GRUCZOŁY DOKREWNE
GRUCZOŁY WEWNĄTRZWYDZIELNICZE
• Wspólną cechą tych gruczołów jest wydzielanie bezpośrednio do krwi swojej wydzieliny (hormonów) a z krwi do narządów wykonawczych
• Hormony wpływają na prawidłowy rozwój człowieka i powodują utrzymanie na prawidłowym poziomie przemiany materii
• Przysadka mózgowa jest gruczołem sterującym czynnością wszystkich pozostałych gruczołów dokrewnych, sama jest pod bezpośrednim wpływem podwzgórza, które spełnia rolę ośrodka nadrzędnego w układzie wewnątrzwydzielniczym
• Zaliczmy:
- Przysadka mózgowa – Hypophysis cerebri
- Szyszynka – Corpus pineale
- Gruczoł tarczowy – Glandula thyroidea
- Gruczoły przytarczowe – Glandulae parathyroideae
- Grasica – Thymus
- Trzustka – Pancreas
- Nadnercze – Glandula suprarenalis
- Jajnik – Ovarium
- Jądro - Testis
PRZYSADKA MÓZGOWA – HYPOPHYSIS CEREBRI
• Położona na podstawie mózgowia, należy do międzymózgowia i za pośrednictwem lejka połączona jest z podwzgórzem
• Dzieli się na:
- płat przedni – gruczołowy
- płat tylny – nerwowy
• Jest gruczołem sterującym i koordynującym wydzielanie wszystkich gruczołów dokrewnych
CZYNNOŚĆ PRZYSADKI
• Płat tylny nie wytwarza hormonów, zawiera wydzielinę komórek jąder nadwzrokowych i przykomorowych podwzgórza i są to hormony:
- wazopresyna - podwyższa ciśnienie tętnicze krwi poprzez skurcz błony mięśniowej tętnic oraz powoduje wchłanianie zwrotne wody w kanalikach nerkowych (zagęszczanie moczu)
- oksytocyna – powoduje skurcze mięśni macicy w czasie porodu
• Hormony powyższe są magazynowane w tylnym płacie a w razie potrzeby są uwalniane do krwi, by wraz z nią dotrzeć do narządów docelowych
• Komórki płata przedniego wydzielają hormony działające na tkanki bezpośrednio lub pośrednio poprzez zależne gruczoły dokrewne
• Hormony działające bezpośrednio na tkanki:
- hormon wzrostu – somatotropowy (STH) – pobudza wzrastanie chrząstek nasadowych u młodych osób
- hormon melanotropowy – melanotropina (MSH) – działa na komórki skóry wytwarzające pigment
- prolaktyna (PRL) – hormon, który pobudza wydzielanie mleka w gruczole sutkowym
• Hormony tropowe działające poprzez zależne gruczoły:
- hormon adrenokortykotropowy (ACTH) – pobudza rozwój i wydzielanie hormonów kory nadnerczy
- hormon tyreotropowy (TSH) – pobudza rozwój i wydzielanie hormonów przez tarczycę
- hormon gonadotropowy (FSH i LH) – działają na jądra i jajniki - pobudzają spermatogenezę w jądrach i dojrzewanie pęcherzyków w jajnikach
SZYSZYNKA – CORPUS PINEALE
• Leży w międzymózgowiu (nadwzgórzu)
• Czynność szyszynki:
- wytwarza hormon melatoninę, który powoduje zmniejszenie pigmentacji skóry
- hamuje czynność gruczołów płciowych przed okresem dojrzewania
- koordynuje rytm dobowy (rytm dzień – noc)
GRUCZOŁ TARCZOWY – GLANDULA THYROIDEA
• Leży w przestrzeni środkowej szyi do przodu od krtani i tchawicy
• Budowa:
- 2 płaty boczne prawy i lewy połączone
- węziną
• Tarczyca otoczona jest torebką włóknistą
• Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków, które zawierają koloid.
CZYNNOŚĆ TARCZYCY
• Wytwarza trzy hormony:
- tyroksyna (T4)
- trójjodotyronina (T3)
- kalcytonina
• Hormony tarczycy T3 i T4 wpływają na podstawową przemianę materii a w szczególności na procesy spalania
• Produkcja hormonów tarczycy uzależniona jest od dostarczania ustrojowi z pokarmami i wodą odpowiedniej ilości jodu
• Czynność tarczycy, jak również i jej rozwój uzależnione są od wydzielania przez przysadkę hormonu tyreotropowego
• Kalcytonina zmniejsza stężenie wapnia we krwi. Działa bezpośrednio na kości, hamuje resorpcję wapnia i odwapnienie kości
• Działa antagonistycznie w stosunku do hormonu przytarczyc
• Podwyższona zawartość jonów wapniowych we krwi pobudza gruczoł tarczowy do wydzielania kalcytoniny obniżając zawartość jonów wapnia we krwi
NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY
• Niedobór lub brak jodu ogranicza lub uniemożliwia syntezę hormonów, co z kolei obniża spoczynkową przemianę materii tarczyca się powiększa i powstaje wole
• Jeśli te zaburzenia występują u osób młodych proces wzrastania jest zahamowany i powstaje wzrost karłowaty. Zahamowaniu ulega rozwój narządów płciowych, rozwój psychiczny i powstaje obraz matołectwa (kretynizm)
NADCZYNNOŚĆ TARCZYCY
• Nadmierna produkcja hormonów tarczycy wywołuje objawy nadczynności. Jest to choroba Gravesa-Basedowa
• Występuje wzmożona przemiana spoczynkowa, wychudzenie, wzmożona pobudliwość układu nerwowego i wytrzeszcz gałek ocznych
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE – GLANDULAE PARATHYROIDEAE
• Jest cztery:
- gruczoł przytarczyczny górny prawy i lewy
- gruczoł przytarczyczny dolny prawy i lewy
• Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego na zewnątrz od torebki otaczającej gruczoł
CZYNNOŚĆ PRZYTARCZYC
• Wydzielają hormon zwany parathormonem, który reguluje gospodarkę wapnia i fosforu w ustroju.
• Uwalnia wapń zmagazynowany w kościach, zwiększa jego wchłanianie w jelitach i przyspiesza jego wydalanie z organizmu.
• Obniżenie stężenia wapnia w osoczu krwi pobudza bezpośrednio przytarczyce do wydzielania parathormonu
• Usunięcie przytarczyc powoduje obniżenie stężenia wapnia i podwyższenie stężenia fosforu we krwi; w następstwie tego zwiększa się pobudliwość układu nerwowego i mięśniowego i występuje tężyczka
• Nadmierne wydzielanie hormonu powoduje podwyższenie stężenia jonów wapnia a obniżenie fosforu we krwi; co prowadzi do odwapnienia kości
GRASICA - THYMUS
• Jest to pierwotny narząd limfatyczno-nabłonkowy
• Jest położona w dolnej części szyi – część szyjna i w śródpiersiu górnym do tyłu od mostka – część piersiowa
• Pełny rozwój wykazuje w wieku dziecięcym, po okresie pokwitania zanika i tworzy się grasicze ciało tłuszczowe
BUDOWA GRASICY
• Składa się z dwóch płatów:
- płata prawego i lewego
• Płaty podzielone są na zraziki, które łączą się tkanką łączną
• W obrazie mikroskopowym wyróżniamy:
- korę – ma ciemniejsze zabarwienie, które uzależnione jest od gęstego ułożenia limfocytów przede wszystkim limfocytów T
- rdzeń ma zabarwienie jaśniejsze i spowodowane jest ciałkami grasiczymi albo Hassalla
CZYNNOŚĆ GRASICY
• W anatomii makroskopowej grasica traktowana jest jako gruczoł dokrewny i przypuszczalnie pobudza wzrastanie
• W anatomii mikroskopowej jest traktowana jako narząd hematopoetyczny. Z grasicy wyizolowano substancję hormonopodobną (tymozynę), która stymuluje rozwój tkanki limfatycznej
TRZUSTKA - PANCREAS
• Położona w okolicy nadbrzusza
• Głowa objęta jest przez dwunastnicę a ogon kończy się we wnęce śledziony
• Częścią wewnątrzwydzielniczą trzustki są wyspy trzustkowe (Langerhansa), które znajdują się między odcinkami części zewnątrzwydzielniczej
• W wyspach znajdują się trzy rodzaje komórek: A, B i D
CZYNNOŚĆ TRZUSTKI
• Komórki A wysepek trzustkowych wydzielają hormon glukagon. Pod jego wpływem glukoza jest uwalniana z glikogenu odłożonego w wątrobie, przechodzi do krwi i podwyższa zawartość glukozy we krwi.
• Komórki B wysepek trzustkowych wydzielają hormon insulinę, która zmniejsza stężenie glukozy w surowicy krwi. Pod jej wpływem cukier jest wycofywany z krwi i odkładany w komórkach wątroby w postaci glikogenu jednocześnie glikogen odłożony w mięśniach jest szybciej zużywany (spalany). Insulina ułatwia transport glukozy przez błony komórkowe. Bodźcem do wydzielania insuliny jest hyperglikemia. Brak insuliny w ustroju powoduje cukrzycę
GRUCZOŁY NADNERCZOWE – GLANDULAE SUPRARENALES
• Leżą na tylnej ścianie jamy brzusznej pierwotnie zaotrzewnowo, na górnym biegunie nerek
• Każde nadnercze składa się:
- kory nadnercza
- rdzenia nadnercza
• Korę gruczołów nadnerczowych tworzą trzy warstwy:
- kłębkowata
- pasmowata
- siateczkowata
CZYNNOŚĆ KORY NADNERCZA
• Hormony kory nadnercza dzielą się na trzy grupy:
- mineralokortykoidy wydzielane przez warstwę kłębkowatą najważniejszym hormonem jest aldosteron - glikokortykoidy, wydzielane przez warstwę pasmowatą, z których najważniejszy jest kortyzol i kortykosteron. Wydzielanie ich jest sterowane przez przedni płat przysadki mózgowej – przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
- androgeny – hormony płciowe, wydzielane przez warstwę siateczkowatą
• Czynność kory nadnerczy jest niezbędna dla utrzymania w ustroju prawidłowej przemiany materii
• Niewydolność kory nadnerczy prowadzi do choroby Addisona – prowadzi do zaniku aktywności fizycznej i psychicznej, cukrzycy, brązowego zabarwienia skóry, utraty owłosienia
MINERALOKORTYKOIDY
• Głównym hormonem jest aldosteron
• Odgrywa on ważną rolę w utrzymaniu równowagi sodowo-potasowej w organizmie oraz zachowaniu prawidłowego ciśnienia krwi i objętości płynu pozakomórkowego
• Brak tego hormonu powoduje utratę sodu i gromadzenie się potasu w ustroju
• Nadmierne wydzielanie hormonów powoduje tzw. zespół Conna – nerki zwiększają wydzielanie potasu a jony sodu są zatrzymywane i zostaje zaburzona równowaga gospodarki mineralnej. Następstwem tego jest zmęczenie, bóle mięśniowe, kurcze mięśniowe
GLIKOKORTYKOIDY
• Głównymi hormonami są kortyzol i kortykosteron
• Mają one działanie przeciwzapalne, wywierają wpływ na przemianę węglowodanów, białek i tłuszczów w tkankach całego organizmu, utrzymują prawidłową pobudliwość mięśni poprzecznie prążkowanych, gładkich i mięśnia sercowego
• Nadmierna produkcja tych hormonów prowadzi do zespołu Cushinga – mały wzrost oraz zwiększone odkładanie się tłuszczu (twarz – księżyc w pełni, bawoli kark, otyłość tulowia)
ANDROGENY
• Androgeny warunkują powstanie u mężczyzn drugorzędowych cech płciowych (prawidłowy rozwój zewnętrznych narządów płciowych, gruczołu krokowego, ustawiają brzmienie głosu itd.), pobudzają ogólny wzrost, zwiększają masę mięśniową
• Nadmierna produkcja hormonu powoduje zespół nadnerczowo-płciowy, który u chłopców prowadzi do przedwczesnej dojrzałości płciowej a u kobiet do przewagi cech męskich (takich jak silne owłosienie, niski głos, męski typ budowy ciała).
CZYNNOŚĆ RDZENIA NADNERCZY
• Rdzeń gruczołów nadnerczowych wydziela adrenalinę i noradrenalinę – są to aminy katecholowe
• Pobudzają one układ nerwowy sympatyczny, przyśpieszają czynność serca, podnoszą ciśnienie krwi i stężenie cukru we krwi
• Działają na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych oraz na mięśnie gładkie narządów
• Zwiększone stężenie we krwi występuje w czasie wysiłku, w różnych warunkach stresowych, po podaniu nikotyny itd..
MĘSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE JĄDRA - TESTES
• Są narządami parzystymi, położone są w worku mosznowym
• Otoczone są błoną białawą, od której w głąb miąższu odchodzą przegródki jądra dzieląc jego miąższ na płaciki jądra.
• Płaciki zbudowane są kanalików nasiennych krętych,otoczone są luźną tkanką łączną, w której znajdują się komórki śródmiąższowe pełniące funkcję wewnątrzwydzielniczą
CZYNNOŚĆ JĄDER
• Zasadniczym hormonem wydzielanym przez komórki śródmiąższowe jest testosteron.
• Wydzielanie testosteronu regulowane jest przez hormony gonadotropowe przysadki
• Testosteron steruje u mężczyzn rozwojem cech płciowych męskich: wykształcenie się zewnętrznych narządów płciowych, wzrost gruczołu krokowego, pęcherzyków nasiennych a w późniejszym okresie jest odpowiedzialny za wykształcenie się drugorzędowych cech płciowych (owłosienie typu męskiego, barwa głosu)
ŻEŃSKIE GRUCZOŁY PŁCIOWE – JAJNIKI - OVARIA
• Są narządami parzystymi
• Leżą wewnątrzotrzewnowo w miednicy mniejszej na jej ścianie bocznej w tzw. dołku jajnikowym tj. w miejscu podziału tętnicy biodrowej wspólnej
• Składa się z:
- kory jajnika
- rdzenia jajnika
CZYNNOŚĆ JAJNIKÓW
• Hormonami wydzielanymi przez jajnik są:
- ...
ariadna291