Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce w pierwszej połowie XX wieku.
Przyczyny przełomu:
§ Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie zarazków i leków – środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych.
§ Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień ochronnych ludności.
§ Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i organizacja skutecznie działających jednostek przeciwepidemicznych przy administracjach państw, miast – izolacja osób chorych, przerywanie dróg szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody, gotowanie żywności.
§ Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków i innych leków przeciwbakteryjnych.
§ Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej i higienicznej ludności.
§ Podniesienie stopy życiowej całej ludności i związanej z tym ochrony środowiska – wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja odpadów i śmieci.
§ Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne prawa jednostki odpowiednich przepisów prawnych dotyczących ochrony zdrowia wszystkich członków społeczeństwa.
§ Brak drobnoustrojów – abakterioza – sytuacja biologiczna, a nie rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,
§ Symbioza – zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm np. przez wytwarzanie witamin.
§ Komensalizm – rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.
§ Pasożytnictwo – pasożyty lub drobnoustroje zdolne do niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.
§ Biocenoza – zbiór mikroorganizmów w organizmie, utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej równowagi biologicznej.
O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów dla organizmu człowieka przekonano się podczas antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.
PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH
§ Zarazek = drobnoustrój chorobotwórczy – czynnik etiologiczny choroby zakaźnej – szerokie pojęcie – obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.
§ Rezerwuar zarazków – środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę.
§ Zasiedlenie - przeniesienie się do organizmu noworodka ( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych komensalnych na skórę i błony śluzowe.
Źródło zakażenia (pierwotne) – organizm ludzki lub zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być:
§ chorzy ludzie i chore zwierzęta,
§ nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),
§ zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,
§ zwierzęta poddane ubojowi.
Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwale to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne), w którym drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności powietrza.
Nosicielstwo – stan równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a zakażonym organizmem. Osobę bez objawów chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem, moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą nazywamy nosicielem.
Podział nosicieli:
§ Nosiciele zdrowi - nie chorowali – typowy obraz zakażenia bezobjawowego.
§ Nosicielstwo przedchorobowe – przed ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS).
§ Nosicielstwo ozdrowieńców – po przebytej chorobie – stałe lub okresowe.
Drogi szerzenia się zarazków i drobnoustrojów:
Drogi bezpośrednie:
§ Droga łożyskowa w czasie ciąży
§ Droga pochwowa w czasie porodu
§ Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki płciowe, podawanie ręki
§ Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta
§ Kontakty bezpośrednie z chorym podczas badańi zabiegów lekarsko – pielęgniarskich
Drogi pośrednie :
§ Droga powietrzno – kropelkowa i powietrzno – pyłowa
§ Droga pokarmowo – wodna, lub tylko pokarmowa lub wodna
§ Przedmioty codziennego użytku w tym droga jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty skopowe)
§ Gleba – laseczki beztlenowe
§ Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy, stawonogi,
§ Wrota zakażenia – mogą to być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.
§ Okres wylęgania – czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych
§ Epidemia – nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji.
§ Endemia – występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie.
§ Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat.
§ Gospodarz – organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym drobnoustrojem – zarazkiem
§ Przenosiciel – stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych – mechanicznie lub w narządach wewnętrznych
§ Łańcuch epidemiczny – kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku. W tym przypadku występują: źródło zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element środowiska (woda, krople śluzu, kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim więcej elementów.
§ Sanityzacja - czynność prowadząca do zmniejszenia ilości drobnoustrojów – wietrzenie pomieszczeń, mycie rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.
§ Deratyzacja – odszczurzanie - dotyczy szczurów i myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami drobnoustrojów.
§ Dezynfekcja, czyli odkażanie – zespół czynności zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych
§ Dezynsekcja - niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów, pajęczaków, skorupiaków – drogi przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to odwszawianie, walka z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.
§ Kordon sanitarny – przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią określonej, ostrej i niebezpiecznej choroby zakaźnej – cholera, dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej ospa prawdziwa.
§ Kwarantanna – odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi ( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują choroby wysoko zakaźne.
1. Wywołane przez hepatotropowe wirusy powodujące stan zapalny wątroby.
§ Wirusowe zapalenia wątroby ( wzw.) pierwotnie hepatotropowe, takie jak:
a) . Szerzące się drogą parenteralną:
- wzw. typu B (HBV; Hepadnavirus nr 1)
- wzw. typu C ( HCV; Flavivirus)
- wzw. typu D (HDV);
- wzw. typu G (HGV);
b) . Szerzące się drogą pokarmową
- wzw. typu A ( HAV; Enterovirus nr 72)
- wzw. typu E (HEV).
2. Wirusowe zapalenia wątroby wtórnie hepatotropowe, takie jak w przebiegu zakażeń:
§ wirusem mononukleozy zakaźnej ( wirus Epstein- Barr);
§ wirusem cytomegalii ( Cytomegalovirus hominis);
§ wirusem uogólnionej opryszczki pospolitej ( Herpesvirus hominis I);
§ różyczki (Rubivirus hominis);
§ świnki ( Paramyxovirus parotitidis);
§ wirusami Echo (Enterovirus spp.);
§ żółtej gorączki ( Flavivirus febricus).
Ważniejsze objawy kliniczne wirusowych zapaleń wątroby to:
§ Nosicielstwo wirusa i brak objawów chorobowych (prawdopodobieństwo wystąpienia zależy od rodzaju wzw. i ogólnej odporności organizmu)
§ Objawy rzekomogrypowe, kataralne;
§ Objawy rzekomogośćcowe, takie jak bóle stawowe, mięśniowe;
§ Objawy dyspeptyczne, pod postacią dyskomfortu w jamie brzusznej, nudności, wymiotów, utraty apetytu, zaparć;
§ Uczucie zmęczenia, świąd skóry, krwawienia, łatwe powstawanie siniaków, zaburzenia neuropsychiczne, niekiedy stany podgorączkowe;
§ U niektórych chorych zażółcenie powłok i rogówek tzw. „żółtaczka”;
§ Występujące najczęstsze powikłania to: nadostre („galopujące”, „piorunujące”) zapalenie wątroby zakończone zgonem, przewlekłe, albo aktywne zapalenie wątroby, marskość wątroby oraz rak pierwotny wątroby.
HBsAg – antygen powierzchniowy HBV – pojawia się w 2-8 tygodniu przed wystąpieniem żółtaczki – główny marker zakażenia.
P/ciała anty-HBs - pojawiające się po zniknięciu antygenu – świadczą o uodpornieniu organizmu – pojawiają się po szczepieniu.
HBcAg – antygen rdzeniowy nie występuje w surowicy.
P/ciała anty-HBcAg – IgM - świadczą o replikacji wirusa.
P/ciała anty-HBcAg – IgG - marker przebycia zakażenia.
HBeAG – świadczą o zakaźności – ściśle związane z HBsAg – utrzymywanie się świadczy o przejściu ostrego zapalenia w postać przewlekła.
Serokonwersja HBeAg i pojawienie się p/ciał anty-HBe jest sygnałem zdrowienia.
Diagnostyka laboratoryjna HAV:
P/ciała anty-HAV – IgM - obecne od objawów chorobowych, potwierdzają rozpoznanie.
P/ciała anty-HAV – IgG – świadczą o przebytym zakażeniu wirusem HAV
Diagnostyka laboratoryjna HCV:
Odczyn immuno-enzymatyczny EIA HCV
§ wykrywa p/ciała przeciw kilku antygenom HCV, mało swoisty, dużo fałszywie dodatnich wyników – istnieje konieczność powtarzania co najmniej dwukrotnie.
§ Odczyn rekombinowanego immunoblottingu HCV./RIBA – rekombinant immunoblot assay –wykrywa p/ciała przeciw HCV – bardziej swoiste niż EIA HCV
Kliniczne badania laboratoryjne
§ Wzrost stężenia bilirubiny
§ Zwiększenie aktywności ALAT, AsPAT,
§ W cholestazie – wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej i γ –glutamylotranspeptydazy, obecność nieprawidłowej lipoproteiny X.
Postacie kliniczne WZW:
§ Zapalenie ostre
§ Ostry żółty zanik wątroby
§ Przewlekłe zapalenia wątroby
§ Marskość wątroby
Metody zapobiegania i zwalczania wirusowych zapaleń wątroby
WZW – typu B i C są głównymi chorobami zawodowymi pracowników zdrowia
Profilaktyka nieswoista w zakażeniach HAV:
§ Przestrzeganie higieny osobistej
§ Przestrzeganie czystości w zakładach nauczaniai zakładach żywienia zbiorowego
§ Odpowiednia woda
§ Przestrzeganie higieny przetwórst...
medicine