1. Surowiak – konkrecja skały twardej, jej fragment lub otoczak, będący przedmiotem intencjonalnej obróbki w paleolicie lub mezolicie.
2. Rdzeń – surowiak, od którego został oddzielony odłupek w wyniku intencjonalnej obróbki w paleolicie lub mezolicie.
3. Odłupek – fragment skały, oddzielony od surowiaka lub rdzenia w wyniku intencjonalnej obróbki w paleolicie lub mezolicie, najczęściej za pomocą tłuczka.
1. Rdzeń składa się z następujących elementów:
a. Pięta – lub podstawa uderzeń; płaszczyna, w którą uderzał tłuczek, oddzielając odłupki. Pięta może być naturalna (pochodzenia nieintencjonalnego), uformowana (przygotowana pojedyńczym uderzeniem) lub zaprawiona (przygotowana kilkoma uderzeniami).
b. Odłupnia – powierzchnia negatywu odłupka lub odłupków, która tworzy z piętą tzw. kąt zewnętrzny, czyli kąt rdzeniowy. Na odłupni można czasem wyróżnić negatywy sęczka, stożka odbicia i fal odbicia.
c. Część tylna rdzenia jest przeciwległa do odłupni, zaś wierzchołek leży po przeciwległej stronie pięty. Czasem trudno to rozróżnić, gdy rdzeń ma kilka pięt lub kilka odłupni.
2. Rdzenie dzielą się na następujące rodzaje:
a. ze względu na ilość pięt – jedno-, dwu- i wielopiętowe;
b. ze względu na ilość odłupni – wspólno- i rozdzielnoodłupniowe;
c. ze względu na formę rdzenia i kształt odłupni – stożkowate, krążkowate itp.
d. ze względu na obecność i rodzaj zaprawy.
3. Obłupnia – zaprawiony, ale nieeksploatowany rdzeń, posiadający tzw. praodłupnię, czyli stykające się ze sobą negatywy zaprawiaków, oraz piętę, która może być zaprawiona lub niezaprawiona.
1. Zaprawa – obróbka przygotowawcza rdzenia, polegająca na oddzieleniu od niego kilku pierwszych odłupków, czyli świeżaków, a potem na oddzieleniu od odłupni i tylnej części rdzenia innych odłupków, zaprawiaków, prostopadle lub ukośnie do przyszłej orientacji rdzenia. Zaprawa może być różnoraka:
a. przygotowawcza – dokonywana przed eksploatacją rdzenia;
b. naprawcza – dokonywana w trakcie eksploatacji rdzenia.
1. Odłupek składa się z następujących elementów:
a. Płaszczyzna pozytywowa (dolna) – czyli strona, którą odłupek przylegał do rdzenia, na której znajduje się sęczek, stożek, fale odbicia.
b. Płaszczyzna górna – czyli strona, która posiada naturalną płaszczyznę surowiaka lub płaszczyznę negatywową poprzedniego odłupka, albo obydwie te powierzchnie łącznie.
c. Piętka – czyli kawałek pięty z rdzenia, który został zabrany przez odłupek.
d. Punkt uderzenia – punkt, w który uderzył tłuczek, oddzielając odłupek od rdzenia.
e. Sęczek – znajduje się poniżej punktu uderzenia, najczęściej można go rozpoznać po położonych blisko siebie falach odbicia lub po charakterystycznym wybrzuszeniu na pozytywie.
f. Stożek – zwany także stożkiem odbicia, to niewielkie, trójkątne pole, położone najczęściej na sęczku, którego wierzchołek zachodzi na punkt uderzenia.
g. Fale odbicia – widoczne na powierzchni odłupka koncentrycznie ułożone półkola, rozchodzące się od punktu uderzenia.
h. Podstawa odłupka to część piętkowo-sęczkowa, zaś wierzchołek odłupka znajduje się po jej przeciwległej stronie.
2. Inne pojęcia związane z odłupkiem:
a. Oś odłupka – umowna linia, przechodząca przez punkt uderzenia i dzieląca odłupek na dwie części, nie zawsze symetryczne;
b. Odłupek degrosisażowy – pierwszy odłupek, oddzielony od surowiaka, na którego płaszczyźnie górnej znajduje się część naturalnej powierzchni surowiaka;
c. Świeżak – odłupek, na którego płaszczyźnie górnej znajduje się część naturalnej powierzchni surowiaka; oddzielony w celu zaprawienia rdzenia;
d. Zaprawiak – odłupek oddzielony od odłupni rdzenia, noszący na płaszczyźnie górnej negatyw poprzedniego odłupka; oddzielony w celu zaprawienia rdzenia;
e. Burta międzynegatywowa – linia, oddzielająca od siebie poszczególne negatywy odłupków lub negatyw od powierzchni naturalnej.
3. Podział odłupków ze względu na rozmiar:
a. Odłupki – ich długość jest mniejsza lub równa dwóm szerokościom;
b. Wióry – ich długość jest większa niż dwie szerokości, a krawędzie boczne są częściowo równoległe, przynajmniej w pewnej partii.
4. Podział odłupków ze względu na przeznaczenie:
a. narzędzia nieretuszowane – bez wtórnej obróbki;
b. półsurowce – przeznaczone do dalszej obróbki na narzędzia;
c. odłupki odpadkowe – inne.
1. Technika rdzeniowania, podczas której od rdzenia oddziela się odłupki w celu nadania mu pożądanego, przydatnego w pracy kształtu.
2. Technika uzyskiwania odłupków specjalnego typu i formy, które mogłyby się nadawać jako narzędzia przydatne w pracy.
3. Technika pozyskiwania i retuszowania półsurowca, czyli odłupków, które następnie zostawały poddane dalszej obróbce.
umkc