Ludwik Węgierski (1326 - 1382)
Urodzony w 1326 r. Syn Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny. W chwili obejmowania tronu węgierskiego (1342 r.) miał zaledwie szesnaście lat. Mimo to rządy w państwie sprawował dobrze, a historycy węgierscy obdarzyli go przydomkiem: Wielki. O wiele słabsze efekty przyniosło panowanie Ludwika w Polsce. "Za jego czasów nie było żadnej stałości w Królestwie Polskim ani żadnej sprawiedliwości" -napisał ówczesny historyk, Janko z Czarnkowa. Prawdopodobnie już pod koniec lat dwudziestych XIV wieku zawarty został układ między Władysławem Łokietkiem a Karolem Robertem, przewidujący objęcie tronu w Polsce przez przedstawiciela dynastii Andegawenów. Układy takie ponawiane były przez Kazimierza Wielkiego - w przypadku jego śmierci bez potomka męskiego koronę polską miał otrzymać Ludwik. Śmierć Kazimierza (7 XI 1370 roku) miała spełnić te układy. Ludwik już 10 dni później koronował się na króla Polski. Jak przyznawał nowy władca - "nie mogąc znosić powietrza polskiego" po pewnym czasie wrócił na Węgry i rządy w Królestwie Polskim cały czas sprawował przez namiestników. Najpierw była nim matka - Elżbieta, później książę opolski Władysław, następnie pięcioosobowa rada z biskupem krakowskim Zawiszą Kurozwęckim na czele. Ludwik czuł się niewątpliwie władcą bardziej Węgier niż Polski, nic więc dziwnego, że doprowadziło to do straty Santoka i Drezdenka na rzecz Brandenburgii. W czasie rządów Ludwika Polska straciła również Ruś Halicką, przyłączoną w 1377 roku do Węgier. Prawo sukcesji tronu w Polsce umożliwiało wybór kolejnego Andegawena. Ludwik nie posiadał jednak syna, dlatego też całe jego panowanie stało pod znakiem starań o uznanie jego następcą córki. W zamian za zgodę na to Ludwik wydał w Koszycach (1374 r.) dokument, będący pierwszym przywilejem na rzecz stanu szlacheckiego. Umożliwiło to, po śmierci Ludwika, we wrześniu 1382 roku, zdobycie tronu polskiego przez Jadwigę. Miejsce pochówku Ludwika to kaplica w Białogrodzie Węgierskim.
Zgodnie z układami dynastycznymi ponawianymi już od czasów Łokietka królem polskim miał zostać Ludwik Węgierski – władca największego kompleksu politycznego czternastowiecznej Europy. W zamian Ruś Halicko-Włodzimierska pozostawała przy Polsce. Już od momentu koronacji Ludwik zmuszony był do walki z opozycją przeciwną jego panowaniu. Szczególnie aktywna była ona w Wielkopolsce, choć do tarć dochodziło także w Małopolsce. Pierwszy incydent wiązał się z pogrzebem Kazimierza Wielkiego, który zorganizowano jeszcze przed przybyciem nowego władcy. Następnie doszło do konfliktu z adoptowanym wnukiem poprzedniego władcy, Kaźkiem Słupskim, któremu stary król zapisał w testamencie rozległe włości. Spór rozwiązano na drodze postępowania sądowego – Kaźko otrzymał ziemię dobrzyńską i trzy grody, a także został zobowiązany do złożenia hołdu lennego Ludwikowi. Kolejny konflikt wywołał powrót do kraju księcia gniewkowskiego Władysława Białego w 1373. Po kilku latach ponawianych walk zawarł on z królem ugodę – zrzekł się księstwa gniewkowskiego, otrzymując w zamian 10 000 florenów i uposażenie w postaci opactwaPannonhalma na Węgrzech.
Władzę w Polsce od początku sprawowała regentka – matka Ludwika, Elżbieta Łokietkówna. Sam król wkrótce po koronacji powrócił na Węgry, zabierając ze sobą polskie insygnia. Elżbieta skupiła się najpierw na opanowaniu sytuacji w buntującej się Wielkopolsce. Podjęła się także restytucji dóbr, które Kazimierz Wielki konfiskował osobom niebędącym w stanie wykazać swoich praw do danej ziemi. Jej polityka miała podłoże czysto polityczne – pozwalała zjednać nowej władzy warstwy szlacheckie. Działania te wiązały się z podstawowym celem zarówno Elżbiety jak i jej syna – zapewnieniem tronu polskiego jednej z trzech córek Ludwika. Sukcesji w ramach dynastii Andegawenów początkowo sprzeciwiało się zarówno duchowieństwo, mieszczaństwo, jak i szlachta. Regentka podjęła stopniowe działania, zjednując sobie poparcie kolejnych miast. Następnie w 1374 Ludwik wydał w Koszycach przywilej szlachcie polskiej. W zamian za m.in. znaczne obniżenie podatku poradlnego i likwidację podatków nadzwyczajnych szlachetnie urodzeni zgodzili się na przekazanie tronu jednej z córek Ludwika. Był to pierwszy w Polsce przywilej generalny obejmujący cały stan szlachecki.
W 1375 Elżbieta zrezygnowała z regencji i powróciła na Węgry. W Polsce na krótko pojawił się król. Podstawowym celem wizyty nie było jednak rozwiązanie problemu regencji, ale stłumienie zamieszek na Rusi Czerwonej, którą Ludwik uważał za odrębne księstwo, gdzie interesy węgierskie nie ustępowały polskim. Przed wyjazdem Ludwik przekazał władzę grupie zaufanych Małopolan. To tymczasowe rozwiązanie budziło powszechny sprzeciw, w związku z czym regencję ponownie podjęła Elżbieta. W Polsce pozostała do 1376, kiedy ponownie wyjechała po rozruchach, do jakich doszło w Krakowie. W Wielkopolsce tymczasem wybuchły lokalne wojny zwaśnionych rodów szlacheckich. W 1378 namiestnikiem został Władysław Opolczyk, ale w efekcie buntu Wielkopolan pod przywództwem Bartosza z Odolanowa jeszcze w tym samym roku utracił on władzę. Po raz trzeci regentką została Elżbieta Łokietkówna. Po jej śmierci w 1380 król powierzył rządy namiestnicze biskupowi krakowskiemu Zawiszy z Kurozwęk. Kiedy i on umarł w1382, Ludwik wyznaczył na regenta Zygmunta Luksemburskiego, zaręczonego z potencjalną następczynią tronu, Marią. Czternastoletni namiestnik rozpoczął walki z wielkopolską opozycją. Podczas gdy oblegał Odolanów, 10 września w Trnawie zmarł Ludwik Węgierski.
W polityce Ludwika Polska odgrywała rolę drugorzędną, a sam władca nie troszczył się o panującą w niej sytuację gospodarczą. Przychylność szlachty zdobywał poprzez przywileje prawne i społeczne, które doprowadziły do kryzysu budżetowego. Zarazem fakt wyboru na tron obcego władcy doprowadził do głębokich zmian w postrzeganiu władzy. Koncepcję monarchii patrymonialnej zastąpiła idea Korony Królestwa Polskiego (łac. Corona Regni Poloniae) – stawiająca króla na pozycji władcy niepodzielnego i nieutożsamianego z jego osobą państwa. Rządy Ludwika doprowadziły także do wzmocnienia pozycji możnowładztwa Małopolski, a wydane przez niego dokumenty zapoczątkowały okres supremacji szlachty w życiu politycznym, który trwał aż do upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1795HYPERLINK \l "cite_note-8" [9].
dejw11