PRAWO RZECZOWE
I. RZECZY I RODZAJE WŁADZTWA
NAD RZECZAMI
$ 103. Rzeczy
Brak wyraźnej definicji rzeczy, pojmowana jest intuicyjnie
Res corporales – materialne, można dotknąć, np. grunt, niewolnik, złoto
Res incorporales – niematerialne, nie można dotknąć, użytkowanie, zobowiązanie, spadek,
- uprawnienia majątkowe, uznane i chronione
- zobowiązanie można sprzedać jako rzecz niematerialną
Res in patrimonio – może się znaleźć w majątku osoby prywatnej, np. niewolnik
Res extra patrimonium – nie może, wyjęte z obrotu prawnego
- res divini iuris –według prawa boskiego
- res sacrae – kult religijny, np. świątynie
- res religiosae – kult zmarłych, np. cmentarze
- res sanctae – obiekty użyteczności publicznej, oddane pod specjalną opiekę bogów
np. mury, bramy miasta, znaki graniczne
- res humani iuris – według prawa ludzkiego
- res omnium communes – powszechne z natury, np. powietrze, morze
- res publicae – publiczny użytek, właścicielem państwo, np. place publiczne, teatry
Res mancipi – szczególnie wartościowe,
np. grunty w Italii wraz z budynkami, niewolnicy, zwierzęta pociągowe (konie, woły),
służebności gruntów wiejskich
- prawo własności mogło być przeniesione przez mancipatio lub in iure cessio
Res nec mancipi – pospolite,
np. grunty prowincjonalne, sprzęty domowe, pomniejsze zwierzęta
- prawo własności mogło być przeniesione przez traditio
- prawo klasyczne – podział tracił na znaczeniu,
wzrost znaczenia gospodarki pieniężnej i prowincji
- prawo poklasyczne – wychodzi z użycia
- Justynian – zniósł ten podział
Res immobiles – nieruchomości, grunt i wszystko co na stałe przyłączone do gruntu
Res mobiles – ruchomości, np. niewolnicy
Oznaczone indywidualnie – niewolnik, posąg jako dzieło sztuki
Oznaczone gatunkowo – wino, bryła marmuru
Zużywalne – chleb
Niezużywalne – koń
Podzielne – można podzielić bez uszczerbku dla ich istoty i wartości, np. wino
Niepodzielne – np. niewolnik
Pojedyncze – np. koń
Złożone – rzeczy (np. dom), składające się z innych rzeczy pojedynczych,
które tracą swoją niezależność prawną (np. cegła)
Zbiorowe – rzeczy (np. biblioteka), składające się z innych rzeczy pojedynczych,
które nie tracą swojej niezależności prawnej (np. książka)
Podrzędne w stosunku do Głównych:
- przybytki, np. dom w stosunku do gruntu
- przynależności, np. klamka w stosunku do drzwi
Fructus – pożytki, płody naturalne, pobierane w drodze normalnej eksploatacji gospodarczej
np. zboże, owoce, mleko, wełna
$ 104. Posiadanie. Pojęcie, skutki i rodzaje
Detentio – dzierżenie, władztwo faktyczne nie rodzące skutków prawnych,
dzierżyciel nie dążył do tego, aby stać się właścicielem
Possesio – posiadanie, władztwo faktyczne, ochraniane przez samego posiadacza,
który dążył do tego, aby stać się właścicielemDominium albo Proprietas – własność, władztwo prawne, ochraniane przez państwo
- stan idealny to własność + posiadanie
- własność często nie pokrywała się z posiadaniem, np. eksploatacja cudzej rzeczy za opłatą
Corpus – fizyczne władanie rzeczą, np. użytkowanie gruntu, zamieszkiwanie budynku
Animus – wola, zamiar posiadania,
np. inny jest animus u właściciela, inny u złodzieja, który rzecz ukradł,
inny u rzemieślnika, który czasowo posiada rzecz z zamiarem jej naprawy
Possesio civilis - w oparciu o podstawę prawną prawa cywilnego
- corpore – władztwo fizyczne
- animus possidendi - z zamiarem zatrzymania rzeczy dla siebie, stania się jej właścicielem
- może prowadzić do usucapio (zasiedzenie), jeśli sprawowane przez dłuższy czas
Possesio ad interdicta – chronione prawem pretorskim przez interdykty
- corpore
- suo nomine – sprawowane w swoim imieniu
- animus possidendi
- posiadacze ad interdicta:
- właściciele posiadający
- posiadacze bone fidei – w dobrej wierze, mylnie uważa się za właściciela,
stanie się nim przez usucapio, np. znalazca rzeczy
- posiadacze male fidei – w złej wierze, wie o cudzym prawie do rzeczy,
np. złodziej
- wierzyciele zastawni – umożliwiało im pokrycie należności
w przypadku zwłoki dłużnika
- prekarzyści – korzystający z cudzej rzeczy z obowiązkiem zwrotu
na każde wezwanie
- depozytariusze sekwestrowi – przechowawcy rzeczy spornej,
o którą toczył się proces
- emfitueci i superficjariusze – dzierżawcy wieczyści
Detentio – dzierżenie, zwane też possesio corporalis lub possesio corporalis
- brak skutków w prawie cywilnym lub pretorskim
- brak animus possidendi
- alieno nomine – sprawowane w cudzym imieniu
- detentorzy:
- najemcy, dzierżawcy, przechowawcy, użytkownicy (zobowiązania)
- coloni
- członkowie rodziny alieni iuris i niewolnicy (jako peculium)
Quasi possesio – dotyczy res incorporales, chronione prawem pretorskim
- brak corpore
- iuris possesio – posiadanie prawa
- bonorum possesio – posiadanie spadku,
czyli masy spadkowej oraz wierzytelności i długów
- służebności, np. prawo do czerpania wody z cudzego gruntu
$ 105. Nabycie i utrata posiadania
Corpore et animo – nabycie normalne
- przeniesienie corpus i animus na drugą osobę
- corpus:
- nabycie pierwotne
- akt objęcia rzeczy w posiadania musiał być wyraźny,
zwykle przy użyciu siły fizycznej
- nabycie rzeczy niczyjej, np. pochwycenie ptaka, wejście na grunt i ogrodzenie go
- kradzież, zabór mienia za złamaniem oporu dotychczasowego posiadacza
- nabycie pochodne
- przeniesienie posiadania poprzez traditio,
z ręki do ręki albo poprzez złożenie towaru w domu nabywcy
- przy nieruchomościach początkowo obejście gruntu, później objęcie go oczami
- animus:
- sam corpus świadczył o woli nabywającego
- animus possidendi występuje przy kupnie-sprzedaży
- brak animus possidendi jeśli jedynie dzierżenie,
np. przy umowie przechowania rzeczy
Solo animo – nabycie wyjątkowe
- bez elementu corpore – przekazania rzeczy
- jedynie animo - na mocy porozumienia pomiędzy stronami
- traditio brevi manu – „wydanie krótką ręką”
- przeniesienie posiadania na dzierżyciela
- A jest posiadaczem rzeczy corpore et animo
- daje B rzecz w przechowanie (przenosi corpus)
- dochodzi do umowy kupna-sprzedaży
- A przenosi na B animus – wolę posiadania rzeczy (traditio brevi manu)
- fizyczne przeniesienie własności (corpus) nastąpiło tylko raz
- istotne w obrocie handlowym, jeśli A i B dzieli duża odległość
- constitutum possesiorum
- przeniesienie posiadania na mocy umowy
- dotychczasowy posiadacz pozostaje dzierżycielem
- A przenosi na B animus
- jednak nie przenosi corpus, zatrzymuje rzecz u siebie jako dzierżyciel
np. zawierając z B umowę najmu (constitutum possesiorum)
Nabycie przez inne osoby – poprzez osobę alieni iuris (ai) lub niewolnika (n)
- właściciel niewolnika (wn) lub pater familias (pf) stawał się posiadaczem corpre et animo
- rzecz stawała się częścią peculium ai lub n
- mogło się to odbyć bez wiedzy wn lub pf
- jeżeli rzecz nabyta w drodze przestępstwa, wn lub pf nie ponosił za to odpowiedzialności
- prawo poklasyczne – krąg osób uprawnionych zwiększył się o:
- prokuratora (zarządcę dóbr) - w interesie właściciela
- opiekuna – w interesie pupila
- Justynian – poprzez jakąkolwiek inną upoważnioną osobę
Utrata posiadania – poprzez utratę corpus lub animus w stosunku do rzeczy
- porzucenie
- zagubienie
- zniszczenie
- zużycie
- przeniesienie posiadania
- zrzeczenie się animus (np. traditio brevi manu)
- śmierć posiadacza
$ 106. Ochrona posiadania
Ochrona własna
- obrona konieczna
- aktywna samopomoc, w celu odzyskania utraconego posiadania lub pozyskania nowego
Interdykty posesoryjne
- normalne postępowanie sądowe (proces legisakcyjny i formułkowy) było długotrwałe,
nie mogło skutecznie spełniać funkcji ochrony posiadania
- do tego nadawało się pozasądowe postępowanie interdyktowe,
oparte na autorytecie pretorów
- w tym zakresie interdykty znalazły najszersze zastosowanie
- interdykty posesoryjne określały granice pomocy własnej,
były szybkimi i sprawnymi środkiem represji przeciwko ich przekroczeniom,
ale ochraniały tylko posiadacza, a nie koniecznie prawowitego właściciela
- stosowane były elastycznie,
przez to nowe stosunki ekonomiczne mogły być chronione przez interdykty, zanim jeszcze podlegały ochronie w ius civile
- Ochrona posesoryjna – ochrona posiadania
- Ochrona petytoryjna – ochrona prawa własności
Possesio vitiosa – posiadanie wadliwe
- kradzież
- zabór mienia przy użyciu siły
- precario (zaniechanie zwrotu rzeczy przez dzierżyciela na wyraźne polecenie udzielającego)
- nie podlegało ochronie posesoryjnej
- pokrzywdzony mógł odzyskać rzecz poprzez samopomoc
Interdicta retinendae possessionis
- dotyczyły rzeczy spornej
- prawo każdej ze stron do posiadania zostaje zawieszone,
do czasu rozstrzygnięcia, kto jest prawowitym posiadaczem
- interdicta uti possidentis – dotyczyły nieruchomości
- posiadacz niewadliwy w momencie wydania interdyktu utrzymywał się przy posiadaniu
- interdicta utrubi – dotyczyły ruchomości, w szczególności niewolników
- kto w przeciągu roku przed wydaniem interdyktu w sposób niewadliwy
dłużej posiadał rzecz utrzymywał się przy posiadaniu
Interdicta recuperandae possessionis
- odzyskanie posiadania wyraźnie utraconego
- interdicta unde vi – dotyczyły posiadacza nieruchomości, usuniętego z niej siłą
- można wnieść w przeciągu roku od utraty posiadania
- interdicta de vi armata – dotyczyły utraty posiadania rzeczy przy użyciu siły zbrojnej
- brak rocznego przedawnienia
- obejmowały także posiadaczy wadliwych
- interdicta de precario – przeciwko prekarzyście, ociągającemu się ze zwrotem rzeczy
- jeśli nie był w stanie jej zwrócić, płacił odszkodowanie
$ 107. Prawa rzeczowe
Od autora skryptu – darowałem sobie ten paragraf –
zawiera zapowiedź tego, co rozwinięte jest dalej
II. PRAWO WŁASNOŚCI
A. HISTORIA, POJĘCIE, ZNACZENIE
$ 108. Historyczny rozwój prawa własności
Dominium albo proprietas (własność) została oddzielona od possesio (posiadania), gdyż:
- wraz z rozwojem gospodarczym dochodziło często do sytuacji,
w których właściciel nie sprawował faktycznego władztwa nad rzeczą
- własność zapewniała utrzymanie władztwa prawnego nad rzeczą, mimo utraty posiadania
- dotyczyło to głównie niewolników, mimo ucieczki nadal byli własnością swojego pana
- własność to pełne prawo do danej rzeczy,
w odróżnieniu od wycinkowych praw na rzeczach cudzych
Własność kwirytarna – uznana i chroniona według ius civile
- nazwa pochodzi od ius Quiritum
- tylko dla obywateli rzymskich
- tylko grunty w Italii
- własność na res mancipi można przenieść tylko przez mancipatio albo in iure cessio
- tylko właściciel kwirytarny może nadać obywatelstwo rzymskie wyzwoleńcowi
- tylko jemu przysługiwały cywilne środki ochrony petytoryjnej
Własność bonitarna – uznana i chroniona według prawa pretorskiego
- rygorystyczne prawa własności kwirytarnej hamowały obrót gospodarczy,
zwłaszcza masowy handel niewolnikami (niewolnik to res mancipi)
- A jest właścicielem niewolników
- przekazuje ich B poprzez traditio (omija obowiązek mancipatio)
- B otrzymuje possesio civilis
- własność kwirytarna zostaje przy A
- B uzyskuje własność kwirytarną poprzez usucapio (zasiedzenie)
- Pretorowie chronili osobę B (w naszym przykładzie):
- interdyktami posesoryjnymi (jako posiadaczy)
- ekscepcjami
- poprzez powództwo petytoryjne (wzorowane na ochronie własności kwirytarnej)
- osoba B jest zatem właścicielem bonitarnym
(więcej niż posiadaczem, mniej niż właścicielem kwirytarnym)
- właścicielem bonitarnym był też:
- bonorum emptor (nabywca majątku bankruta w trakcie egzekucji majątkowej)
- bonorum possesor (dziedzic według prawa pretorskiego)
Quasi własność gruntów prowincjonalnych – były formalną własnością państwa
- posiadacze nie byli właścicielami
- musieli płacić z tytułu użytkowania
stipendium (prowincje zarządzane przez senat) albo tributum (prowincje cesarskie)
- poza tym obowiązkiem mieli wszystkie uprawnienia właścicielskie
(dziedziczenie, alienacja przez traditio, ochrona petytoryjna)
- Dioklecjan – obciążył podatkiem gruntowym grunty italskie
- Justynian – znosi dualizm wł...
dawid1051