ZASADY WSTĘPOWANIA DO PZPR.pdf

ZASADY WSTĘPOWANIA DO PZPR

Dla potwierdzenia swojej kierowniczej roli w społeczeństwie Polska Zjednoczona

Partia Robotnicza stale zabiegała o dopływ nowych członków. Wysiłków tych nie

zakończyła nawet nowelizacja konstytucji PRL, 10 lutego 1976 r. przyjęta bezkrytycznie

przez Sejm, w której określono PZPR "przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w

budowie socjalizmu".

PZPR była masową partią monopolistyczną, o czym świadczą metody jej działania,

polityka wewnątrzorganizacyjna i dążność do narzucania społeczeństwu określonych

metod funkcjonowania. Jej aktywność była stymulowana nierozerwalnym związkiem z

Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego, co podkreślały zarówno jej statuty

(tworzone po każdym kolejnym zjeździe PZPR), jak i przemówienia 1 sekretarzy partii.

Ów sojusz ideologiczny dotyczył również wszystkich innych partii komunistycznych i

rewolucyjnych na świecie. Wynikała z tego postawa internacjonalizmu i solidaryzmu

proletariackiego, która w połączeniu z monopolistycznymi dążeniami politycznymi

determinowała jej charakter.

Odstępstwem od deklarowanej masowości i nieograniczonego nieomal kontaktu partii

z ludem była niewzruszalna, statutowo zagwarantowana zasada, że w poczet jej

członków przyjmuje się "w trybie indywidualnym", podobnie zresztą było w Związku

Radzieckim. Oznaczało to, że każdy, kto chciał wstąpić w szeregi partii, musiał na

zebraniu Podstawowej Organizacji Partyjnej złożyć pisemną deklarację, która powinna

zawierać nie tylko jasno określone powody chęci wstąpienia do partii, ale również

samookreślenie się w stosunku do zasad socjalizmu i kierunku polityki partii.

Oczywiście, prawdziwe powody wstępowania do PZPR bywały różne. Wielokrotnie

były one nieujawnione lub też celowo przemilczane, szczególnie wtedy, gdy wstąpienie

do partii było traktowane jako nieodzowny element kariery zawodowej. Decyzja często

wiązała się ze świadomością prowadzonej przez władze polityki reglamentacji dóbr

materialnych. Zasilenie szeregów partyjnych stanowiło więc stosunkowo niską cenę za

uzyskanie talonu na samochód czy szybsze otrzymanie mieszkania zakładowego.

Obok typowo materialnych, istniały jeszcze inne powody wstępowania do partii.

Pewne urzędy, wyeksponowane stanowiska kierownicze, na przykład redaktora

naczelnego gazety, ordynatora szpitala czy dyrektora zakładu lub szkoły, musiały być

obsadzone przez ludzi zaufanych, czyli partyjnych.

Samo wypełnienie deklaracji partyjnej nie wystarczało, aby wstąpić w jej szeregi. To,

kto może do niej należeć, ściśle określono wewnętrznymi normami, pochodzącymi

jeszcze z czasów rewolucji bolszewickiej. Aby PZPR mogła prawidłowo i efektywnie

odgrywać kierowniczą rolę w państwie, przyjęto zapisaną w jej statutach tak zwaną

leninowską koncepcję członkostwa. W polityce kadrowej partii kierowano się

(przynajmniej na początku) prostą zasadą - jej członkowie powinni odznaczać się

wysokimi walorami polityczno-ideowymi, co miało zapewnić skuteczność ich aktywności

agitatorskiej, zgodnej z założeniami ideowymi, programem i statutem partii. Każdy zjazd

w konkretnych zapisach statutowych określał wymogi dotyczące cech członka partii. W

1950 r. w statucie PZPR zapisano: "[...] członkiem partii może zostać robotnik, chłop

małorolny i średniorolny, inteligent i każdy człowiek pracy, ideowy, aktywny, cieszący się

zaufaniem swego środowiska i oddany sprawie socjalizmu". W latach sześćdziesiątych i

siedemdziesiątych rozbudowano tę charakterystykę: "W poczet członków partii przyjmuje

się [...] ludzi pracy o poglądach zgodnych z ideami socjalizmu i celami partii, znających

jej statut, wyróżniających się postawą moralną i wrażliwością na sprawy ludzkie, rzetelną

pracą zawodową i aktywnością społeczną, cieszących się zaufaniem swego środowiska,

oddanych sprawie socjalizmu i pragnących realizować politykę partii".

Partia chciała pozyskać ludzi nie tylko wiernych ideałom marksizmu-leninnizmu, ale,

co ważniejsze, świadomych i żarliwych: "Partia awangardowa, to partia tych ludzi pracy,

którzy wyróżniają się społeczną i polityczną dojrzałością, żarliwością ideologiczną,

aktywną postawą w życiu i inspiracją twórczą, którzy są naturalnymi przodownikami

swojego środowiska, potrafią skupić wokół siebie ludzi, zdobywać ich poparcie dla partii i

jej polityki".

Dla partii ważne było pozyskiwanie osób wyróżniających się we własnym środowisku,

nieformalnych liderów. Jeśli ich nie było, to przez odpowiednią propagandę byli kreowani.

Przykładem niech będą bohaterowie pracy socjalistycznej, stachanowcy. Ich zadanie

polegało na skupieniu wokół siebie (przez swą pracę) jak najliczniejszych rzesz ludzi,

pozyskaniu ich dla partii lub ułatwieniu partii dostępu do nich. Dotyczyło to przede

wszystkim przedstawicieli klasy robotniczej i chłopów, jako grup najbardziej

zainteresowanych realną obietnicą awansu społecznego, co bezspornie (szczególnie w

latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych) wiązało się ze wstąpieniem do PZPR. Wraz z

członkostwem w partii otrzymywali oni dodatkowe punkty za pochodzenie społeczne przy

zapisach i egzaminach na studia, dostęp do kursowego systemu edukacji, do mieszkań

czy innych przydziałów socjalnych. W rzeczywistości taką politykę kadrową partii

nietrudno było wdrożyć w życie, szczególnie w takich miejscach, jak na przykład

kombinat metalurgiczny w Nowej Hucie. Komitet Fabryczny PZPR w Hucie im. Lenina

zabiegał, by w każdej brygadzie znajdował się co najmniej jeden członek PZPR,

agitujący do wstąpienia w jej szeregi i dbający przy okazji o terminowe i dokładne

wykonywanie pracy.

Ta nachalna forma pozyskiwania kandydatów do partii z biegiem czasu była

stopniowo liberalizowana, choć nigdy z niej nie zrezygnowano. W miarę "stabilizacji"

sytuacji politycznej i gospodarczej kraju kwestia pozyskiwania członków do PZPR nie

była już tak palącym problemem. Zwyczajowo agitacja do partii nasilała się przed l Maja.

Ewoluowała również koncepcja społecznej struktury PZPR. Początkowo starano się

pozyskać środowiska robotnicze i chłopskie, w latach siedemdziesiątych spory udział w

szeregach partyjnych miała tak zwana nowa inteligencja. Tworzyli ją ludzie o robotniczo-

chłopskim pochodzeniu, wykształceni w nieodpłatnym systemie edukacyjnym, mający

pracę i perspektywę otrzymania mieszkania w ciągu najbliższych piętnastu lat. Lata

osiemdziesiąte, szczególnie po stanie wojennym, charakteryzowała polityka szeroko

otwartych drzwi. Poszczególne organizacje POP znacznie zliberalizowały zasady

przyjmowania kandydatów do partii: skracano okres kandydacki z dwu lat do roku, a

nawet sześciu miesięcy. Rekomendacje dla kandydatów wystawiały organizacje

statutowo do tego nieuprawnione, na przykład Towarzystwo Przyjaźni Polsko-

Radzieckiej.

Przywódcy PZPR, pomni wskazań filozofii politycznej Lenina, w tym między innymi

zakazu rozłamów w partii komunistycznej, liczyli się z niebezpieczeństwem możliwości

napływu ludzi niepewnych. Jednym z rozwiązań utrzymujących zasadę "czystości

szeregów partyjnych" miały być opinie polecające (poręczenia) o kandydatach

wydawane przez aktywnych członków partii. A zatem, przynajmniej teoretycznie, do partii

nie można było się zapisać. Obowiązywała procedura przyjmowania w jej szeregi, w

drodze głosowania aktywu partyjnego na zebraniu POP Warunkiem wstąpienia do PZPR

było posiadanie rekomendacji przynajmniej dwóch członków partii. Statut PZPR w

rozdziale Członkowie partii, ich obowiązki i prawa dokładnie określał zasady poręczania

za kandydatów. Członkowie partii, którzy udzielali opinii polecającej, musieli mieć

określony staż partyjny i znać dobrze rekomendowane przez siebie osoby.

Najczęściej rekomendowali koledzy i koleżanki z pracy, czyli osoby z najbliższego

otoczenia pracownika. Zapewne wynikało to po pierwsze z bliskości kontaktów, a po

wtóre z możliwości uzyskania przez właściwy organ POP wyczerpujących informacji na

temat osoby kandydującej. Do rzadkości należały przypadki, gdy rekomendacji udzielali

przyjaciele spoza zakładu pracy, bo niosło to ryzyko przeniknięcia w szeregi partii

niewłaściwych osób. Długość stażu partyjnego i znajomości osób była różna. W latach

pięćdziesiątych, w początkowym okresie istnienia partii, gdy jej szeregi gwałtownie rosły,

wymagano rocznego stażu. W statucie PZPR uchwalonym po V Zjeździe zapisano, że

"opinie polecające [muszą być wystawione - P. S.] przez dwóch członków partii, którzy

mają co najmniej dwuletni staż partyjny (...) i znają [kandydata - P. S.] co najmniej od

dwóch lat".

Ostatecznie staż partyjny, który uprawniał członka PZPR do wydania rekomendacji na

rzecz kandydata, został ustalony w statucie zatwierdzonym przez VI Zjazd PZPR w

grudniu 1971 r. Poręczenie mogli wystawiać członkowie z co najmniej trzyletnim stażem i

znajomością danej osoby co najmniej od dwóch lat. W statucie uchwalonym przez IX

Nadzwyczajny Zjazd PZPR w lipcu l 981 r. pominięto wymagania co do okresu

znajomości przy wydawaniu opinii polecającej przez członków partii. Wynikało to

prawdopodobnie z podjęcia próby utrzymania, a w kolejnych latach odbudowania

szeregów PZPR, nadwątlonych po Sierpniu 1980 r.

Ciekawy był zapis statutu PZPR, który nadawał wybranym instytucjom społecznym

prawo wydawania swym członkom (szczególnie młodzieży) opinii polecającej do partii.

Owo prawo było przyznawane w trybie indywidualnym przez egzekutywę, między innymi

komitet gminny, miejsko-gminny czy dzielnicowy. W statucie z 1950 r. zapisano, że

młodzież do lat 20 przyjmowana jest wyłącznie z szeregów Związku Młodzieży Polskiej.

W późniejszych zapisach statutowych prawo przedstawiania opinii polecającej przez

macierzystą organizację przyznano członkom Związku Młodzieży Socjalistycznej,

Związku Młodzieży Wiejskiej, następnie Socjalistycznego Związku Studentów Polskich i

Związku Harcerstwa Polskiego. Należy zaznaczyć, że opinia polecająca koła (organizacji

młodzieżowej) była traktowana na równi z opinią członka partii.

Opinię polecającą rozpatrywał aktyw członkowski w jawnym głosowaniu. Statut PZPR

przewidywał, że okres kandydacki trwa rok, nie dłużej niż dwa lata. Mógł być skrócony do

pół roku tylko w wyjątkowych sytuacjach. Każdy z kandydatów na członków PZPR

otrzymywał na zebraniu POP legitymację kandydacką, w której prócz jego danych

osobowych były personalia i numery legitymacji partyjnych członków rekomendujących.

Kandydat miał obowiązek uczestniczenia w wewnątrzpartyjnym systemie

edukacyjnym - w wykładach monograficznych dotyczących wiedzy o partii.

Zasady wstępowania do PZPR pokazują strategię i politykę kadrową machiny

partyjnej - z jednej strony dążono do powszechności, z drugiej przestrzegano zasad

selektywności i daleko posuniętej ostrożności. Centralizm demokratyczny, dbałość o

interesy PZPR, internacjonalistyczny solidaryzm robotniczy - wszystko to wymagało

pełnego podporządkowania się woli partii. W szeregach PZPR nie było miejsca na

indywidualizm, bo groziło to rozbiciem partii. Partia chcąca utrzymać jedność

organizacyjną i będąca w ciągłej walce ideologicznej z wrogami musiała nie tylko

stosować selektywny dobór członków, ale również usuwać z własnych szeregów tych,

którzy usiłowali jej zagrażać.

opracował Paweł Skorut,

doktorant Uniwersytetu Jagiellońskiego,

pracownik Instytutu Pamięci Narodowej - Oddział Kraków

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: