9
ANTYK
1. Jak motywy antyczne rysowały się w poszczególnych epokach historyczno-literackich?
- Renesans
- chętnie nawiązywano do antyku - charakter epoki
- Kochanowski znał utwory Horacego, bardzo wysoko je cenił i do nich nawiązywał :
- exegi monumentum : sława, czyniąca nieśmiertelnym (Horacy) - u Kochanowskiego, pieśń XXIV (księgi wtóre)
- non omnis moriar (Horacy)- nie wszystek umrę : fraszak „Ku muzom” : „proszę, niech ze mną raz me rymy nie giną, ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!”
- Odprawa posłów greckich Kochanowskiego - nawiązanie do mitu o wojnie trojańskiej, kiedy to greccy posłowie przybywają do Troi upomnieć się o porwaną Helenę
- Barok
- podobnie jak w renesansie, twrórcy barokowi chętnie posługiwali się motywami mitologicznymi; w literaturze poslkiej wiązało się to z przekładami utworów popularnego u nas Mariniego, sięgającego do tekstów antycznych
- poezja J.A.Morsztyna : motyw mitologicznego bożka miłości - „złapał mie w sieci Kupido figlarny”
- Oświecenie
- nurt klasycystyczny oświecenia : uczyć i bawić jednocześnie; gatunki (antyczne?): bajki, satyry, poematy heroikomiczne; powrót do wzorów klasycznych, wyróżniających się symetrią, harmonią, wiernym odtworzeniem natury, opierających się na poznaniu rozumowym
- poematy heroikomiczne (Monachomachia) Krasickiego
- Romantyzm
- prometeizm (mit.) : samotne cierpienie za idee i szczęście ludzkości :
- III część dziadów : Polska mająca się poświęcić dla innych narodów; bunt Konrada przeciwko Bogu i porządkowi boskiemu, Konrad deklaruje się jako reprezentant uciśnionego ludu :
- nazywam się Milijon, bo za miliony Kocham i cierpię katusze
- Współczesna
- „Prometeusz” Staffa
2. Zestaw cechy dramatu antycznego ze znanymi ci odmianami gatunku z późniejszych epok.
- zestawienie cech dramatu antycznego z romantycznym (TL pyt. 20)
- zestawienie cech tragedii romantycznej z szekspirowską (TL pyt. 19)
3. Przedstaw cechy eposu na przykładzie "Iliady" Homera.
- epos: główny gatunek epiki do czasu powstania powieści (tu dalej), rozbudowany utwór wierszowany, ukazuje dzieje
legendarnych lub historycznych bohaterów czyny na tle wydarzeń ważnych dla danej społeczności. Iliada ->
bohaterowie: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena (tu Kochanowski), bogowie greccy. Tło fabuły-> wojna trojańska
- źródła eposu: mity i podania (Iliada -> z mitu o jabłku niezgody)
- cechy eposu
a) inwokacja -> apostrofa we wstępie utworu do bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła. ( w Iliadzie do Muzy ->
podaje pieśń śpiewakom)
b) równoległość dwóch płaszczyzn -> świata bogów i ludzi. W Iliadzie bogowie walczą po dwóch stronach
(np. Atena pomaga Achillesowi pokonać Hektora), także ludzie i ludzkie uczucia (miłość Parysa i Heleny)
c) narrator -> ujawnia uczucia tylko w inwokacji, później podchodzi do wydarzeń z dystansu, jest obiektywny i
wszechstronny
d) podniosły, patetyczny styl -> dostosowane do powagi opisywanych zdarzeń (np. sposób opisu pojedynku Achillesa i
Hektora)
e) szczegółowy, realistyczny opis -> przedmiotów i sytuacji (np. opis tarczy Achillesa wykonanej przez Hefajstosa ->
wyobrażenie Ziemi, nieba, morza, dwóch miast i życia w nich -> śluby, uczty, handlujących)
f) opisy scen batalistycznych -> walka A. z H., obraz oblężenia grodu, bitwy
g) porównania homeryckie -> porównanie, którego drugi człon jest rozbudowany i stanowi odrębną historyjkę (np.
porównanie walczących A. i H. do walki orła i gołębicy)
h) epizodyczność akcji -> możemy dowolny kawałek wyjąć i przeczytać jako osobną opowieść
i) mimetyzm - naśladowanie rzeczywistości ( w opisie tarczy Achillesa?)
j) heksametr -> wers składa się z sześciu (heks - sześć) stóp metrycznych -> stóp lub daktyli
- przykłady eposów : Odyseja, (...)
4. Co to jest poezja tyrtejska?
- poezja czynu, zagrzewająca do walki
- bohaterstwo tych, którzy potrafią oddać życie dla swego kraju, motyw walki o ojczyznę
- od Tyrteusza (Tyrtajos - poeta grecki). Żył VII w. p.n.e. Zagrzewał do walki Spartan (podobno dzięki niemu
pokonali wroga. "Nie ma piękniejszej śmierci niż w pierwszym szeregu, podczas walki za ojczyznę
- Poeta-Tyrteusz: Nie poprzestaje na pieśni, sam chwyta za oręż, rusza do boju, ginie
- Tyrteuszowie:
1) ginący za ojczyznę, poeta rzucający się w wir walki
2) romantycy krajowi, biorący udział w powstaniach
3) powstańcy warszawscy 1944, kolumbowie (Baczyński, Trzebiński)
- Nurt tyrtejski
- Jan Kochanowski - „pieśń o spustoszeniu Podola”, fraszka „na Rokalskie mogiły”
- Wacław Potocki - „Trasakcja wojny chocimskiej” (?)
- Mickiewicz - „Konrad Wallenrod”, „Dziady cz. III”, wątek polityczny w „panu Tadeuszu”
- Słowacki - „Kordian”, „Grób Agamemnona”, „Testament mój”
- kolumbowie - Baczyński
- Gałczyńskie - „Pieśń o żołnierzach z Westerplatte”
5. Jak rozumiesz określenie "bogowie jak ludzie - ludzie jak bogowie?"
- Często określa się tak bohaterów mitologii -> literatury wywodzącej się z niej.
- Bogowie greccy podobni do ludzi: te same pragnienia i namiętności, rywalizują o względy Zeusa, zazdroszczą sobie,
knują intrygi, dokonują zemsty, kochają i nienawidzą. Można ich przekupić, można wpłynąć na ich decyzje.
- Ludzie często mają boskie właściwości: są "powiększeni", np. Achilles, półbóg (miał tylko jeden słaby punkt w ciele).
- Bogowie (etycznie) nie przewyższają ludzi, nie ma wielkiej różnicy - bogowie mogą być jak ludzie i vice versa.
- przykłady można podać (Achilles, Tezeusz), (historia nimfy Echo - Hera, Narcyz, Zeus)
6. Kim był Homer? Co to jest kwestia homerycka?
- pierwszy epik, autor "Iliady" i "Odysei", stworzył wzór eposu, (Homer-ślepiec) - niewidomy?. Żył w IX-VIII w. p.n.e.
- kwestia homerycka - spór uczonych, toczony przez stulecia -> autorstwo "Iliady" i "Odysei".
1) W XVII w. Francuzi wymyślili że wywodzą się z twórczości wędrownych śpiewaków.
2) Później: twórczość ustna, spisana dopiero w VI w. p.n.e.
3) XIX w.: oba dzieła napisał ten sam człowiek lub zbiory poematów różnych twórców, mity z przekazów ustnych.
starożytni nie mieli wątpliwości co do jego istnienia. Dzisiejsze badania komputerowe potwierdzają to, więc chyba był...
- Iliada -> o wojnie sprzed 400 lat!
- "Homer poucza nas o wszystkim, co powinien wiedzieć człowiek godny swej nazwy: o zajęciach ludzkich podczas wojny
i pokoju, o zawodach, polityce i dyplomacji, mądrości, dobrych obyczajach"
- można nawijać o Iliadzie lub Odysei, o wzorze eposu
7. Jak mity wyjaśniają wielkie tajemnice istnienia: stworzenie świata, pochodzenie bogów i ludzi, przemianę pór roku, śmierć i życie pośmiertne człowieka?"
- Na początku chaos (nieuporządkowana, ciężka i ciemna, mieszanina ziemi, wody, ognia, powietrza). Z Chaosu - Uranos
(Niebo) i Gaja (Ziemia)-> związek -> tytani. Potomstwo tytanów - szkaradne i okrutne (sturęcy, cyklopi) - Uranos strącił
ich w czeluści Tartaru. Ocalał najmłodszy (tytan) - Kronos, okaleczył ojca i przejął władzę. Ojciec rzucił na niego
klątwę - jemu też syn odbierze berło.
- Równolegle rodził się świat. Nad ziemią (z Chaosu) - młode słońce, z chmur - obfite deszcze. Pierwsze lasy, rzeczy -
przybierały znajome kształty ( przekształcanie się jednego w drugie). Nad światem rządził Kronos z Reją. Połykał swoje
dzieci (bo klątwa). Reja ocaliła jednego - podając Kronosowi kamień w pieluchach zamiast syna. Zeus ( wychowany w
ukryciu) pokonał ojca - zmusił do "zwrócenia" potomstwa (Posejdon, Hades, Zeus, Hera, Hestia, Demeter). Podzielili
między siebie władzę, siedziba - Olimp, wiedli boskie życie ( a Zeus płodził potomstwo).
- Ludzi stworzył Tytan - Prometeusz - z gliny i łez. Duszę - z ognia niebieskiego( parę iskier ukradł z rydwanu słońca).
- Demeter -> córka Persefonę. Gdy zrywała kwiatki (P) porwał ją do królestwa piekieł Hades. Demeter przeklęła " łanów
zieloną chwałę" - zasiewy zmarniały, (trzody bez świeżej karmy itp.). Zeus kazał Hadesowi zwrócić Persefonę. On podał
jej owoc granatu którego zjedzenie wiąże z państwem cieniów. Persefona zjadła i odtąd corocznie na 3 mieś. wracała do
męża. Gdy P. wychodziła z podziemia - wiosna - radość Demeter. Przy rozstaniu - Jesień. Zima - P. w Hadesie.
- Po śmierci dusza człowieka -> świat umarłych. Sama nie może , bo musiałaby przepłynąć wiele piekielnych rzek - za
mało sił. Musi poprosić Charona (przewoźnik, brzydki dziad) o przeprawienie na drugą stronę. CH. wpuszcza tylko
tych, którzy mają czym zapłacić - nieboszczykowi przy pogrzebie - w usta wkładali monetę (1-go obola). Na drugim
brzegu Cerber (pies o trzech łbach). Jest bardzo miły dla wchodzących, ale jak ktoś chce wyjść, to ma „przesrane” ;)
- Królestwo cieniów - równina, chłodna i martwa. Każda z dusz ma miejsce (osobno niemowlęta itp.). Wszyscy czekają na
sąd (sędziowie: Minos, Ajakos i Radamantys - na ziemi dobrze rządzili). W piekle także miejsce dla zbrodniarzy - Tartar
i miejsce dla sprawiedliwych - Wyspa Błogosławionych. Królują Hades i Persefona.
8. Czy można powiązać z dziejami Edypa pojęcie fatum oraz ironii tragicznej?
- Tak. Cała historia rodu (opowiedzieć !) to potwierdzenie tezy: nie uciekniesz od tego, co jest ci
przepowiedziane/przeznaczone, nawet jak będziesz to znał.
- fatalizm -> konieczność i nieodwołalność wypadków, które mają nastąpić
- przepowiednia: zabije ojca, ożeni się z matką i będzie z nią miał dzieci.
- ironia losu (do opowiedzenia): Lajos wie, że syn ma go zgładzić, więc go porzuca, syn też zna przepowiednię, więc
ucieka od domniemanych rodziców a na drodze spotyka ojca, którego zabija (;))
- Terezjasz - ślepy wiescz (oślepł w wyniku sprzeczki Zeusa i Hera -> kto większą przyjemność podczas aktu miłosnego,
kobieta czy mężczyzna? Terezjasz powiedział że 90% ma kobieta -> Hera go oślepiła, ale Zeus dał mu widzenie future)
- Kubuś Fatalista (że także pojęcie fatum i ironii tragicznej)
9. Co to jest mit i jakie ma znaczenie? Podaj funkcje i podział mitów.
- mit -> opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności
- opowiada o : początkach istnienia świata, powstawaniu bogów i ludzi, wyraża emocje (lęk, radość)
- kultura grecka -> bardzo bogata mitologia (Prometeusz, Ikar) nie są to relikty przeszłości
- motywy, postawy, pojęcia z mitów do dziś są w literaturze i sztuce, a nawet w języku
- dziś nie są wierzeniami religijnymi, ale tkwią w świadomości i kulturze - uniwersalne ludzkie czyny i uczucia.
- Podział mitów: Funkcje:
poznawcze (wyjaśniają niezrozumiałe zjawiska przyrody -> burza)
światopoglądowe (podstawa wierzeń religijnych)
sakralne (przedstawiają wzorce rytualnych obrzędów, jak czcić bogów)
- Podział:
teogoniczne (o powstawaniu bogów -> Zeus, kronos)
kosmogoniczne (o powstawaniu świata -> Gaia, Uranos)
antropogeniczne (o powstawaniu człowieka -> Prometeusz)
genealogiczne (o historii rodów -> Labdakidów np.)
- ale mity obecne też w następnych epokach, może też oddziaływać współcześnie:
- mit Ordona, mit Napoleona, mit żyjącego Jana Pawła II - pielgrzym
- mit księżnej Diany (dobra, pomagała innym, to że zmarła spotęgowało)
10. Na czym polega uniwersalizm mitu ikaryjskiego?
- dwóch bohaterów -> Dedal i Ikar. Dedal - niezwykle zdolny konstruktor(labirynt dla minotaura, rzeźbiarz). Tęsknił za
ojczyzną, wydostanie się z Krety -> tylko podstęp. Skonstruował skrzydła z ptasich piór zlepionych woskiem. Wraz z
synem wzbili się w powietrze - realizując marzenie człowieka o podniebnym locie na wzór ptaków. Ikar (mimo
przestróg) wzbijał się wyżej, bliżej słońca. Wosk się stopił, Ikar spadł i poniósł śmierć a rozsądny Dedal doleciał.
- uniwersalne wartości i odwieczne postawy człowieka: dwie postawy wobec tajemnic świata:
1) rozsądna, mieszcząca się w granicach możliwości i bezpieczeństwa
2) młodzieńcza, entuzjastyczna, podejmująca ryzyko, by zgłębić tajniki natury.
- Dedal - racjonalista, umie zmierzyć niebezpieczeństwo, przewidywać skutki działań.
- Ikar - idealista, marzyciel, szaleniec - pierwowzór dla entuzjastów wielu pokoleń. Także konflikt pokoleniowy ojciec-syn
- zderzenie rozsądku dojrzałości z młodzieńczym idealizmem. Piękna opowieść ilustrująca ludzkie postawy i pragnienia.
- Po czyjej stronie racja? Dedal : nie należy łamać ustaleń, trzeba działać rozsądnie i praktycznie. Ikar: trzeba dążyć do
niemożliwego, trzeba ryzykować, marzyć i oglądać świat przez pryzmat swoich szalonych pragnień.
- Fakt, że pytanie wciąż pozostaje otwarte, dowodzi uniwersalności mitu ikaryjskiego.
- nawiązania literackie
- Kochanowski - „do fraszek”
- obraz Breugel’a „Upadek Ikara”
- Grochowiak, Różewicz, Bryll
11. Arystotelesowska koncepcja bohatera tragicznego. Omów na przykładach znanych ci bohaterów dramatów antycznych
12. Jaką filozofię prezentuje w swojej poezji Horacy?
- żył 65-8 p.n.e., największy rzymski poeta, kształci się w Rzymie i Atenach. Trochę wojował, ale później osiadł na wsi
gdzie w spokoju mógł tworzyć.
- dorobek: „Epody”, dwie księgi „Satyr”, cztery księgi „Pieśni”, dwie księgi „Listów”
- poglądy:
- żyć spokojnie, beztrosko, niezależnie, najważniejszy spokój ducha, carpe diem (chwytaj chwilę)
- nie należy się bać śmierci, exegi monumentum (nieśmiertelność poezji), w nieszczęściu równowaga ducha
- hołduje wartościom duchowym
- w carminach (pieśniach) - filozofia umiaru i złotego środka -> czyli ze stoicyzmu i epikureizmu to, co najlepsze.
- świat poetycki - Arkadia (świat pokoju i szczęścia)
- cieszmy się tym, co jest, ceńmy rozum, zdrowie, łagodną radość
- "O co poeta prosi Apollina" (można przytoczyć)
13. Wyjaśnij pojęcia : mimesis, katharsis, apate, hamatria - przywołując konkretne przykłady literackie.
- mimesis : naśladowanie rzeczywistości w sztuce, jedna z podstawowych i swoistych kategorii antycznej estetyki, określająca relację między dziełem a światem wobec niego zewnętrznym
- tragedia „Antygona” : utwór Sofoklesa budził w odbiorcach trwogę w stosunku do Kreona i litość dla Antygony;
- „Król Edyp” - Edyp dowiaduje się, że popełnił nieświadomie zbrodnię, ,musi ponieść karę (fatum)
- ...
SelenaGomez_xD