Mobbing i bullying w szkole.pdf

StanisławOrłowski

Pracownia Profilaktyki i Resocjalizacji

Mobbing i bullying w szkole

Charakterystyka zjawiska i program zapobiegania

Definicje

Słowo mobbing nie ma dokładnego polskiego odpowiednika. Po raz pierwszy pojcie

to zostało uyte przez Dana Olweusa w wersji norweskiej jako mobbining, a obecnie

rozpowszechnione jako mobbing. Zarówno w jzyku angielskim, jak i w jzykach

skandynawskich, rozumie si przez nie przemoc i molestowanie głównie w miejscu pracy. Z

czasem pojcie to zostało równie rozszerzone o zachowania wystpuj$ce w %rodowisku

dzieci i młodziey w szkole. &adne z polskich okre%le' nie oddaje w sposób pełny zjawiska, z

którym mamy do czynienia w szkolnych relacjach midzy uczniami. Zjawisko to mona

porówna( do funkcjonuj$cego w naszym polskim j zyku poj cia "fali" (w szkole analogicznie

do tej w wojsku). Istot$ "fali" jest jednak rónica wieku lub pozycji, poza tym "fala" jest

zjawiskiem grupowym. Dlatego pojcie to, cho( bardzo bliskie nie jest w pełni adekwatne.

Mobbing polega na szykanowaniu jednostki zazwyczaj przez grup. Oznacza

terror psychiczny: zaczepianie, izolowanie, obmawianie, nieprzyjazne wypowiedzi i

zachowania grupy lub osoby w stosunku do drugiej osoby lub grupy, maj!ce na celu

wył!czenie konkretnej osoby z grupy kole#e$skiej lub zawodowej. Ofiara zostaje

poddana długoterminowej przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu

zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia jej zdolno%ci do obrony. Odczuwa ja

subiektywnie, ale mobbing daje si tak#e potwierdzi& intersubiektywnie. Jest to

wielofazowy proces, w którym mobber (sprawca) stosuje metody manipulacji od

najbardziej subiektywnych i niezauwa#alnych przez ofiar po najbardziej drastyczne,

powoduj!ce u ofiary izolacj społeczn!, jej autodeprecjacj, poczucie krzywdy,

bezsilno%& i odrzucenie przez współpracowników (rówie%ników), a w konsekwencji silny

stres oraz choroby somatyczne i psychiczne. Prze%ladowania mog! przyjmowa& form

po%redni! lub bezpo%redni!, a# do przemocy fizycznej wł!cznie. Mog! ogranicza& si do

gorszego traktowania (np. nikt z dan! osob! nie chce si spotyka& po szkole lub bawi&).

Ten rodzaj przemocy ma charakter długofalowy. Pocz!tkiem mobbingu zwykle

jest jaki% konflikt, czsto mało istotny. Mobbing czsto przybiera posta& wyizolowania

jednostki z grupy wbrew jej woli.

Pokrewnym terminem w praktyce maj$cym takie samo zastosowanie jest bullying.

Słowo bullying jest rozumiane najcz%ciej jako tyranizowanie, z intencj!

skrzywdzenia drugiej osoby. Agresywny akt w du#ej mierze nie jest wynikiem

prowokacji i powtarza si na przestrzeni jakiego% czasu. Okre%lany jest czsto jako,

celowe, powtarzalne i nie prowokowane zachowania agresywne jednego lub grupy

sprawców wobec ofiary; z zamiarem sprawienia jej bólu fizycznego, przykro%ci,

poni#enia lub przera#enia jej, najcz%ciej w obliczu grupy „widzów” z wyra1n!

nierównowag! sił – niemo#no%ci! obronienia si ofiary i poczuciem bezkarno%ci

sprawcy.

Rozpatruj$c bliej to zjawisko, moemy rozróni( kilka odmian bullyingu:

1) bullying bezporedni

a) fizyczny – popychanie, plucie, kopanie, uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy,

zmuszanie do wykonywania poniaj$cych, o%mieszaj$cych lub odraaj$cych czynno%ci, w

tym kopro i uro-filnych i seksualnych;

b) słowny (emocjonalny) – groenie, ponianie przez przezywanie, wy%miewanie,

robienie min i prowokowanie;

2) Bullying poredni (ukryty)

a) relacyjny – obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji

ofiary, odrzucania jej i ignorowania;

b) cyber bullying – umieszczanie w sieci (e-maile, blogi, itp.) oszczerczych

informacji.

Sprawcami bullyingu zwykle s$ osoby impulsywne, dominuj$ce, bez empatii,

postrzegaj$ce pozytywnie przemoc, łakn$cy społecznego prestiu z wysok$ samoocen$.

Ofiarami staj! si najcz%ciej osoby, o nastpuj!cych cechach: małe poczucie

bezpiecze'stwa, lkowe, o niskim wska4niku wizi rówie%niczych, niskim poczuciu

kompetencji, czasem autsider.

Pojcie bullyingu jest bardziej rozpowszechnione w krajach anglojzycznych to jest w

Wielkiej Brytanii, Irlandii, Australii oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Natomiast

pojcie mobbing zadomowiło si midzy innymi w Szwecji, Finlandii, Norwegii, Niemczech

oraz w Polsce.

Rozpoznawanie mobbingu i bullyingu oraz działania zapobiegawcze szkoły

Czsto nauczyciele podejmuj$c prób oddziaływania na agresywne zachowania

pojawiaj$ce si w szkole frustruj$ si mał$ ich efektywno%ci$, gdy po pierwsze nie posiadaj$

wła%ciwych umiejtno%ci, po drugie działaj$ bez wsparcia innych. Zdarza si te, e w

sytuacji konfliktu nauczyciele nie zagłbiaj$ si w jego szczegóły, a w celu szybkiego

rozwi$zania konfliktu oceniaj$ sytuacj powierzchownie. Mog$ w takich sytuacjach obwini(

prze%ladowan$ osob, midzy innymi na skutek wcze%niejszego jej naznaczenia zacieraj$c

tym samym rónic pomidzy obron$ i atakiem utrudniaj$c tym wła%ciw$ reakcj. Agresja

bywa bowiem czsto odpowiedzi$ na wcze%niejszy atak, natomiast skarga moe wynika(

zarówno z poczucia zagroenia jak równie próby zamaskowania wcze%niejszej własnej

agresji, która spowodowała atak.

Bezsprzecznie jednak, utrwalaniu zachowa' mobbingowych w szkole sprzyja brak

reakcji nauczycieli na wszystkie dostrzegalne nawet te drobne sytuacje przemocowe, których

s$ %wiadkami. Nauczyciele czsto nie%wiadomie, mog$ uczestniczy( w procesie wpisywania

dziecka w rol „kozła ofiarnego” przez publiczne krytykowanie uczniów którym si nie

powiodło. Decyduj$ tym samym o pozycji ucznia w klasie, poniewa inni uczniowie dla

zyskania aprobaty przył$czaj$ si do tej opinii utrwalaj$c swoj$ postaw take w innych

sytuacjach. Wychowawcy czsto nie zdaj$ sobie sprawy ze swej roli w kreowaniu kozła

ofiarnego, co utrudnia im niesienie pomocy uczniom. Uczniowie ofiary mobbingu mog$

wówczas postrzega( takich nauczycieli jako współsprawców przemocy lub wrcz inicjatorów.

Dlatego z oczywistych wzgldów, nie bd$ te szuka( u nich pomocy.

Koncepcja Dana Olweusa

Dan Olweus, profesor psychologii w Bergen (Norwegia) od ponad 20 lat zajmuje si

zagadnieniem mobbingu w szkole. Punktem wyj%cia w proponowanym przez niego programie

zaradczym jest utrwalenie prze%wiadczenia, e aden ucze' nie moe by( nkany, adne

dziecko nie moe by( dyskryminowane. Agresywno%( uczniów w szkołach i poza ni$ jest

podstawowym i wci$ narastaj$cym problemem. Nauczyciele chc$ podejmowa( działania

maj$ce na celu zmniejszenie lub eliminacj ze szkół zjawiska agresji we wszelkich jej

postaciach. Moliwo%( zapoznania si z opracowanym przez Dana Olweusa programem

skutecznej interwencji w sytuacjach wystpowania agresji w szkołach - jest jak najbardziej

po$dana ze wzgldu na potrzeby systemu szkolnego w Polsce.

Szerokie stosowanie koncepcji D. Olweusa pomoe przezwyciy( te problemy.

Mocnymi stronami programu Dana Olweusa s$: opis oddziaływa' adresowanych do szkoły

jako cało%ci, do klasy oraz do poszczególnych osób uwikłanych w sytuacje zwi$zane z

przemoc$.

Odpowiadaj$c na pytanie, co rodzi agresj u chłopców D. Olweus wymienia:

–

Negatywne emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza głównego

opiekuna dziecka, brak ciepła i bliskich wizi zwiksza ryzyko, e dziecko bdzie

agresywne i wrogie wobec otoczenia;

–

Przyzwolenie na agresywne zachowania dziecka. Opiekunowie zbyt

tolerancyjni wobec agresywnych zachowa' w stosunku do rodze'stwa, kolegów i

dorosłych przyczyniaj$ si do wzrostu agresji. Do powstawania agresywnych

schematów reakcji bardzo przyczynia si zbyt mało miło%ci i opieki, a za du o

swobody w okresie dzieci'stwa;

–

Stosowanie przez rodziców metod wychowawczych opartych na sile, takich jak

kary cielesne, którym towarzysz$ wybuchy zło%ci i agresji. Jest to zgodne z zasad$,

e przemoc rodzi przemoc. Bardzo istotne jest wyznaczanie dziecku wyra4nych

granic, okre%lenie, co mu wolno, a czego nie. Nie mona jednak ucieka( si przy

tym do przemocy fizycznej lub zblionych metod;

–

Charakter samego dziecka, czyli rola czynników temperamentalnych.

Konkluduj$c wypowiedzi na temat przyczyn skłonno%ci agresywnych u dzieci D.

Olweus stwierdza, e: "wychowanie, w którym jest du o miło%ci i zaanga owania ze strony

rodziców (opiekuna) wyra4ne wytyczanie granic, jak dziecku wolno, a jak nie wolno

zachowywa( si oraz niestosowanie metod wychowawczych opartych na sile przyczynia si

do harmonijnego rozwoju dziecka i do wzrostu jego samodzielno%ci".

D. Olweus uwaa, e powyszy wniosek dotyczy zarówno chłopców, jak i

dziewczynek, tak dzieci młodszych, jak i starszych. Uwaa take, e wikszo%(

niepo$danych czynów, takich jak: dokuczanie innym dzieciom, zachowania aspołeczne czy

nawet przestpstwa ma miejsce wówczas, gdy rodzice nie wiedz$, co młody człowiek robi

pod nieobecno%( dorosłych. Zwraca równie uwag na to, e rodzice, którzy dbaj$ o psychik

dziecka, w adnym wypadku nie mog$ pozwoli(, by uczestniczyło ono w ich wewntrznych

sporach.

Powołuj$c si na wyniki bada' socjologicznych Olweus uwaa, e na poziom agresji

dziecka nie ma wpływu pochodzenie społeczne. Badania socjologiczne wykazały, e sytuacja

socjalno-ekonomiczna rodziny, czyli dochody, wykształcenie rodziców, standard mieszkania

itp. nie odgrywaj$ adnej roli.

Zjawisko mobbingu jako fenomen grupowy:

Zarówno dzieci, jak i doro%li cz%ciej zachowuj$ si agresywnie patrz$c na

inn$ osob zachowuj$c$ si agresywnie. Wpływ ten jest wikszy, gdy pozytywnie

oceniamy osob, z której bierzemy przykład;

Osłabianie si hamulców moralnych lub kontroli nad własnymi agresywnymi

zachowaniami, gdy widzimy, e osoba, z której bierzemy przykład jest

wynagradzana za swoj$ agresj;

Rozmywanie si odpowiedzialno%ci przyczynia si do zmniejszenia poczucia

winy i osłabienia wyrzutów sumienia.

Ludzie ogl$daj$cy duo przemocy w telewizji i na wideo, czy w kinach, s$ bardziej

agresywni i mniej współczuj$cy wobec ofiar. Wypowiadaj$c si w kwestii rozpoznawania

dzieci, których dotyczy problem mobbingu D. Olweus wprowadził rozrónienie na oznaki

podstawowe i drugorzdne w odniesieniu do podanej przez niego definicji mobbingu.

Zwraca równie uwag na to, i oceniaj$c nasilenie i znaczenie konkretnej oznaki lub

cechy trzeba bra( pod uwag czstotliwo%( jej wystpowania.

Podstawowe oznaki rozpoznania mobbingu w szkole:

Przezywanie, upokarzanie, wy%miewanie, wyszydzanie, zastraszanie,

zakrzykiwanie, groenie.

Zaczepianie, popychanie, szturchanie.

Dzieci takie wci$ganie w kłótnie i bójki, w których s$ stron$ słabsz$, nie

broni$ si, lecz próbuj$ uciec lub si wycofa( (czsto płacz$c).

Zabieranie ksi$ek, pienidzy i innych rzeczy.

Siniaki, zadrapania, podarte ubrania.

Oznaki pozwalaj!ce rozpozna& nauczycielom ofiary mobbingu:

S$ samotne w czasie przerw i niedopuszczanie do grupy.

Jako ostatnie wybierane s$ do składu druyny w grach zespołowych.

W czasie przerw staraj$ si trzyma( w pobliu nauczyciela lub innych

dorosłych.

Maj$ problemy z gło%niejszymi wypowiedziami na lekcjach, a odpowiadaj$c

sprawiaj$ wraenie niepewnych, nerwowych.

Wygl$daj$ na sfrustrowane, nieszcz%liwe, smutne i łatwo płacz$.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: