px_artykul___przemoc_w_rodzinie.doc

Przemoc w rodzinie

              W naszych rodzinach często doświadczamy ciepła, życzliwości, pomocy ze strony najbliższych oraz zrozumienia. Jest to ta strona życia rodzinnego, którą lubimy się szczycić, opowiadać sąsiadom i znajomym, czerpać z niej siłę i nadzieję na dalsze wspólne życie. Jednak poza tym sielankowym obrazem równie często występują w rodzinach różne formy przemocy i agresji, które rzadko mamy ochotę widzieć i tak właśnie nazywać. Liczni badacze zjawiska przemocy w rodzinie, w tym R. J. Galles twierdzą nawet, że w naszym społeczeństwie możliwość zostania zabitym, doznania napaści fizycznej, pobicia, uderzenia, spoliczkowania czy otrzymania klapsów we własnym domu przez członków rodziny jest bardziej prawdopodobna, niż doświadczenie tego wszystkiego w każdym innym miejscu ze strony obcych osób[1]. Jak to się zatem dzieje, że zdecydowana większość członków tego samego społeczeństwa nigdy nie zgodziłaby się na zdiagnozowanie występowania jakiejkolwiek przemocy w ich domach?

              Większość z nas wolałaby myśleć, że akty przemocy w rodzaju maltretowania żony czy znęcania się nad dziećmi zdarzają się jedynie w rodzinach chorych, zaburzonych, z tzw. marginesu społecznego[2]. A kto z nas powiedziałby, że jego rodzina jest odchylona od normy? Przeciwnie, każdy członek jakiejkolwiek rodziny skłonny będzie raczej uznawać swoją rodzinę za w pełni normalną. Takie podejście sprzyja tolerowaniu aktów przemocy                   i myśleniu, że przemoc występująca w mojej rodzinie nie wykracza poza przyjęte normy. Osoby takie pragną bowiem ocalić obraz swojej rodziny jako normalnej. W rzeczywistości zaś przemoc w rodzinie jest zjawiskiem występującym powszechnie w różnych społeczeństwach i rodzinach o różnym statusie. Nie jest zatem przypisana do pewnych kręgów społecznych i może pojawić się w każdej rodzinie. Czym jest zatem taka przemoc, która występuje we wszystkich niemal rodzinach, ale nie we wszystkich jest jako przemoc definiowana?

W stosowaniu aktów przemocy cierpienie, zaszkodzenie, zadanie bólu psychicznego drugiej osobie jest najczęściej sposobem osiągnięcia celu, na przykład wymuszenie pożądanych zachowań. Nie zawsze jednak osoba stosująca przemoc traktuje je jako działanie przemocowe – w jego intencjach może to być pomoc, skuteczna technika bądź konieczny składnik wychowania, która zapewnia autorytet lub warunki niezbędne do nauczania. Do tego dochodzą także nasze przekonania, że prawdziwa przemoc związana jest tylko z licznymi ranami cielesnymi, podbitym okiem, złamaną ręką. Nie zawsze dochodzi do takich drastycznych skutków przemocy, w związku z czym wiele osób bagatelizuje akty przemocy tłumacząc sobie, że mogło być o wiele gorzej i że nie jest to jeszcze coś, co można nazwać przemocą.

Trzeba zatem powiedzieć otwarcie, że każde obrażenie, które nie jest skutkiem wypadku, zniewolenie z użyciem siły i uwięzienie, wszystkie zachowania począwszy od dawania klapsów, poprzez potrząsanie, ciągnięcie za włosy, szturchanie, przypalanie, duszenie, użycie broni, aż do zachowań powodujących ostre urazy fizyczne wymagające opieki medycznej i hospitalizacji zalicza się do przemocy fizycznej. Także brak zapewnienia odpowiedniej opieki zdrowotnej czy niezaspokojenie podstawowych potrzeb fizjologicznych uznaje się za formę złego traktowania i nazywane jest zaniedbaniem.

              Zachowania zaś takie jak: niechciane uwagi czy gesty seksualne, wymuszanie pożycia seksualnego, fizyczne uszkodzenie genitaliów, kazirodztwo, gwałt, zmuszanie do niechcianych przez drugą osobę aktów seksualnych, oglądania pornografii, prostytucji, traktowanie seksu jako obowiązku, wypowiadanie zawstydzających komentarzy czy krytykowanie zachowań seksualnych parntera/partnerki zaliczają się do przemocy seksualnej.

              Uzależnieniu od partnera/partnerki sprzyja zależność finansowa. Ograniczanie drugiej osobie dostępu do pieniędzy czy informacji o stanie majątkowym rodziny jest przemocą ekonomiczną. Należą do niej także takie zachowania jak zmuszanie do proszenia o najmniejsze choćby środki, kłamanie na temat zasobów rodziny, wykradanie pieniędzy czy niedopuszczanie partnera do podjęcia pracy zarobkowej. 

              Istnieją także bardziej subtelne metody przemocy, nie pozostawiające po sobie widocznych śladów na ciele, a jednak prowadzące do silnego poczucia krzywdy i cierpienia. Taką formą przemocy jest psychiczne znęcanie się nad druga osobą. Jest nieuchwytną formą złego traktowania, pozostawia urazy w psychice na długie lata, a jednocześnie może być niezauważona nawet przez wnikliwych i uważnych obserwatorów. Przemoc psychiczna obejmuje takie zachowania jak: poniżanie, upokarzanie, krytykowanie bez przerwy, kontrolowanie, wyśmiewanie się z wartości, które osoba ceni,  obrażanie rodziny i przyjaciół drugiej osoby, niepozwalanie na decydowanie lub współdecydowanie w różnych sprawach, ignorowanie uczuć, manipulowanie przy pomocy kłamstw i sprzecznych informacji. Prowadzi to do umniejszania wartości drugiej osoby, jego działań, myśli czy zdolności, czyli do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby. Sprawca przemocy ma bowiem na celu pozbawienie drugiej osoby zaufania do siebie i swoich kompetencji w różnych obszarach życia. Dąży do tego, aby ofiara była samotna i zależna od niego, dlatego nie chce, by podjęła pracę, kontynuowała naukę czy utrzymywała kontakty z rodziną czy znajomymi[3]. Przeprowadza zatem operację zwaną praniem mózgu, na którą składają się: izolacja ofiary od świata zewnętrznego; koncentracja na sprawcy i aktualnym położeniu; prowadzenie do przemęczenia; groźby; sporadyczne okazywanie pobłażliwości; demonstrowanie wszechwładzy;  oraz degradacja drugiej osoby[4]. Wymienione czyny mają charakter bardzo ogólny i nie oddają w pełni wszystkich krzywdzących zachowań. Dążeniem sprawcy w tym wypadku jest pozbawienie drugiej osoby mocy, co sprawia, że staje się ona bezwolna              i niezdolna do działań w obronie własnej. Przemoc psychiczna (emocjonalna) jest najtrudniejsza do udowodnienia, ale szkody jakie czyni są niewymierzalne i sprawiają wiele trudność w procesie leczenia[5].

              Należy na zakończenie dodać, iż doświadczanie każdego rodzaju przemocy prowadzi do powstania poważnych problemów fizycznych i emocjonalnych. Osoby narażone na doznawanie przemocy bardzo często mają trudności z zasypianiem, koncentracją na rzeczach obojętnych, tracą apetyt bądź nadmiernie się objadają. Skutkami przemocy są też: uczucie przygnębienia, smutku, obojętność, brak zainteresowań, nadmierna męczliwość, zwiększone spożycie alkoholu lub środków uspokajających, nagłe przypomnienie sobie przemocy doznawanej      w dzieciństwie bądź innych traumatycznych doświadczeń, a także unikanie wszystkiego, co mogłoby wzbudzić bolesne doświadczenia. Ofiary przemocy cierpią też na częste bóle głowy, brzucha, żołądka, bóle krzyża czy stawów, doznają chronicznych infekcji dróg moczowych, mają bolesne lub intensywne krwawienia z dróg rodnych, a także bolesne stosunki seksualne[6].

Niestety przemoc w rodzinie jest powszechnie rozumiana jako sprawa prywatna lub zjawisko nie występujące w normalnych rodzinach. Ponieważ do aktów przemocy dochodzi przeważnie w zamkniętym kręgu rodziny, za zamkniętymi drzwiami, zazwyczaj łatwo jest je ukryć przed światem zewnętrznym. Jeśli jednak przemoc zostanie w jakiś sposób zauważona przez innych ludzi, to nie są oni zbyt chętni do podjęcia jakiegokolwiek działania, ponieważ nie chcą być zamieszani w takie prywatne sprawy innych ludzi. Pragnienie ochrony jedności  i spójności rodziny nie ogranicza się tylko do zewnętrznych obserwatorów, ale często obejmuje także świadków wewnątrz rodziny oraz same ofiary. Dosyć powszechnie obserwuje się, że zarówno osoba doświadczająca przemocy, jak i napastnik, dokładają wszelkich starań, aby nie ujawnić nikomu z zewnątrz istnienia przemocy we własnej rodzinie. Na przemoc jednak nikt nigdy nie powinien się godzić i zawsze należy reagować, zarówno gdy sami jej doświadczamy, a także kiedy widzimy ją w swoim otoczeniu.

Warto podejmować działania mając na uwadze także to, że dzieci z rodzin, w których stosowano przemoc, same staną się dorosłymi, mężami, żonami i rodzicami, którzy będą uciekać się do przemocy. Chyba że każdy z nas zacznie robić coś, by przerwać ten tragiczny cykl w sposób ludzki i realistyczny[7]. Także osoby stosujące przemoc, jak i jej doświadczające.

Anna Szabłowska

Psycholog Zespołu Ośrodków Wsparcia w Piastowie

Bibliografia:

1.      Kluczyńska S., Zasady pomocy psychologicznej dla dorosłych ofiar przemocy w rodzinie.

2.      Everstine D.S, Everstine L., Przemoc w domu, Zeszyty Interwencji Kryzysowej, Nr 6-7/1998.

3.      Mazur J., Przemoc w rodzinie, teoria i rzeczywistość, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 2002.

4.      Mellibruda J., Charakterystyka zjawiska przemocy w rodzinie.

5.      Krahe B., Agresja, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.

1