PROCES KOGNICYJNY
Różnice w stosunku do procesu formułkowego:
- to proces jednofazowy
- sędzią jest urzędnik państwowy (zarządcy prowincji również są sędziami)
- wprowadzono instytucję apelacji
- wszystkie czynności mają charakter pisemny
- egzekucja syngularna (majątkowa)
W procesie kognicyjnym, jak już wiemy (por. § 33), zanika definitywnie
venditio bonorum jako sposób prowadzenia egzekucji. Zastępuje ją distractio
bonorum, czyli sprzedaż pojedynczych przedmiotów dłużnika aż do zaspokojenia
pretensji wierzyciela. Przedmiotem egzekucji był cały majątek dłużnika, ale tylko w
przypadku jego niewypłacalności, albo gdy wierzycieli było kilku.
pojawiają się przejawy legalizmu dowodowego. Oznacza to, iż
ustawodawca, czyli cesarz, za pośrednictwem swoich aktów normatywnych ustala
pewne dyrektywy, jakich winien się trzymać sędzia w procesie ustalania stanu
faktycznego na podstawie przeprowadzonych dowodów. Dotyczy to zwłaszcza
kryteriów oceny wiarygodności zeznań świadków, mocy dowodowej dokumentów oraz
wzajemnego stosunku tych dwóch środków dowodowych
Na czele hierarchii w aparacie wymiaru sprawiedliwości obu stolic (Rzym,
Konstantynopol) stali prefekci miejscy (praefectus urbi).
Zgodnie z prawem justyniańskim wezwanie pozwanego do sądu odbywało się
za pośrednictwem pisma zwanego libellus conventionis. W tym pozwie powód również
precyzuje zwięźle przedmiot swego żądania i jego podstawę prawną
Procesować się może obecnie nie tylko ten, komu
przysługuje actio, ale czynić to może każdy, kto uważa, iż naruszone zostało jego prawo
podmiotowe, które taka czy inna actio tylko wyraża
W procesie kognicyjnym wzrosła wyraźnie rola adwokata
Odmianą procesu kognicyjnego jest tzw. proces reskryptowy. Już w okresie
pryncypatu sędzia, mający trudności w rozwikłaniu jakiegoś problemu prawnego, mógł
zwrócić się do cesarza z prośbą o rozstrzygnięcie jego wątpliwości. To samo mogły
drogą listową (libelli, preces, supplicationes) czynić osoby prywatne, przedstawiając
opis stanu faktycznego sprawy.
dawid1051