ARTYKULACJA I JEJ OŚRODKOWE ZABURZENIA
W prawidłowym kształtowaniu (artykułowaniu) dźwięków mowy uczestniczą wargi, mięśnie żwacze, język, podniebienie, krtań oraz mięśnie oddechowe.
Ruch języka i jego odpowiednie ustawienie kształtuje samogłoski i spółgłoski.
Ruch i stan napięcia warg kształtuje przede wszystkim dźwięki wargowe, oraz wspomaga tworzenie samogłosek.
Podniebienie w wyniku zamknięcia albo otwarcia przejścia między jamą nosowo - gardłową a jamą ustna zmienia strumień przepływającego powietrza i modyfikuje czynność jam rezonacyjnych.
Za wytwarzanie głosu (fonację) odpowiedzialne są fałdy głosowe krtani oraz ruch i napięcie mięśni oddechowych.
Czynność ruchowa narządów głosu i mowy jest inicjowana i kontrolowana przez korę ruchową obu półkul mózgowych w tzw. polu wydawania głosu. Prawe i lewe pole wydawania głosu współdziałają ze sobą i pozostają w ścisłym związku z ośrodkowym ruchowym polem mowy. Włókna ruchowe z pól wydawania głosu biegną w parzystej drodze korowo - jądrowej zawierającej włókna skrzyżowane i nie skrzyżowane do jąder ruchowych nerwów czaszkowych rdzenia przedłużonego (n .IX, X, XII) i mostu (n. V i VII). Włókna ruchowe wychodzące z tych jąder unerwiają mięśnie prążkowane narządów głosu i mowy.
W nerwową oś sterowania czynnością ruchową narządów mowy włączone są również jądra podkorowe i móżdżek. W móżdżku znajduje się móżdżkowy ośrodek koordynacji mowy. Ośrodek ten koordynuje czynność ruchową mięśni synergistycznych i antagonistycznych. Jądra podkorowe (jądro ogoniaste, skorupa, boczna część gałki bladej, jądro niskowzgórzowe) jako część układu pozapiramidowego współdziałają ściśle z układem jąder nerwów czaszkowych. Układ pozapiramidowy odpowiada za koordynację ruchów automatycznych i właściwy rozkład napięcia mięśniowego. Uszkodzenie poszczególnych części układu pozapiramidowego powoduje różnorodne zakłócenia w narządzie mowy. Mogą to być: wzrost napięcia mięśniowego - hipertonia, obniżenie napięcia mięśniowego - hipotonia, dyskoordynacja ruchów w postaci ruchów mimowolnych - hipokinezja, hiperkinezja.
Ośrodkowe zakłócenia artykulacji dźwięków to DYZARTRIA.
I. Dyzartia korowa występuje w uszkodzeniu kory mózgu w obszarze pól wydawania
głosu. Pola ruchowe dla pracy języka, żuchwy, gardła oraz krtani znajdują się w obu półkulach. Obustronne uszkodzenie tych pól wywołuje porażenie narządu mówienia. Jednostronne uszkodzenie prowadzi do nieznacznego obniżenia jego ruchliwości Wynika to z faktu, że do jąder ruchowych dochodzą włókna z jednej i drugiej półkuli.
II. Dyzartria nadjądrowa, zwana również rzekomo opuszkową, spastyczną, piramidową.
Uszkodzenie dotyczy dróg korowo - jądrowych.
Objawy: wolne tempo mowy, zaburzenia w połykaniu i kaszlu, trudności w tworzeniu dźwięków z powodu zaciskania warg.
III. Dyzartria jądrowa, opuszkowa, wiotka jest następstwem choroby jąder nerwów
czaszkowych (n.V, VII, IX, X, XII), znajdujących się w opuszce. Przyczyny: zapalenia, zwyrodnienia, choroby naczyniowe, nowotworowe, urazowe.
Dyzartria jądrowa cechuje się mową opuszkową.
Cechy mowy opuszkowej: niewyraźna, zamazana artykulacja oraz przydźwięk nosowy. Wadom tym towarzyszą zaburzenia smaku, zaburzenia żucia, przełykania, zaburzenia czucia powierzchownego, w stanach przewlekłych drżenia pęczkowe.
IV. Dyzartria móżdżkowa, ataktyczna powstaje w przypadku uszkodzenia móżdżkowego
ośrodka koordynacji mowy. Mowa jest skandowana, głośna, niesharmonizowana, czasem wybuchowa. Tempo mowy jest nierówne, występują przerwy w mówieniu, niektóre wyrazy lub części zdania są przesadnie akcentowane. Występuje również tendencja do rozdzielania sylab - mowa sylabizowana. Przyczyny: stwardnienie rozsiane, urazy, guzy móżdżku, zanik móżdżku, zatrucie alkoholowe bądź lekowe.
V. Dyzartria podkorowa, pozapiramidowa jest następstwem uszkodzenia układu
pozapiramidowego lub dróg łączących te jądra z opuszką. Występuje dyskoordynacja ruchów i napięcia mięśniowego.
VI. Dyzartria mieszana stanowi kombinację wyżej wymienionych form dyzartrii.
VII. Dyzartria obwodowa jest skutkiem uszkodzenia nerwów unerwiających mięśnie artykulacyjne.
Do dyzartrii obwodowej zalicza się zaburzenia dyzartryczne będące następstwem nieprawidłowego przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Ten typ zaburzeń występuje np. w chorobie zwanej miastenia gravis.
Przy badaniu zaburzeń dyzartrycznych określamy:
- oddychanie,
- fonację,
- muskulaturę twarzy,
- diadochokinezę,
- odruchy,
- artykulację,
- zrozumiałość wypowiedzi.
Zaburzenia głosu w dyzartii: chrypka, skłonność do kaszlu, parestezje i bóle gardła oraz krtani, trudności występujące przy mówieniu i połykaniu.
W badaniu foniatrycznym zwracamy uwagę na zaburzenia motoryczne mięśni twarzy, czucie w gardle i na skórze twarzy oraz oceniamy nosowanie i jego stopień.
2
llogopedia