Czynniki wpływajšce na efektywnoć treningu wytrzymałociowego - wydolnoć tlenowš - mgr Cezary Ostrowski Każdy udział kolarza w zawodach poprzedzony jest skrupulatnie układanym planem startowym i dostosowanym do niego planem treningowym. Realizowane sekwencje z dziennika treningowego, próby mocy i wyniki badań pozwalajš okrelić najbardziej skuteczny indywidualny plan treningowy. Nawet przy wielkich ambicjach, determinacji, rzetelnym podejciu do treningu i diety, okazuje się, że zakładany efekt występuje u nielicznych zawodników. Przy dwóch jednostkach o zbliżonych parametrach, wynik sportowy jest różny. Co o tym decyduje? W przypadku kolarstwa jest to wydolnoć fizyczna! Wydolnoć fizyczna jako fizjologiczne podłoże pracy fizycznej jest opisywana jako zdolnoć organizmu do wykonywania wysiłku fizycznego, okrela tolerancję organizmu na zaburzenia stabilnoci rodowiska wewnętrznego ? homeostazy (równowagi płynów wewnštrz i zewnštrzkomórkowych), do których dochodzi w czasie wysiłku fizycznego, jak i zdolnoć do szybkiej regeneracji po zakończeniu wysiłku. Wydolnoć fizycznš dzielimy na ogólnš, która jest zdolnociš do wykonywania długotrwałej pracy fizycznej o okrelonej intensywnoci bez zmęczenia i głębszych zmian homeostazy, oraz specjalnš ? jako zdolnoć do wykonywania okrelonego specyficznego wysiłku. W przypadku kolarstwa górskiego wyróżnia się przede wszystkim wysiłki długotrwałe o dużej intensywnoci (maratony MTB), co uwarunkowane jest rodzajem zaangażowanego systemu energetycznego oraz wielkociš generowanej mocy. Wydłużanie czasu pracy powoduje obniżenie generowanej mocy i zwiększenie udziału aerobowych przemian energetycznych. Natomiast w dyscyplinach sportowych o krótkim czasie trwania, w których dochodzi do generowania maksymalnej mocy dominuje metabolizm anaerobowy. Czynniki determinujšce poziom wydolnoci fizycznej (Kozłowski 1984): 1/ przemiany energetyczne w ustroju: - procesy tlenowe, - beztlenowe, - rezerwy energetyczne. 2/ poziom koordynacji nerwowo mięniowej: - siła, - szybkoć, - technika (precyzja ruchów). 3/ termoregulacja oraz gospodarka wodno elektrolitowa. 4/ budowa ciała: - wysokoć i masa ciała, - beztłuszczowa masa ciała, - proporcja ciała, wiek i płeć. 5/ czynniki psychologiczne: - predyspozycje osobowociowe, - motywacja, - taktyka. Patrzšc z punktu widzenia różnych dyscyplin sportowych, wpływ wymienionych czynników na wynik sportowy jest procentowo inny. Zwišzane jest to z charakterem wykonywanego wysiłku, jego intensywnociš i czasem trwania. W przypadku kolarstwa (wysiłek długotrwały) decydujšcymi czynnikami wpływajšcymi na poziom wydolnoci będš: - sprawnoć zaopatrzenia tlenowego i efektywnoć aerobowego systemu energetycznego, - mechanizmy termoregulacyjne, - odpowiedni skład ciała. Należy pamiętać także o uwarunkowaniach genetycznych i rodowisku, gdzie dziedzicznoć zapewnia odpowiednie proporcje ciała oraz istotnie wpływa na możliwoci organizmu do produkcji energii, co w pełni wykorzystywane jest poprzez trening fizyczny stanowišcy najlepszy rodek kształtujšcy poziom wydolnoci fizycznej. Trening prowadzi do wytwarzania szeregu zmian adaptacyjnych w morfologicznej, biochemicznej i czynnociowej charakterystyce organizmu. Kierunek tych zmian jest zależny od rodzaju bodców treningowych i stosowanych obcišżeń, na które składajš się intensywnoć i objętoć treningowa. Czynniki warunkujšce wydolnoć tlenowš, czyli te które majš znakomity wpływ na wynik zawodnika w maratonie MTB to - sprawnoć funkcji organizmu w pokrywaniu zaopatrzenia tlenowego pracujšcych mięni podczas wysiłku fizycznego. Im sprawnoć ta jest wyższa, tym na wyższym poziomie kształtuje się równowaga czynnociowa podczas ciężkiej pracy fizycznej. Pochłanianie tlenu przyrasta równolegle wraz ze wzrostem intensywnoci, ale tylko w poczštkowej fazie pracy, jeżeli praca utrzymuje się na tym samym poziomie przez kilka minut, wytwarza się w organizmie równowaga ustrojowa stedy-state, czyli adaptacja organizmu do zadanej pracy. Jest to sytuacja gdzie zapotrzebowanie na tlen przez organizm jest w pełni pokrywane (nie należy jednak zapominać, że efekt hipoksji /niedotlenienia/ pojawia się zawsze krótkotrwale na poczštku wysiłku fizycznego). Równowaga czynnociowa w organizmie utrzymuje się do chwili osišgnięcia maksymalnego poboru tlenowego - VO2max (największa iloć tlenu jakš zużywa organizm w czasie jednej minuty) - jest to tzw. pułap tlenowy, ale równowaga czynnociowa (stedy-state) wywišzuje się tylko podczas wysiłków podprogowych, czyli poniżej progu mleczanowego LT (laktate treshould), w wysiłkach ponadprogowych nie dochodzi do wytwarzania równowagi czynnociowej a efektem tego jest cišgły wzrost poboru tlenu. Próg mleczanowy zwany, progiem przemian beztlenowych lub progiem anaerobowym - jest ostatnim obcišżeniem treningowym, po którego przekroczeniu stężenie kwasu mlekowego we krwi wzrasta. Zwišzane jest to z faktem, że po przekroczeniu tego poziomu energia dostarczana jest w wyniku procesów beztlenowych. Po przekroczeniu progu mleczanowego zmniejszeniu ulega udział wolnych kwasów tłuszczowych w procesie dostarczania energii. W czasie każdego wysiłku powstaje mleczan, jako produkt uboczny przemian metabolicznych. Kršży on we krwi i jest na bieżšco neutralizowany. Stężenie mleczanu we krwi wzrasta wraz z intensywnociš, w pewnym momencie powstaje go więcej niż organizm jest w stanie neutralizować - ten moment włanie nazywamy progiem mleczanowym. Intensywnoć fizyczna człowieka może podlegać wzrostowi, dochodzi do wykonywania wysiłku przewyższajšcego maksymalny pobór tlenu, w tym momencie koszt energetyczny będzie pokrywany przez beztlenowe procesy metaboliczne, czemu towarzyszy kumulacja w ustroju kwanych produktów przemiany materii ? to przyczynia się do występowania zmęczenia (?odcięcia pršdu?). Im organizm ma większš zdolnoć do pochłaniania tlenu w cišgu jednej minuty, tym większš pracę może wykonać w warunkach niedotlenienia co skutkuje wyższš wydolnociš fizycznš. Na wielkoć poboru tlenu wpływajš następujšce grupy czynników: zwišzane z 1/ funkcjonowaniem układu oddechowego (wentylacja), 2/ kršżeniem (objętoć minutowa serca, stężenie hemoglobiny we krwi), 3/ przepływem mięniowym (przepływ krwi przez mięnie, gęstoć kapilar, dyfuzja tlenu do mitochondriów), 4/ metabolizmem mięniowym (gęstoć mitochondriów, masa mięniowa, typ włókien, aktywnoć enzymów oksydacyjnych, dostarczanie substratów energetycznych). Wg. badań, w wyniku treningu VO2max może wzrosnšć jedynie o 20-30% (Górski 2001), jak widać uwarunkowania genetyczne mocno determinujš wartoć VO2max jednostki. Każdy z wyżej wymienionych czynników wykazuje istotny wpływ na wielkoć VO2max, a do najważniejszych zalicza się: objętoć minutowš serca, stężenie hemoglobiny we krwi, gęstoć kapilar mięniowych, typ włókien mięniowych, liczbę mitochondriów oraz aktywnoć enzymów oksydacyjnych w mitochondriach. Przełomem w tym zakresie były badania przeprowadzone przez Blomstranda, polegajšce na pomiarze maksymalnego poboru tlenu metodš bezporedniš. Badania te dowiodły, iż głównym ogranicznikiem wielkoci VO2max w organizmie jest transport tlenu. Wynika z tego, że na wielkoć pułapu tlenowego ma wpływ pojemnoć tlenowa krwi, na którš wpływa stężenie hemoglobiny we krwi, jak i liczba erytrocytów /czerwonych krwinek/. Zdrowy, młody mężczyzna ma około 5,4 mln/mm? erytrocytów w krwi obwodowej, kobieta około 4,5 mln/mm?. Iloć erytrocytów w organizmie człowieka może się zmieniać - zależy to m.in. od miejsca, w którym człowiek się znajduje i cinienia jakie tam panuje ? (trening wysokogórski, namioty tlenowe). Normy iloci hemoglobiny we krwi u kobiet powinno zawierać się w przedziale 115-155 g/l a u mężczyzn 140 ? 180 g/l. Hemoglobina transportuje około 15% z ogólnej iloci CO2 przenoszonego przez krew. Należy również zaznaczyć, że fizjologicznie stężenie hemoglobiny u mężczyzn jest wyższe niż kobiet. Prawidłowe stężenie hemoglobiny u zdrowego osobnika to ok. 160 g/l, co oznacza, że 1 litr krwi ma zdolnoć do przetransportowywania od 180 do 210 ml tlenu. Obniżenie stężenia hemoglobiny powoduje ograniczenie pojemnoci tlenowej krwi a tym samym wydolnoci tlenowej. Stwierdzono, że usunięcie 14% hemoglobiny z krwi obniża VO2max o 4%. Sportowcy majš większš iloć hemoglobiny i jej stężenie zwykle przekracza 160 g/l krwi. Wzrost ponad normę może wiadczyć o nadkrwistoci, co sprzyja np. zakrzepom krwi, spadek poniżej normy jest sygnałem o anemii - niedokrwistoci, jednak ze względu na różne metody pomiarowe każde laboratorium analityczne ustala własne normy (zwykle podyktowane przez producenta urzšdzenia - analizatora). Zwiększeniu ulega też zawartoć 2,3-difosfoglicerynianu (BPG) w krwinkach czerwonych (u osób wytrenowanych) o ok. 10%. Przyczynia się to do łatwiejszego oddawania tlenu tkankom, w tym mięniom szkieletowym. 2,3-difosfoglicerynian - (silnie anionowy zwišzek organiczny, występujšcy w erytrocytach w stężeniu bliskim stężeniu hemoglobiny /około 2 mM/. Powstaje z 1,3-difosfoglicerynianu, będšcego metabolitem porednim glukozy). Czynnikiem wpływajšcym na wydolnoć tlenowš zawodnika jest przyrost objętoci osocza który, następuje głównie pod wpływem treningu wytrzymałociowego. Przyrost objętoci osocza przyczynia się do poprawy kršżenia krwi w organizmie, oraz prowadzi do wzrostu wytrzymałoci poprzez zwiększenie objętoci wyrzutowej serca i poprawę procesów termoregulacyjnych. Skutkiem jest obniżenie lepkoci krwi, co powoduje zwiększony przepływ mięniowy krwi i co za tym idzie poprawia zaopatrzenie mięni w tlen. Czynniki warunkujšce pobieranie tlenu: A/ pojemnoć minutowa serca (cardiac output) - jest to pojemnoć krwi wytłoczonej przez jednš z komór w czasie jednej minuty. Pojemnoć minutowš oblicza się mnożšc objętoć wyrzutowš (SV) przez ...
reniferMan