układ pokarmowy(1).doc

JAMA USTNA

(Cavum oris)

Jama ustna stanowi początkowy odcinek przewodu pokarmowego. Ku przodowi otwiera się szparą ust , natomiast ku tyłowi łączy się z gardłem poprzez cieśń gardzieli.

W jamie ustnej wyróżnia się:

•  przedsionek jamy ustnej

• jamę ustną właściwą

PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

(Vestibulum oris)

Przedsionek jamy ustnej jest szczelinowatą przestrzenią, zawartą pomiędzy wewnętrz­nymi powierzchniami warg i policzków oraz zewnętrznymi powierzchniami zębów i dzią­seł górnych i dolnych.

Jego ograniczenia stanowią:

• od przodu, wewnętrzne powierzchnie warg: górnej i dolnej;

• od boków, wewnętrzne powierzchnie policzków;

• od tyłu i przyśrodkowo, wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołowa żuchwy, pokryte dziąsłami, wraz z zębami.

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą:

• przewody ślinianek przyusznych (prawej i lewej);

• gruczoły wargowe;

• gruczoły policzkowe;

• gruczoły trzonowe.

Naturalną komunikację między przedsionkiem i jamą ustną właściwą stanowi prze­strzeń zazębowa , w skład której wchodzi tzw. trójkąt zatrzonowy

Trójkąt ten jest ograniczony:

• przyśrodkowo, przez grzebień policzkowy żuchwy

• bocznie, przez kresę skośną żuchwy;

• od przodu, przez tylną powierzchnię ostatniego zęba trzonowego.

Wargi ust (labia oris)

Wyróżniamy dwie wargi ust: górną i dolną. Ograniczają one szparę ust. Wargi są połączone z sobą, z prawej i lewej strony, a miej­sca ich połączenia noszą nazwę kątów ust. Kąty ust ograniczają szparę ust od boku. Sięga ona mniej więcej od kłów lewych do prawych. W wardze wyróżnia­my część skórną, część śluzową i część pośrednią, czyli czerwień wargi, w obrębie, której skóra przechodzi w błonę śluzową. Podłoże wargi tworzy mięsień okrężny ust, który w obrębie czerwieni uwypukla się haczykowato na granicy części pośredniej i skórnej.

Policzki (buccae]

Policzki PRZEDSIONEK JAMY USTNEJ

(Vestibulum oris)

Przedsionek jamy ustnej jest szczelinowatą przestrzenią, zawartą pomiędzy wewnętrz­nymi powierzchniami warg i policzków oraz zewnętrznymi powierzchniami zębów i dzią­seł górnych i dolnych.

zajmują okolicę od kąta ust do małżowiny usznej i od tuku jarzmowego do brzegu dolnego żuchwy. Ściana przedsionka jamy ustnej w okolicy policzka składa się z sześciu warstw. Wyróżniamy:

• skórę;

• tkankę tłuszczową;

• powięź policzkowo-gardłową;

• mięsień policzkowy;

• warstwę gruczołów (gruczoły policzkowe i mniej liczne gruczoły tarczowe i gru­czoły łojowe);

• błonę śluzową.

Dziąsła (gingivae)

Dziąsła stanowią tę część błony śluzowej jamy ustnej, która przylega do wyrostków zębodołowych szczęk i części zębodołowej żuchwy.

JAMA USTNA WŁAŚCIWA (Cavum oris proprium)

Jest przestrzenią położoną do wewnątrz od dziąseł i zębów szczęk i żuchwy.

Jej ograniczenia tworzą:

• od góry, podniebienie twarde i miękkie;

• od dołu, okolica podjęzykowa, umieszczona na przeponie jamy ustnej;

• od przodu i boków, wyrostki zębodołowe szczęk i część zębodołowa żuchwy, po­kryte dziąsłami wraz z zębami;

• ku tyłowi jama ustna komunikuje się z częścią ustną gardła poprzez cieśń gar­dzieli

Podniebienie (palatum)

Stanowi ścianę górną jamy ustnej. Wyróżniamy w nim dwa odcinki: przedni, mają­cy podstawę kostną, tzw. podniebienie twarde, i tylny, będący fał­dem utworzonym przez błonę śluzową i mięśnie, tzw. podniebienie miękkie.

Okolica podjęzykowa (regio sublingualis)

Dno jamy ustnej właściwej stanowi okolica podjęzykowa, której podstawą jest prze­pona jamy ustnej, sięgająca ku tyłowi do ostatnich zębów trzono­wych. Jest ona utworzona przez oba mięśnie żuchwowo-gnykowe i wzmocniona od wewnątrz przez mięśnie bródkowo-gnykowe, a od zewnątrz przez brzuśce przednie mięśni dwubrzuścowych.

Pośrodkowo w okolicy podjęzykowej przebiega wędzidełko języka . Bocznie od niego biegną fałdy podjęzykowe, wywołane przez leżące pod nimi ślinianki podjęzykowe mniejsze. Ich przewody (zwane przewodami Rhoniego) uchodzą na wolnych brzegach tych fałdów. Fałd podjęzykowy łączy się z drugostronnym, kończąc się mięskiem podjęzykowym. Na mięsku podjęzykowym leży ujście przewo­du ślinianki podżuchwowej, a także ujście przewodu ślinianki podjęzykowej większej. Na dolnej powierzchni języka widoczne są także fałdy strzępiaste.

Zęby (dentes)

Uzębienie stałe - składa się z ok. 32 zębów; w każdym wyrostku zębodołowym szczęki, czy połowie części zębodołowej żuchwy mieszczą się:

• dwa siekacze

• jeden kieł;

• dwa zęby przedtrzonowe;

• trzy zęby trzonowe .

Uzębienie mleczne - składa się z ok. 20 zębów; w każ­dym wyrostku zębodołowym szczęki, czy połowie części zębodołowej żuchwy miesz­czą się:

• dwa siekacze (wyrzynają się ok. 6.-11. miesiąca życia);

• jeden kieł (wyrzyna się ok. 16.-20. miesiąca życia);

• dwa zęby trzonowe (pierwsze wyrzynają się ok. 16.-20. miesiąca życia, drugie ok. 20.-30. miesiąca życia).

Każdy ząb zbudowany jest z korony , szyjki i korzenia . Korona wystaje poza dziąsła i jest pokryta najbardziej twardym składnikiem zęba -szkliwem . Najdłuższą częścią zęba jest korzeń, osadzony w zębodole warstwą tkanki łącznej - ozębną . Korzeń pojedynczy występuje w sie­kaczach i kłach. Przedtrzonowce i trzonowce dolne mogą mieć korzenie o dwóch od­nogach, korzenie górnych trzonowców mają z reguły trzy odnogi. Szyjka łączy koronę z korzeniem. Korzeń i szyjkę pokrywa kostniwo . Podstawę szkliwa i kostniwa stanowi zębina . Wewnątrz zęba znajduje się komora zęba , zwężająca się w obrębie korzenia w cienki kanał korzenia zęba . Kanał ten jest zakończony na wierzchołku korzenia zęba otworem szczyto­wym zęba .

W języku wyróżnia się:

• Trzon, stanowiący ok. 2/3 przednie języka, który zwężając się ku przodowi, bez wyraźnej granicy przechodzi w koniec języka .

• Nasadę, która stanowi ok. 1/3 tylną część języka, przytwierdzo­ną do dna jamy ustnej.

Na grzbiecie języka granicę między trzonem a nasadą stanowi bruzda graniczna w kształcie litery V, zwróconej szczytem ku tyłowi. Na wierzchoł­ku tej bruzdy znajduje się otwór ślepy , który jest pozosta­łością po przewodzie tarczowo-językowym. Do tyłu od bruzdy granicznej leży migdałek językowy, zbudowany z zespołu mieszków językowych. Ku tyłowi od migdałka językowego błona śluzowa przechodzi na przednią powierzchnię chrząstki nagłośniowej, tworząc fałdy językowo-nagłośniowe: przyśrodkowy i dwa bocz­ne. Pomiędzy tymi fałdami leżą dołki nagłośniowe. Górna powierzchnia języka jest podzielona na dwie symetryczne części przez podłużny rowek - bruzdę pośrodkową języka . Stanowi ona drogę odpływu śliny do gardła. Na grzbiecie trzonu występują liczne brodawki, których brak na nasadzie języka. Są to:

• brodawki okolone,             

• brodawki liściaste,

• brodawki grzybowate - pierwsze trzy grupy posiadają kubki smakowe;

• brodawki nitkowate, nie mające kubków smakowych.

Na przekroju poprzecznym w języku wyróżniamy (idąc od góry):

• błonę śluzową;

• rozcięgno języka;

• mięśnie języka;

• błonę podśluzową;

• błonę śluzową.

Rozcięgno języka powstaje z przekształconej tkanki pod-śluzowej grzbietu trzonu i końca języka. Łączy ono ściśle błonę śluzową z mięśniami. Prostopadle do rozcięgna leży przegroda języka, która oddziela od siebie mięśnie języka prawe i lewe. Jest ona przegrodą niecałkowitą, nie sięga bowiem ani do powierzchni języka, ani do jego końca. Jest miejscem przyczepu mięśnia po­przecznego języka

Brodawki językowe (papillae linguales)

Są to wyniosłości błony śluzowej, blaszki właściwej i nabłonka. Na grzbiecie języka wyróżnia się cztery zasadnicze rodzaje brodawek:

• brodawki nitkowate , występują na grzbiecie języka, na jego końcu i brzegach bocznych. Są to jedyne brodawki językowe, które nie mają funkcji smakowej. Ich odmianą są brodawki stożkowate;

• brodawki grzybowate, są większe od poprzednich, mniej liczne i rozmieszczone pomiędzy nimi. Na ich górnej powierzchni znajdują się kubki smakowe. Odmianą brodawek grzybowatych są brodawki soczewkowate. Wrażenia smakowe z tych brodawek przewodzi do ośrod­kowego układu nerwowego struna bębenkowa

• brodawki okolone, w liczbie 7-12, ustawione są w jed­nym szeregu, do przodu od obu ramion bruzdy granicznej i równolegle do nich. Są one kształtu grzybowatego, otoczone wałem błony śluzowej, który jest oddzie­lony od brodawki kolistym rowkiem. Są to główne narządy smaku, niewykonują-ce pracy mechanicznej. W błonie śluzowej obu ścian bocznych rowka występują liczne kubki smakowe. Na dnie rowka otaczającego brodawkę uchodzą gruczoły surowicze Ebnera, których płynna wydzielina wypłukuje rowek i usuwa substan­cje smakowe, przygotowując miejsce dla innych substancji smakowych. Wraże­nia smakowe przewodzi do ośrodkowego układu nerwowego nerw językowo-gardłowy;

• brodawki liściaste, mają postać fałdów błony śluzowej w kształ­cie listków, leżących na brzegach języka w tylnej części trzonu. Kubki smakowe leżą w ścianach bocznych rowków i tutaj, na ich dnie uchodzą gruczoły surowi­cze Ebnera. Wrażenia smakowe przewodzi do ośrodkowego układu nerwowego nerw językowo-gardłowy.

GRUCZOŁY JAMY USTNEJ (Glandulae oris)

Błona śluzowa jamy ustnej jest zwilżana wydzieliną gruczołów, zwanych ślinianka-mi lub gruczołami ślinowymi. Ich wydzielina - ślina - może mieć charakter surowiczy, śluzowy lub mieszany. Ze względu na położenie wyróżnia się następujące gruczoły śli­nowe:

• ślinianki przyuszne

• ślinianki podżuchwowe ,

• ślinianki podjęzykowe

• gruczoły policzkowe;

• gruczoły wargowe

• gruczoły podniebienne

• gruczoły językowe ,

• gruczoły trzonowe.

Do przedsionka jamy ustnej uchodzą: gruczoły wargowe, policzkowe i trzonowe oraz przewody ślinianek przyusznych. Natomiast do jamy ustnej właściwej uchodzą: gruczoły podniebienne i językowe oraz przewody ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych (większych i mniejszych).

GARDŁO

(Pharyx)

Jest kolejnym, po jamie ustnej, odcinkiem przewodu pokarmowego. Leży do tyłu od jamy nosowej, jamy ustnej i krtani. Sięga od podstawy czaszki do poziomu dolnego brzegu trzonu kręgu C6, przechodząc ku dołowi w przełyk. Do tyłu od gardła znajduje się przestrzeń zagardłowa, a po bokach przestrzenie przygardłowe. Te trzy przestrzenie tworzą wspólnie przestrzeń okołogardłową. Ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła oraz otwory znajdujące się w tej ścianie, w gardle wyróżniamy trzy piętra:

• górne - tzw. część nosową gardła

• środkowe - tzw. część ustną gardła

• dolne - tzw. część krtaniową gardła ,

Ściana gardła zbudowana jest z czterech warstw. Idąc od wewnątrz do zewnątrz, są to:

• błona śluzowa;

• błona włóknista (zamiast błony podśluzowej);

• błona mięśniowa;

• błona zewnętrzna - przydanka łącznotkankowa.

• Błona śluzowa pokrywa wewnętrzną powierzchnię gardła na całej jego długo­ści, stanowiąc przedłużenie błony śluzowej jamy nosowej i jamy ustnej. Jest ona bogato wymodelowana poprzez pasma mięśniowe i ściany przylegających narzą­dów, które wpuklają się w nią. W części nosowej pokryta jest nabłonkiem wielo-rzędowym migawkowym, a w części ustnej i gardłowej nabłonkiem wielowarstwo­wym płaskim. W części nosowej zawiera gruczoły surowiczo-śluzowe, natomiast w części ustnej i krtaniowej gruczoły śluzowe.

• Błona włóknista jest w swej większej części cienką i mocną błoną, ściśle łączą­cą błonę śluzową z błoną mięśniową. Tylko w małym, górnym odcinku, niepokrytym warstwą mięśniową, jest szczególnie mocna i zbita. Jest to tzw. powięź gardłowo-podstawna. Linia przyczepu tej powięzi do podstawy czaszki przebiega symetrycznie po obu stronach. Rozpoczyna się na guzku gardłowym i biegnie do boku łukiem uwypuklonym ku przodowi, otacza­jąc tu przyczepy mięśni: długiego i prostego przedniego głowy. Następnie krzy­żuje chrząstkozrost skalisto-potyliczny i prze­chodzi na dolną powierzchnię piramidy kości skroniowej. Nie dochodzi do otwo­ru zewnętrznego kanału tętnicy szyjnej . Tuż przed nim zakręca i biegnie ku przodowi i przyśrodkowo, dochodząc do chrząstkozrostu klinowo-skalistego. Biegnie wzdłuż niego, następnie krzyżuje go i dochodzi do blaszki przyśrodkowej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej.

• Błona mięśniowa nie dochodzi do podstawy czaszki. Zbudowana jest z mięśni poprzecznie prążkowanych, wśród których wyróżnia się trzy pary mięśni zwiera­czy gardła oraz trzy pary mięśni dźwigaczy gardła.

JAMA GARDŁA

Jest to przestrzeń ograniczona ścianami gardła. Ze względu na sąsiedztwo ściany przedniej gardła i otwory znajdujące się w tej ścianie w gardle wyróżniamy trzy piętra (części): górne - część nosową gardła, środkowe - część ustną gardła i dolne - część krtaniową gardła. Każda z tych części ma dwie ściany boczne i ścianę tylną, część no­sowa ma dodatkowo ścianę górną....