Wybór metody badania statystycznego
Kolejną czynnością w fazie wstępnej jest określenie metody badania staty-
stycznego. Wybór metody zależy od takich czynników, jak (por. [19, s.
16]):
– cel badania statystycznego,
– rodzaj zbiorowości statystycznej,
– stopień szczegółowości badania,
– ilość dostępnych środków finansowych,
– stosowane metody analizy (opis lub wnioskowanie statystyczne).
Badanie statystyczne obejmuje wszystkie jednostki statystyczne lub tylko
wybrane z nich, czyli próbę . Próba to pewien podzbiór populacji general-
nej , którego elementy zostały dobrane w sposób losowy bądź nielosowy
Copyright by Wydawnictwo Złote Myśli & Paweł Tatarzycki (por. [20, s. 20]). Innymi słowy: próba to „liczebność jednostek badania”
[5, s. 19].
Klasyfikacja metod badania statystycznego – ze względu na liczbę jedno-
stek objętych badaniem – przedstawia się następująco:
Rysunek 1.4. Klasyf ikacj a metod badań statystycznych ze względu na liczbę j ednostek
objętych badaniem.
Źródło: Opr acowanie na podstawie: [7, s. 14].
Ogólnie rzecz biorąc, można wyodrębnić trzy grupy metod badania staty-
stycznego:
1. BA ANIE PEŁNE (całkowite, wyczerpujące) – polega na tym, że in-
formacje o badanych cechach statystycznych są gromadzone od wszyst-
kich jednostek statystycznych wchodzących w skład zbiorowości staty-
stycznej [7, s. 15].
2. BA ANIE CZĘŚCIOWE (niepełne, fragmentaryczne) – obejmuje wy-
brane jednostki zbiorowości statystycznej [19, s. 16].
3. SZACUNEK STATYSTYCZNY (szacunek wartości) – interpolacyjny
lub ekstrapolacyjny szacunek statystyczny zaliczany jest niekiedy w li-
teraturze przedmiotu do metod badania częściowego (zob. [3, s. 32]): ► interpolacj a polega na znajdowaniu nieznanych wartości funkcji
w dowolnym punkcie przedziału (x , x ) na podstawie dostępnych
1 n
wartości funkcji, należących do tego przedziału (np. ustalanie warto-
ści kwartyli).
► ekstrapolacj a polega na ustaleniu nieznanych wartości funkcji w do-
wolnym punkcie leżącym poza przedziałem wartości posiadanych:
xn+1, xn+i (np. prognozowanie).
o metod badania pełnego należą (zob. [7, s. 15-18]):
1. Spis statystyczny jest to badanie polegające na zbieraniu informacji
o wartościach cechy statystycznej bezpośrednio od wszystkich jedno-
stek tworzących zbiorowość statystyczną. Informacje te są zbierane
przez specjalnie do tego celu przeszkolone osoby (rachmistrzów spiso-
wych). Jednocześnie informacje te są utrwalane na formularzach spiso-
wych, przygotowanych przez instytucję organizującą spis. Rachmistrze
spisowi dokonują zatem bezpośredniej obserwacji statystycznej . Spisy
statystyczne dostarczają szczegółowych informacji o badanej zbiorowo-
ści. Ze względu na bardzo wysokie koszty omawiana metoda znajduje
zastosowanie w badaniach najważniej szych zjawisk społeczno-gospo-
darczych (np. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z 2002
roku przeprowadzony przez Główny Urząd Statystyczny).
2. Rejestracja statystyczna polega na wpisywaniu zdarzeń i faktów do
odpowiednich rejestrów. Rejestracja statystyczna ma węższy zakres te-
matyczny aniżeli spis statystyczny. Ponadto różni się ona od niego spo-
sobem gromadzenia informacji – przy rejestracji statystycznej nie wy-
stępuje bezpośrednia obserwacja statystyczna, lecz informacje będące
przedmiotem rejestracji są zgłaszane w punktach rejestracyjnych. Wy-
różnia się: scach i udzielają informacji objętej tematyką rejestracji (np. ewiden-
cja działalności gospodarczej),
► bieżącą rej estracj ę statystyczną – polega ona na ciągłym, bieżącym,
systematycznym notowaniu zdarzeń i faktów określonych przez in-
stytucję prowadzącą rejestrację (np. ewidencja ludności).
3. Sprawozdawczość statystyczna to najbardziej powszechny rodzaj peł-
nych badań statystycznych – polega na przekazywaniu przez jednostki
sprawozdawcze określonych informacji liczbowych i opisowych w po-
staci standardowych sprawozdań. Instytucja organizująca badanie staty-
styczne powinna opracować odpowiednie formularze statystyczne wraz
z instrukcjami ich wypełniania, jak również określić termin ich przeka-
zywania (jako przykład można podać opracowane dla celów podatko-
wych formularze PIT adresowane do osób fizycznych czy też formula-
rze ZUS wypełniane przez przedsiębiorców).
Zbiorowości statystycznej nie można poddać badaniu pe łnemu w takich sy-
tuacjach, jak (por. [2, s. 23], [3, s. 31-32]):
– badany element ulega zniszczeniu (badanie pełne oznaczałoby w tej sy-
tuacji zniszczenie wszystkich elementów),
– badanie pełne jest zbyt kosztowne (np. z uwagi na dużą populację gene-
ralną),
– badanie pełne jest zbyt czasochłonne (np. duża dynamika zmian badane-
go zjawiska wymaga podjęcia szybkich decyzji),
– badana zbiorowość jest nieskończenie duża (w praktyce za taką popula-
cję można też uznać bardzo liczne populacje, np. liczbę potencjalnych
internautów – w tej sytuacji można mówić wyłącznie o badaniu częścio-
wym). STATYSTYKA PO LUD KU - darmowy fragment - kliknij po więcej
● str. 27
Paweł Tatarzycki
W powyższych sytuacjach odpowiednim badaniem jest badanie częściowe.
W literaturze statystycznej wymienia się następujące metody badania czę-
ściowego:
1. Metoda monograficzna polega na wszechstronnym opisie i szczegóło-
wej analizie pojedynczej jednostki statystycznej lub niewielkiej liczby
charakterystycznych (typowych) jednostek badanej zbiorowości. zięki
niewielkiej grupie jednostek można w badaniu uwzględnić stosunkowo
dużą liczbę cech statystycznych (zob. cechy zmienne). Podstawowe
znaczenie w tej metodzie ma opis w oparciu o dane liczbowe [10, s. 25].
Przykładem może być opis wybranej placówki wychowawczo-oświato-
wej .
2. Metoda ankietowa polega na tym, że podmiot organizujący badanie
zwraca się do określonej grupy osób (respondentów) z zaproszeniem do
dobrowolnego wypowiedzenia się w określonej sprawie. Zaproszenie to
może mieć charakter powszechny (ankieta kierowana do szerokiego gro-
na osób, np. za pośrednictwem Internetu) lub selektywny (ankieta kiero-
wana do wąskiej grupy respondentów, np. za pośrednictwem prasy spe-
cjalistycznej). Z uwagi na fakt, iż ankieta wypełniana jest przez respon-
denta, powinna być ona zredagowana w taki sposób, aby każdy ankieto-
wany jednoznacznie rozumiał stawiane mu pytania i potrafił udzielić na
nie odpowiedzi [7, s. 19-20] (zob. Gromadzenie danych ze źródeł pier -
wotnych).
3. Metoda reprezentacyjna opiera się na próbie pobranej ze zbiorowości
generalnej w sposób losowy. Z teoretycznego i praktycznego punktu wi-
dzenia metoda ta jest najbardziej prawidłową formą badania częściowe-
go. Zastosowanie rachunku prawdopodobieństwa przy uogólnianiu wy-
ników z próby losowej na całą zbiorowość (zob. wnioskowanie staty -
styczne) pozwala na określenie wielkości popełnianego błędu. Możli-
wości tej nie stwarzają pozostałe metody badania częściowego, tj . meto-
da monograficzna i ankietowa [19, s. 17-18]. STATYSTYKA PO LUD KU - darmowy fragment - kliknij po więcej
● str. 28
Przyjmując jako kryterium klasyfikacji częstotliwość przeprowadzania ba-
dania statystycznego, można wyróżnić trzy rodzaje badań statystycznych
[7, s. 15]:
1. Badania doraźne (sporadyczne, jednorazowe, ad hoc) – są prowadzone
wówczas, gdy zapotrzebowanie na określony rodzaj informacji pojawia
się bardzo rzadko i jest spowodowane nieprzewidzianymi przyczynami
(np. badanie preferencji nabywców danego produktu).
2. Badania okresowe są badaniami powtarzalnymi, które przeprowadza
się w określonych momentach (np. publikowany na koniec każdego
kwartału ranking Otwartych Funduszy Emerytalnych).
3. Badania ciągłe polegają na tym, że obserwacja i rejestracja określonych
zdarzeń i faktów odbywa się w sposób ciągły. Badania ciągłe dotyczą
jedynie niektórych, ściśle określonych faktów i zdarzeń (np. analiza pro-
cesu produkcyjnego pod względem jakości – konstrukcja tzw. kart
kontrolnych).
W wypadku podjęcia decyzji o wyborze metody badania częściowego poja-
wia się kwestia doboru próby. Z uwagi na złożony charakter tego zagad-
nienia – metody doboru próby omówiono w ostatnim rozdziale (zob. obór
próby). W tym miej scu warto podkreślić, iż w przypadku metody reprezen -
tacyjnej dobór próby powinien być wyłącznie losowy.
1.2. Obserwacja statystyczna
Po ustaleniu celu badania statystycznego (diagnostycznego
i praktycznego), określeniu zbiorowości i jednostki statystycznej (pod
względem rzeczowym, przestrzennym i czasowym), jak również dokonaniu
wyboru odpowiedniej metody badania (pełnego lub częściowego) – można
przystąpić do drugiego etapu, jakim jest obserwacj a statystyczna. STATYSTYKA PO LUD KU - darmowy fragment - kliknij po więcej
● str. 29
Ogólnie rzecz biorąc, metody pozyskiwania danych można podzielić na
dwie grupy (por. [19, s. 20], [21, s. 20]):
1. Metody korzystania z publikowanych źródeł informacji (odpłatne lub
nieodpłatne pozyskiwanie informacji od jednostek sprawozdawczych).
2. Metody przeprowadzania własnego badania statystycznego (zob. gro -
madzenie informacji ze źródeł pierwotnych).
Zebrane w wyniku obserwacji statystycznej dane określa się mianem mate-
riału statystycznego [19, s. 20], przy czym – w zależności od przyjętej
metody gromadzenia danych – rozróżnia się [10, s. 32]:
1. Materiał statystyczny pi erwotny – informacje do prowadzenia danego
badania statystycznego uzyskiwane są drogą odrębnego badania. Infor-
macje te pochodzą z tzw. źródeł pi erwotnych w wyniku pomiaru
bezpośredniego (zob. kwestionariusz).
2. Materiał statystyczny wtórny – materiał zaczerpnięty spoza statystycz-
nych źródeł, zwanych źródłami wtórnymi, który został wykorzystany
w badaniach statystycznych.
Wybrane wtórne źródła danych znajdują się w pliku dane_do_analizy.xls,
stanowiącym integralną część niniej szego opracowania. Plik ten zawiera
wybrane dane finansow...
apd61