7
BAROK
1. Przedstaw tematy i gatunki charakterystyczne dla baroku.
- gatunki literackie : wzorce ukształtowane wcześniej.
- gatunki w Europie
- sonety (Szekspir), komedie (Molier, Corneille), tragedie (Szekspir, Corneille), epos (Tasso),
- tragikomedia (Corneille), bajki (La Fontaine), powieϾ (Cervantes)
- gatunki literackie w Polsce
- sonet (Mikołaj Sęp-Szarzyński, J.A.Morsztyn, Naborowski), erotyki (Morsztyn), fraszki i treny (Potocki),
epos (Wacław Potocki), pamiętniki (Pasek), poematy (Twardowski)
Tematy
* człowiek i jego kondycja we wszechświecie
- próba poszukiwań wartości trwałych i ocena wartości świata doczesnego
- istota ludzka wobec czasu i przemijalności (Daniel Naborowski)
- życie jako heroiczna walka z pokusami ziemskimi (Mikołaj Sęp Szarzyński)
* Miłość
- różne sposoby ujęcia i próby opisu
- jako uczucie trwalsze niż przemijanie (D.Naborowski - Do Anny)
- miłość do Boga jako jedyna prawdziwa wartość (M.Sęp Szarzyński)
- miłość jako pożar zmysłów i jako gra wojenna (Morsztyn - Do trupa)
- wyraz miłości - listy Jana Sobieskiego do Marysieńki
* Ojczyzna i troska o jej los (poezja)
- wiersze Wacława Potockiego („Nierządem Polska stoi”, „Pospolite ruszenie”)
- eposy („Transakcja wojny chocimskiej” - Chodkiewicz - wzór patrioty - sarmacki mit waleczności)
- troska o kraj - w listach do Marysieńki Sobieskiego
- patriotyzm - postawa postulowana w idealnym micie Sarmaty w „Pamiętnikach” J.Ch.Paska
* Nierówność społeczna i nietolerancja wyznaniowa
- liczni anonimowi twórcy („Lament chłopski na pany”)
- Jan z Kijan („Co ludzie robią na świecie”)
- poeta przejęty niesprawiedliwością współczesnej rzeczywistości - Wacław Potocki
- potępienie braku tolerancji wyznaniowej (Potocki - „Kto mocniejszy ten lepszy”)
* wieś i ideał życia ziemiańskiego
‘Pamiętniki’ Paska, poezja ziemiańska : sielanki barokowe Zimorowica
2. Motyw vanitas vanitatum z Księgi Koheleta i jego barokowe wyobrażenie na wybranych przykładach.
- vanitas vanitatum et omnia vanitas - z mądrościowej Księgi Koheleta
- pytanie o sens istnienia (rodowód w Biblii), zadawano sobie i w średniowieczu i w baroku (wiara w Boga i
życie wieczne)
- w baroku : głównie nurt metafizyczny (literatura)
- Mikołaj Sęp Szarzyński
Sonet V „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” - o rzeczach, które „i mienić i muszą się psować”
nacisk na wartości duchowe eliminuje to, co człowiek może zdobyć w życiu ziemskim
myśl o przemijaniu, obraz świata w ruchu
- Sebastian Grabowiecki
życie : „jak obłok upływa, potem z oka ginie”
istnienie ludzkie to powolne przybliżanie się do śmierci
rzeczy otaczające człowieka, źródło grzechu, odejścia od Boga - „ciemność świeckich obłudności”
życie ludzkie - wiele błędów - bo nieustanny rozdzwięk między duszą i ciałem
- Daniel Naborowski
„Marność” - nawiązanie do motywu vanitas, ale odmienne spojrzenie poety
- „To na wieki nie minie, że marna marność słynie” - w istocie człowieka skłonność do marności (o
grzesznej naturze, jaką da nam stwórca)
- co czynić: „Nade wszystko bać się Boga”, a wtedy śmierć (w ogóle przyszłość) nie jest straszna
„Krótkość żywota” - życie : rzecz ulotna, nieuchwytna, trwająca moment
tylko cnota „wiecznie trwa i wiecznie płynie”
- Motyw vanitas - ściśle związany z barokowym światopoglądem, z przekonaniem, że życie na ziemi trwa tyle,
co mgnienie oka. Co robić? 1) wykorzystać ten czas i użyć rozkoszy 2) odrzucić to, co materialne, upatrując
ocalenia od nicości w zawierzeniu Bogu.
* 3. Przedstaw zjawisko sarmatyzmu i dokonaj charakterystyki w oparciu o wybrane utwory.
- Sarmatyzm
- kultura XVII w. Polski : styl życia średniej i drobnej szlachty
- koniec XVI w. : jakoby pochodzimy (polacy) od starożytnego rodu sarmatów
- Sarmacja : ziemie polskie i słowiańskie, zamieszkana w 300 p.n.e. przez legendarnych Sarmatów,
uwaznych za doskonałych, walecznych i mężnych rycerzy (teorię stworzyli historycy renesansowi)
- Sarmata (wzór osobowy i kulturowy)
- hołdował tradycji, dawnym obyczajom, z niechęcią do cudzoziemców, negował obcą modę
- strzegł przywilejów szlacheckich
- uczestniczył (aktywnie) w sejmikach i rokoszach
- wiódł życie ziemiańskie (z czasem się do niego ograniczył)
- cechowało go krasomówstwo (mimo że wykształcenie : zaledwie kolegium jezuickie)
- pobożny (granicząca z dewocją), nietolerancyjny wobec innowierców
- „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska
- źródło histoeyczne, ale i wyraz obyczajowości epoki
- wizerunek przeciętnego, żyjącego w XVII w. w Polsce szlachcica (z wszystkimi jego wadami)
- cechy szlachty mazowieckiej:
- skłonność do wojaczki, ograniczony choryzont myślenia, nieliczenie się ze zdrowiem
- wszczynanie rozbojów, pieniactwo, kłótliwość
- zamiłowanie do życia towarzyskiego, gadatliwość (gawędziarstwo)
- Portret Paska - Sarmaty w „Pamiętnikach”
- typowy szlachcic polski, by nieznany, ale zaciągnął się do wojska, pod wodzą S. Czarnieckiego
przeżył 11 lat przygód, które później opisał ; miał wiele cech szlachty mazowieckiej :
- gwałtowny, porywczy, katował swoich poddanych, więził ich w lochach, torturował i głodził
- szukał okazji do pojedynków, brał udział w zajazdach
- chciwy i kłótliwy, często się upijał i awanturował ; jeździł po sejmach i sejmikach
- fanatyczna religijność (odmawiał modlitwy, śpiewał godzinki)
- mimo że chodził na pielgrzymki do Częstochowy, to miłosierdziem i dobrocią nie grzeszył
- nawet wrogi wobec innych narodów : Szwedzi : naród świński, mieszkańcy Moskwy : naród jaszczurzy
- dusza towarzystwa, ale pod względem moralnym marny. Nie miał wielkiego pojęcia o obowiązkach wobec
ojczyzny. Jednostka bardziej szkodliwa niż pożyteczną (jak ogół ciemnej szlachty współczesnej).
- przykłady Sarmatów : Onufry Zagłoba („Trylogia” Sienkiewicza), Rejent i Cześnik („Zemsta”), Jacek Soplica
5. Molier - mistrz komedii. Jakie rodzaje komizmu dostrzegasz w Świętoszku lub innej komedii?
* Molier (Jean Baptiste Poquelin - 1622-1673)
największy komediopisarz francuski, studiował prawo w Orleanie, dramaturg, reżyser i aktor naraz
* „Świętoszek”
- premiera 1664 r. - w obecności króla, po I przedstawieniu sztuka zniesiona (5 lat czekał na pozwolenie)
- tu streszczenie „Świętoszka” (Tartufe, Orgon, Elmira, Damis, Marianna, Walery)
- potępienie szalbierstwa, zaślepinia i głupoty, sztuka godzi w świętoszków, ale także ludzi zwykłych, szydzi
z fałszywej świętości i obłudy, ale także z nadmiernej ufności
* Komedia Moliera
- typowa komedia charakterów (intryga odgrywa rolę drugorzędną)
- uniwersalność - charaktery spotykane w każdej epoce i społeczeństwie
- charakter bohatera przedstawiony z dużym realizmem, nieco przejaskrawiony portret psychologiczny
postaci, uwaga na jednej z cech (np. obłuda), współczesny temat
- zindywidualizowany (dostosowany do postaci) język, bliski mowie potocznej
- komedia obyczajowa - krytyka wszechwładnej głupoty, dewocji, dorobkiewiczostwa, obyczajów poszczegól
nych warstw społecznych
- cel - poprawiać ludzi rozśmieszając (bawiąc uczyć)
* trzy rodzaje komizmu
Sytuacyjny
zapały miłosne Tartuffe’a, nieświadomego obecności Orgona pod stołem, lub scena gdy Tartufe
już ma wziąć w ramiona Elmirę, lecz ta odsuwa się na bok i odsłania Orgona
Charakterów
Tartuffe - fałszywy świętoszek, obłudnik, łowca posagów; potrafi wyjść z każdej opresji; (zaleca innym
posty i umartwienia, a sam potrafi zjeść dużo; wręcza służącej chusteczkę, by „pierś przysłonić, co sterczy
nieskromnie, ale wstydliwość nie przeszkadza mu kokietować Elmiry - żony Orgona) lub Orgon -
spotęgowane cechy zaślepionego dewota (jego słowa i gesty budzą śmiech)
Językowy (Słowa)
w wielu wypowiedziach Doryny, także w utartym, powtarzanym powiedzonku Orgona o niebie jako o
decydującej sile („Co niebo rozkaże”) cz w pełnym czułości określeniu „Biedaczek”, stosowanym do
Obłudnika (Tartufe)
6. Przedstaw „Pamiętniki” Paska jako dokument epoki i dzieło literackie.
- Pamiętnikarstwo (odmiana literatury) rozwinęło się w baroku, Pasek : czołowy przedstawiciel.
- „Pamiętniki” obejmują lata 1656-1688. W zachowanej kopii brak początku, kilku kart środkowych i końca.
- Pierwsza część : wojenne przygody autora - walki Czarnieckiego ze Szwedami, wojna w Danii, wojna z Mo
skwą, konfederacje wojskowe Związku Święconego, rokosz Lubomirskiego, czasy Michała Korybuta Wiśnio
wieckiego i Jana III Sobieskiego (walki z Tatarami w 1672).
- Nie jest to dokument historyczny : wydarzenia spisuje autor pod koniec życia, zawodzi go pamięć - miesza
fakty, myli daty.
- Druga część : obrazy z życia ziemiańskiego (swoje polowania, hodowlę ptaków, tresowaną wydrę, podarowa
ną Janowi III), w nich ujawnia się P. jako gospodarz i obywatel. Charakteryzuje mentalność szlachty, obrazuje
jej życie, zwyczaje, upodobania, typ religijności i kultury (czasami samowola, pieniactwo, awanturnictwo)
- Portret Sarmaty - autor mówi o samym sobie, pokazuje też postawę żołnierza (obok rycerskiej bojowości sar
macka samowola), obrazki z rodzinnego życia (zabawy i uroczystości wiejskie).
- Wizerunek szlachty przywiązanej do swobód politycznych, herbowych przywilejów, pełnej niechęci do cu
dzoziemczyzny, ale tolerancyjnej i szanującej zwyczaje lokalne.
* „Pamiętniki” - posiadają ogromną wartość literacką:
- dzieło bliskie gatunkowi wczesnej powieści (narratora jako bohatera literacki)
- barwny styl opowieści, niekiedy dosadny; pełne fantazji opisy batalistyczne, latynizmy (zwroty łac.)
- język potoczny, wzbogacony licznymi anegdotami i przysłowiami
- wspomnienie i autobiografiia
- czasem w opisach wydarzeń hist. wyolbrzymia swą rolę uczestnika wydarzeń.
- wyraźny punktem widzenia (dystans czasowy) - proces narracji staje się dwu płaszczyznowy (narrator nie
tylko opowiada o przebiegu wydarzeń, też ujawnia swoje stanowisko wobec nich)
- odejście od kronikarskiego stylu w stronę literackiej fabularności (sceny batalistycznych).
- wyindywidualizowany język postaci - od potocznego po nadmiernie ozdobny styl oracji (w scenie oświadczyn)
- dzieło na pograniczu prozy narracyjnej, autobiograficznej i historyczno - dokumentacyjnej
- dzięki temu zbliża się do literatury (mimo iż nie pisał „Pamiętników” z takim zamiarem)
7. Omów nowy język barokowego konceptyzmu
- konceptyzm (marinizm) dotyczy raczej nurtu dworskiego, zapoczątkowany przez Giambattista Marino
- cechy
nagromadzenie środków stylistycznych
bogactwo formy, sensualizm (wiedza o człowieku opiera się na doświadczeniu zewnętrznym)
wulgaryzmy, dialektyzmy, archaizmy, makaronizmy (obcy wyraz wpleciony w tekst w języku rodzimym)
- cel : zaskoczenie, olśnienie odbiorcy, nie zawsze pokazywanie prawdy
- w Polsce głównie Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski
- figury retoryczne i nie tylko
koncept (pomysł na nowe, zaskakujące ujęcie tematu -> porównanie trupa i zakochanego)
kontrast (zestawienie przeciwieństw - „miłość-śmierć”)
apostrofy (bezpośredni zwrot do czytelnika : zaskoczenie), pytania retoryczne, zdanie wykrzyknikowe,
anafora (rozpoczynanie każdego wersu od tego samego : „Prędzej.. Prędzej...”, „Z czasem...”)
oksymoron (prosty paradoks, połączenie dwóch sprzecznych wyrazów : „czarny śnieg”, „żywy trup” )
hiperbola (wyolbrzymienie : „cierpię ból srodze”, „morze łez”, „marna marność” )
stałe epitety („usta karminowe”)
peryfrazy (omówienia : szatan - „srogi ciemności hetman”)
inwersja (poprzekręcany szyk wyrazów w zdaniu : „których każdy, póki żyw, niech, jeśli chce, zażyje”)
przerzutnia ( przerzucenie myśli do następnego wersu bez przecinków)
porównania (równolegle z hiperbolą) - homonim (gra słów)
8. Niepokój metafizyczny w poezji Sępa-Szarzyńskiego i metafizyków angielskich.
- metafizyczny : dotyczący istnienia, bytu
- poezja metafizyczna Sępa-Szarzyńskiego : Sonet IV, Sonet V ( z tomiku ‘Rytmy, abo wiersze polskie’)
- Sonet IV („O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”)
- pytania o miejsce w świecie, o świat, o Boga (sam tytuł jest odpowiedzią) ; świat : arena walki ze złem
...
SelenaGomez_xD