dlatego druga część pamiętników ukazuje nam Paska jako typowego Sarmatę. Sarmata uwielbi pić, bawić się , pojedynkować się. Taki właśnie jest Pasek.

Dlatego utwór ten możemy uznać za doskonały obraz epoki barokowej. Charakterystyki ludzi i zwyczajów wtedy panujących.

Język jakim pisane są Pamiętniki charakteryzuje się żywym potocznym językiem, opisy są długie rozwlekłe co może wskazywać na czerpanie z gawędy.

Wacław Potocki:

Wacław Potocki jest przedstawicielem nurtu ziemiańskiego, który inaczej nazywany nurtem sarmackim lub też swojskim. Cechą charakterystyczną tej literatury była to , że je twórcy ogromna wagę przykładali do dawnych tradycji rodzinnych. Miejscem rozwoju tej literatury były przede wszystkim dworki szlacheckie . Dlatego tez często mówimy że w literatura sarmacka jest swoistym wyrazem ideologii szlacheckiej. Związek to miało także z faktem że szlachta uznawała swój naród za najlepszy i najważniejszy ponad wszystkie inne.

O twórczości Wacława Potockiego zwykło się także mówić że stanowi ona sumienie narodowe. Potocki realizuje w swoich utworach ważne problemy społeczne i moralizatorskie. Oto przykłady wierszy , w których podjęte są kwestie bezpośrednio dotyczące społeczeństwa:

·              "Nierządem Polska stoi" - jest to wiersz , w którym mamy ukazany ówczesny i prawdziwy obraz sytuacji w Polsce. Polska jest przykładem państwa w którym przepisy i prawo jest ciągle zmieniane. Cierpi przez to najbardziej najbiedniejsza warstwa społeczna, prowadzi to do jej skrajnego ubóstwa. Poeta Wacław Potocki w swoich wierszach wykazuje się ogromna troską o losy swojej ojczyzny a także mamy tu przejaw jego gorącej miłości patriotycznej.

" Nierządem powiedział ktoś dawno, Polska stoi; Gdyby dziś pojrzał z grobu po ojczyźnie swojej, Zawołałby co gała: Wracam znowu, skądem, Żebym tak srogim z Polską nie ginął nierządem!".

·              "Natura wszystkim jednaka" to kolejny bardzo ważny wiersz traktujący o równości wszystkich ludzi i praw. Zdaniem Potockiego prawa pisane powinny być·              takie same dla każdego człowieka. Powinna panować·              równość·              , bo w naturze i wedle jej praw wszyscy ludzie są równi. Przyczyną nierówności są nasze chore i bezpodstawne wymysły. Potocki jest jednym z nielicznych szlachciców , którzy ciepłym i dobrym stosunkiem darzą chłopów, ponad to okazuje im także współczucie. Stara się także zrozumieć·              ich niedolę. . Autor ma ciepły stosunek do chłopa, okazuje mu współczucie. Krytykuje szlachtę, potępia ich grzeszne i pełne pokus życie. W wierszu tym Potocki odnosi się także do sumienia narodowego i religii. Chce w ten sposób doprowadzić·              do zmiany postępowania szlachty.

·              "Wolne kozy od pługu" - tu także mamy motyw okazywania współczucia chłopom. Opisany tu mamy żywot jaki wiedzie człowiek. Pracuje on cały dzień, natomiast niedziela dzień wolny jest dla niego karą - zakuty jest w pańskie dyby. Natomiast szlachta wiedzie żywot niezwykle konsumpcyjny. Nie chce podzielić·              się swoim majątkiem z potrzebującym państwem. Według nich to chłop ma pracować·              a oni maja tylko pilnować·              by oni pracowali. W zakończeniu utworu Potocki przypomina o dniu sądu ostatecznego w którym rozliczeni zostaniemy ze swojego postępowania.

- "Czuj! Stary pies szczeka" - w wierszu tym mamy ukazany motyw - ojczyzny jako swojego domu. Wacław Potocki jako podmiot liryczny wczuwa się w psa, staje się nim. Próbuje swoim szczekaniem ostrzec gospodarza przed zbliżającym się niebezpieczeństwem. Gospodarz jednak lekceważy szczekanie psa tym samym naraża się na niebezpieczeństwo. Potocki ukazuje w tym wierszu szlachtę jako groźnego wewnętrznego wroga naszej ojczyzny. Szlachta bowiem działa na niekorzyść kraju. Popełnia kradzieże, bez opamiętania urządza sobie zabawy. Żyje i wywyższa się ponad stan nie zważa na potrzeby innych. . W tym wierszu osądowi poddane zostaje także duchowieństwo które nie moralizuje szlachty.

Analiza postulatów patriotycznych zawartych w wierszach Wacława Potockiego:

- "Nierządem Polska stoi" - bałagan prawny, ucisk biedniejszej szlachty i niesprawiedliwość ... (patrz wyżej)

- "Pospolite ruszenie" - wiersz ukazuje beztroska szlachtę , która niczym się nie przejmuje tylko zamiast walczyć w obozie po prostu sobie śpi. Wniosek jaki należy wyciągnąć jest następujący należy ukrócić

samowolę szlachty i sroga dyscyplinę wprowadzić.

- "Transakcja wojny chocimskiej ..." utwór pt. "Transakcja wojny chocimskiej" napisał w roku 1670.

Tematem utworu jest wojna z Turkami z roku 1621. Bitwa ta toczona była pod wodzą Karola Chodkiewicza. Celem Potockiego jest przypomnienie tej heroicznej i pełnej patriotyzmu bitwy by wywołać refleksję i pokazać, że potrafimy walczyć. Ponad to w utworze wplecione mamy osobiste refleksje i uwagi Potockiego. W mowy swoich postaci wkłada patriotyzm. Postacie poematu mówią o obronie i szacunku jakim należy darzyć swoją ukochaną ojczyzną.

- " Zbytki polskie" jest to utwór w którym ukazana została krytyka przepychu z jakim żyje szlachta. Nie zwraca ona uwagi potrzeby na kraju tylko jedynie na własne.

Problematyka religijna i wyznaniowa także ma swoje miejsce w wierszach Wacława Potockiego. Potępia w swoich utworach nietolerancję religijną. Nie rozumie dlaczego dzieli się wyznawców i wiary na tych dobrych i na tych złych. Jest on przeciwnikiem szykan , które także osobiście go dotknęły, gdyż zmuszony był zmienić wyznanie z arianizmu na katolicyzm.

              Sarmatyzm to zjawisko niezwykle bogate i choć dzisiaj pojęcie to używane jest niemal wyłącznie w znaczeniu negatywnym, nie zawsze tak było. Oczywiście, twierdzenie, że polska szlachta wywodzi się od starożytnego plemienia Sarmatów, nigdy nie miało historycznego uzasadnienia i dziś wydaje się po prostu śmieszne. Nie było jednak nic złego w tym, że Polacy chcieli przejąć wspaniałe przymioty Sarmatów, takie jak męstwo, waleczność czy wierność. Problem pojawił się wtedy, kiedy przedstawiciele szlachty zaczęli, ze względu na swoje rzekome pochodzenie, uważać się za ważniejszych, wybitniejszych, lepszych od innych. Same zaś ideały, początkowo szczytne, uległy skostnieniu i przeobraziły się w stereotypowe poglądy i sposoby zachowania. Stąd właśnie dwie wizje sarmatyzmu: idealistyczna, bliska Potockiemu, który sprzeciwiał się wszystkiemu, co było z nią niezgodne i ta w porównaniu do szczytnych ideałów zniekształcona, w której znakomicie odnajdywał się Jan Chryzostom Pasek.
              Pasek to typowy polski szlachcic, żołnierz, ale i pan na włościach, kłótnik, pieniacz – więc wzorcowy przykład siedemnastowiecznego Sarmaty. Z kolei Potocki jest postacią o tyle ciekawą, że jako arianin doznał prześladowań związanych z nietolerancją wyznaniową, a po edykcie 1658 roku zmuszony był do przejścia na katolicyzm. Osobiste przeżycia niewątpliwie wpłynęły na to, jak pisarz postrzegał ówczesną Rzeczpospolitą. Najważniejszym materiałem literackim będą w tej pracy Pamiętniki Paska i wiersze Potockiego.
              Pasek pisał o sobie. Był doświadczonym żołnierzem, prawdziwym szlachcicem na zagrodzie, co czuł się równy wojewodzie. Ale mimo że przedstawia fakty subiektywnie, ze swojego punktu widzenia, nie mamy wątpliwości – to kłamczuch, kłótnik, awanturnik i pyszałek. Człowiek, który nieustannie się z kimś procesuje, wszczyna spory i ucztuje. Do tego dodajmy skąpstwo, nietolerancję, okrucieństwo wobec wroga i ciasne horyzonty, które ujawnia, opisując zwyczaje innych narodów. Typowy Sarmata. Taką postawę potępiam. Potępiły ją późniejsze epoki, zwłaszcza oświecenie. Lecz przecież sarmatyzm ma przecież jeszcze inne oblicze. Nawet Potocki – krytyk szlachty – prezentuje w „Transakcji…” pozytywny obraz Sarmaty, patrioty, dziedzica starożytnych cnót, rycerza odważnego, walecznego oddanego ojczyźnie. I ten portret podejmą pokolenia – najsilniej chyba Sienkiewicz w „Trylogii”.

Barwne opisy szlacheckiego życia i sarmackich obyczajów odnaleźć możemy również w utworach Wacława Potockiego, przede wszystkim w zbiorach „Moralia” i „Ogród fraszek”. Autor chwali spokojny żywot ziemianina, zachwyca się rodzinną okolicą, przywołuje wiele scenek z powszedniego życia szlachty. Często z ironią, drwiną albo wręcz szyderstwem mówi o pewnych cechach i zachowaniach polskich szlachciców, które, według niego, zwiastują powolny upadek Rzeczypospolitej. Przykładu dostarcza fraszka „Zbytki polskie”, w której w iście barokowy sposób, za pomocą wyliczeń zakończonych zaskakującą puentą, poeta rozprawia się z sarmackim nieumiarkowaniem w korzystaniu z rozmaitych uciech świata. Krytykuje też nietolerancję religijną, choćby w utworze „Kto mocniejszy, ten lepszy”, i zasadę liberum veto. Trzeba jednak zaznaczyć, że w swoich utworach Wacław Potocki nie tylko ironizuje, wyśmiewa czy krytykuje. Daje również czytelnikom przykłady postaw i cech godnych naśladowania. Tak jest w „Transakcji wojny chocimskiej”. Wzorem Polaka jest tutaj Jan Karol Chodkiewicz, który w swoich działaniach kieruje się wyłącznie dobrem ojczyzny. Dostojny, waleczny i nieustannie zatroskany o losy Rzeczypospolitej – miał pokazywać czytelnikom, czym powinien charakteryzować się prawdziwy polski szlachcic. „Transakcja wojny chocimskiej” jest jednak przede wszystkim obroną „prawdziwego” sarmatyzmu, tego jeszcze niezepsutego, niewypaczonego. Chodkiewicz mówi na przykład wprost o wyższości Sarmatów nad innymi narodami. Nie wynika to jednak z pychy i megalomanii, lecz z przekonania, że wyższość ta bierze się z odziedziczonych po starożytnych Sarmatach cnót, jak waleczność, rycerskość czy całkowite wyzbycie się egoizmu i oddanie sprawom ojczyzny. Potocki nie przekreśla więc kultury sarmackiej, do której przecież sam należy.
              Zarówno lektura utworów Wacława Potockiego, jak i Jana Chryzostoma Paska nie jest dla dzisiejszego czytelnika prosta. Przede wszystkim ze względu na język. Wydaje mi się jednak, że do współczesnego odbiorcy lepiej trafiają „Pamiętniki” Paska. Jeżeli pokona się barierę językową, to tekst ten po prostu wciąga. Opisuje w sposób niezwykle plastyczny konkretne starcia, potyczki, koncentrując się przede wszystkim na swoich przeżyciach. W utworach Wacława Potockiego również odnaleźć można wiele plastycznych, żywych opisów, interesujące są także przywoływane scenki rodzajowe. A jednak „Transakcja wojny chocimskiej” nie pochłania tak jak dzieje Paska. Myślę, że jednym z powodów tego może być język...