PSYCHOLOGIA KLINICZNA
UMCS
LUBLIN 2002r.
SPIS TREŚCI
II. Rozwój poglądów na temat schizofrenii……………….….....4
III. Objawy schizofrenii……………………………………….....7
IV. Typy schizofrenii………………………………………….....9
V. Etiopatogeneza……………………………………………...12
1. Teoria biologiczna powstawania schizofrenii…………....12
· Teorie genetyczne………………………………………...12
· Teorie histologiczne i anatomiczne……………………….13
2. Teorie psychospołeczne powstawania schizofrenii………16
· Ujęcie psychoanalityczne powstawania schizofrenii…...…16
· Koncepcja schizofrenogennej matki………………………19
· Koncepcja Theodore Lidz…………………………………20
VI. Schizofrenia u dzieci………………………………………...22
VII. Leczenie……………………………………………………..26
1. Farmakologia………………………………………...26
2. Insulinoterapia……………………………………….27
3. Elektrowstrząsy……………………………………...27
4. Śpiączki atropinowe…………………………………28
5. Leczenie niebiologiczne……………………………..29
VIII. Rokowanie………………………………………………..30
IX. Literatura cytowana………………………………………31
X. Bibliografia……………………………………………….33
Schizofrenia (z greckiego schizo - rozszczepion, phren - rozum). Jest to często spotykana choroba psychiczna, która rozpoczyna się zwykle między 15 - 25 rokiem życia. Nie jest jedną chorobą, ale ogólną nazwą wielu różnych psychoz o rozmaitej etiologii i bardzo zróżnicowanym obrazie klinicznym i rokowaniu. „We współczesnych klasyfikacjach traktuje się je jako symptomy, czyli grupy objawów, wśród których najistotniejsze dotyczą zakłóceń obrazu rzeczywistości, a szczególnie własnej osoby”. Istotą schizofrenii jest uszkodzenie, rozszczepienie struktury osobowości. Zjawiska rozszczepione spostrzega się zarówno w ramach poszczególnych funkcji psychicznych chorego, jak i pomiędzy tymi funkcjami:
- Rozszczepienie pomiędzy światem zewnętrznym a wewnętrznym światem chorego - autyzm
- Rozłam pomiędzy treściami myślowymi pacjenta a otaczającą go rzeczywistością - dereizm
- rozdźwięk pomiędzy reakcjami uczuciowymi i mimicznymi z jednej strony a czynnościami myślowymi - paratymia i paramimia
- rozszczepienie w obrębie czynności myślowych - rozkojarzenie -wtedy logika wypowiedzi chorego jest dziwna i niezrozumiała, wg Blaukera jest to myślenie autystyczno - niezdyscyplinowane.
Chory nie ma poczucia choroby, albo jest ono niejasne, izoluje się od otoczenia, jest dziwaczny. Często występuje charakterystyczne dla schizofrenii załamanie się linii życiowej chorego, który niejednokrotnie porzuca naukę lub pracę, oddając się bezczynności lub zajęciom mało produktywnym.
II. ROZWÓJ POGLĄDÓW NA TEMAT SCIZOFRENII
Do II połowy XIX wieku nie istniał żaden podział różnicowy pomiędzy zaburzeniami psychicznymi. Chorych traktowano jako szalonych, opętanych przez diabła itp.
Pierwszy system klasyfikacyjny opracował psychiatra niemiecki Emil Kraepelin[1](1856-1926). Jedno z zaburzeń , które opisał w 1896 roku było dementi praecox - otępienie wczesne[2]. Za kryteria wyodrębnienia otępienia wczesnego uważał rozwój zaburzeń bez przyczyny zewnętrznej, „narastanie otępiania osiągającego większą lub mniejszą głębokość, ale zawsze różnego od otępienia w porażeniu postępującym, psychozach starczych czy padaczce”. Otępienie wczesne - gdyż objawy pojawiają się przed osiągnięciem wieku starczego. W pierwszych latach po ogłoszeniu tej koncepcji pojawiły się inne nazwy dla schizofrenii np. „amblynoza - Evensen, dysfrenia - Wolff, paratonia - Benstein”. Nazwę schizofrenia wprowadził w 1911r. E. Bleuler[3]. „dla grupy psychoz, których podstawową cechą jest wg niego rozpad lub rozszczepienie osobowości”. Bleuker nie tylko wprowadził inną nazwę dla opisanej przez Kraepelina jednostki chorobowej, ale w zasadzie takiej jednostki nie uznał: pisał nie o schizofrenii lecz o schizofreniach lub o grupie schizofrenii. Wprowadził też inne kryteria zaliczania do tej grupy - stwierdzenie objawów pierwotnych. Bleuker zaznaczył w swym podręczniku psychiatrii, że do schozofrenii zaliczył nie jedną lecz szereg psychoz dlatego, iż uważa, że „na podstawie wspólnych cech symptomatologii i przebiegu nie można zaliczać schorzeń do jednej i tej samej jednostki chorobowej”. Pomimo tego, że uznawał wyodrębnione przez Kraepelina postacie otępienia wczesnego łącznie z opisanym przez O. Diema w 1903r. otępieniem prostym to jednak kładł większy nacisk na psychologiczną analizę objawów spotykanych w schizofrenii. Bleuler uważał za wspólną cechę tych postaci rozpad osobowości z rozszczepieniem funkcji psychicznych w sferze uczuciowej, intelektualnej, w stosunku chorych do środowiska i w sferze działania. Podczas gdy dla Kraepelina wspólną ich cechą było otępienie znajdujące wyraz nie tylko w symptomatologii przebiegu lecz i w zejściu choroby w postaci defektu psychicznego. „Bleuler uważał schizofrenię za grupę psychoz endogennych, lecz nie zdołał za swego życia wyłączyć z tej grupy niektórych psychoz, które okazały się psychozami objawowymi[4]. Psychozy te opisane później przez innych badaczy, potwierdziły pogląd Bleulera, że ta sama symptomatologia psychopatologiczna nie może decydować o rozpoznaniu.
Wszyscy autorzy kwestionują obecnie termin otępienie wczesne (dementi praecox) jako sugerujący fatalizm przebiegu i zejścia. Choć już za czasów Kraepelina obserwowano ok. 13% wyleczeń. Bleuler zapewniał o możliwości jej wyleczenia. Należy zaznaczyć, że o objawach rozpadu jedności psychicznej pisał jeszcze przed Bleulerem Stransky używając terminu ataksja intropsychiczna (ataxia, z łaciny: a - przeczenie, taksis - greckiego - ład). Używał tego pojęcia w takim sensie jak Bleuler rozszczepienie psychiczne lub Chaslin dysocjacja albo „discordance”.
Podejście Kraepelina i Bleulera miało istotny wpływ na psychiatrię. „W najmniejszym stopniu wpłynęło na psychiatrię francuską, w której przyjęto wprawdzie termin „schizofrenia” (używa się też do dziś: dēmence prēcoce), ale jedynie dla psychoz wyróżniających się znacznym rozpadem lub niepomyślnym przebiegiem. Pozostałe przypadki noszą inne nazwy, m.in. dēlire (zespół urojeniowy, przewlekły z omamami), dēlire passinelle, katatonia, stan katatoniczno - hebefreniczny”.
W innych szkołach psychiatrycznych widoczny jest też duży wpływ Kleista[5] (szereg psychoz endogennych, kwestionowane kryteria przebiegu) lub teorii „jedynej psychozy”[6] Zellera[7], Griesingera[8].
III. OBJAWY SCHIZOFRENII
Dzielimy je zasadniczo na podstawowe (osiowe) i na dodatkowe. Objawy osiowe spotykamy we wszystkich zaawansowanych przypadkach schizofrenii. Według Bleulera są to:
§ Autyzm - (termin wprowadził Bleuler w 1912r.) - oznacza zamykanie się w sobie, zainteresowanie głównie własnymi przeżyciami, unikanie kontaktów z innymi ludźmi, utrata kontaktu z otaczającą rzeczywistością.
§ Rozkojarzenie - defekt integracji psychicznej, rozszczepienie psychiczne, niezborność myślenia.
§ Paratymia - zaburzenia sfery uczuciowości, wyrażające się w reakcjach afektywnych odwrotnych do reakcji normalnych. Objaw rozszczepienia struktury osobowości.
§ Ambiwalencja - dwubiegunowa reakcja afektywna na podnietę lub sytuację; współistnienie obu sprzecznych uczuć np. miłości i nienawiści.
§ Depersonalizacja - objaw wyrażający się przekonaniem chorego, że jego osobowość zmieniła się, towarzyszy temu uczucie obcości.
Do objawów osiowych dołączają się w poszczególnych rodzajach schizofrenii rozmaite objawy dodatkowe:
§ Omamy (m.in. słuchowe, węchowe, smakowe, wzrokowe) - spostrzeganie nie istniejących realnie przedmiotów, towarzyszy im subiektywne przekonanie o ich realności.
§ Urojenia (m.in. prześladowcze, ksobne, oddziaływania, owładnięcia, wielkościowe) - fałszywe przekonania, są odporne na argumentację.
§ Objawy katatoniczne - zaburzenia psychomotoryczne, przeciwstawne symptomy wahające się pomiędzy skrajnościami: hiperkineza, osłupienia, automatyczna uległość, negatywizm, nienaturalne postawy i ułożenie ciała. Mogą też wystąpić epizody gwałtownego pobudzenia.
§ Zaburzenia pamięci - iluzje pamięciowe np. déjà vu
§ Mutyzm - uporczywe milczenie, niemożność mówienia przy nieuszkodzonych mózgowych ośrodkach mowy.
§ Neologizmy - tworzenie dziwacznych, niezrozumiałych słów.
§ Perseweracje - powtarzanie tych samych słów, zdań, odpowiedzi na różne pytania. Może przejawiać się także w gestach, czynnościach grafonotorycznych.
§ Echolalie - automatyczne powtarzanie przez chorego zasłyszanych słów i zdań.
§ Sztywność uczuciowa - nastrój chorego znajduje się cały czas na jednakowym poziomie. „Stoi w ścisłym związku z niedostosowaniem uczuciowym”.
§ Zobojętnienie - obniżenie zainteresowania, obojętność intelektualna, emocjonalna. Czasami dotyczy tylko jednego tematu.
Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) podaje następujące rodzaje schizofrenii:
Schizofrenia paranoidalna F20.0 - najczęstsza postać schizofrenii. Dominują względnie stabilne, często paranoidalne urojenia, którym zwykle towarzyszą omamy (głównie słuchowe) oraz zmiany spostrzegania. Zaburzenia afektu, woli, mowy, jak też objawy katatoniczne nie są nasilane.
Schizofrenia hebefreniczna F20.1 - nasilone zmiany są afektywne. Urojenia i omamy są zwiewne i urywkowe. Nieodpowiedzialne, nieprzewidywalne, bezcelowe zachowania. Liczne manieryzmy. Nastrój płytki i niedostosowany. Przesadna wesołkowatość. Myślenie jest zdezorganizowane. Mowa niepowiązana, rozkojarzorzana. Występuje wyraźna tendencja do izolowania się.
Schizofrenia katatoniczna F20.2 - dominują zaburzenia psychomotoryczne. Przemijające i izolowane objawy katatoniczne mogą występować w każdej z postaci schizofrenii. Tutaj musi dominować jeden lub więcej z następujących objawów:
- Osłupienie - znaczy spadek reaktywności wobec otoczenia jak też spontanicznych ruchów i reakcji.
- Mutyzm
- Pobudzenie - bezcelowa aktywność ruchowa nie poddająca się wpływowi bodźców zewnętrznych.
- Zastyganie - samorzutne przyjmowanie i utrzymywanie niestosownych lub dziwacznych pozycji.
- Negatywizm - nieumotywowany opór wobec wszelkich poleceń lub prób poruszenia, albo ruch w przeciwnym kierunku.
- Sztywność - utrzymywanie sztywnych pozycji wbrew wysiłkom skłonienia do ruchu.
- Giętkość woskowa - utrzymywanie kończyn i tułowia w nadanych z zewnątrz pozycjach.
- Inne objawy - np. automatyzm nakazowy (automatyczne uleganie poleceniom), perseweracje słów i wyrażeń.
Schizofrenia niezróżnicowana F20.3 (atypowa) - stany spełniające ogólne kryteria diagnostyczne schizofrenii, lecz nie przypominające żadnej z omówionych dotąd postaci, ewentualnie przejawiające naraz cechy kilku z nich, bez wyraźnej przewagi którejkolwiek zestawienia charakterystycznych cech diagnostycznych.
Depresja poschizofreniczna F20.4 - epizod depresyjny, często wydłużony, występujący w następstwie choroby schizofrenicznej. Niektóre objawy schizofreniczne muszą jeszcze być obecne, ale nie dominują w obrazie klinicznym.
Schizofrenia rezydalna F20.5 - przewlekły etap rozwoju zaburzeń schizofrenicznych, odróżniający się wyraźnym postępem choroby od etapu wczesnego do etapu późnego nacechowanego długo trwającymi ( nie zawsze odwracalnymi) objawami negatywnymi.
Schizofrenia prosta F20.6 - powolny, postępujący rozwój dziwactw zachowania, niezdolność do spełniania wymagań społecznych, spadek sprawności. Narastające zubożenie społeczne. Negatywne objawy rozwijają się nie poprzedzone jawnymi objawami psychotycznymi.
Schizofrenia innego rodzaju F20.8 - obejmuje schizofrenię cenestopatyczną i zaburzenia o postaci schizofrenii.
Schizofrenia nie określona F20.9
Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM - IV wyróżnia pięć podtypów schizofrenii:
- Paranoidalną
- Zdezorganizowaną
- Katatoniczną
- Niezróżnicowaną
- Rezydalną
Dodatkowo wymienia się zaburzenia schizoafektywne.
...
medicine