Zasady zapobiegania otyłości w różnych okresach życia
(profilaktyka pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowa)
Na początku należy wyjaśnić, co to jest profilaktyka pierwszo-,drugo- i trzeciorzędowa.
Pierwszorzędowa(pierwotna) dotyczy całej populacji lub znacznej jej części-uprzedzenie ewentualnego wystąpienia zaburzenia dzięki działaniom najwcześniejszym(podział na swoistą i nieswoistą). Zadania tej profilaktyki w stosunku do dzieci i dorosłych są podobne:
1. dieta powinna być urozmaicona pod względem asortymentu produktów spożywczych, uregulowana(częstość spożywania posiłków), umiarkowana, co do ilości spożywanych produktów oraz dodatków,głównie soli i cukru-racjonalne żywienie
2. ruch-uaktywnienie energii psychoruchowej
Zdrowy styl życia częściowo rozpowszechniają media,prasa i internet.
Drugorzędowa(wtórna) dotyczy grup zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzenia (identyfikacja grupy ryzyka,wczesne wykrycie objawów zaburzeń,wczesne podjęcie działań naprawczych w celu zahamowania rozwoju zaburzenia). Uświadomienie możliwości wystąpienia licznych chorób związanych z otyłością(zapobieganie im),tj.:
o Cukrzyca typu II
o Nadciśnienie tętnicze
o Miażdżyca
o Hiperlipidemia - czyli podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Poza poziomem całkowitego cholesterolu ważny dla ryzyka chorób serca jest też stosunek pomiędzy "dobrym" - cholesterol HDL i "złym" cholesterolem - cholesterol LDL. Stosunek ten jest niekorzystny u osób otyłych.
o Udar mózgowy - ryzyko jego wystąpienia u osób otyłych jest dwukrotnie większe.
o Niewydolność serca - ryzyko tej choroby u otyłych jest większe 1,9 razy.
o Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) Otyłość pogarsza także przebieg rehabilitacji pozawałowej.
o Kamica pęcherzyka żółciowego - schorzenia pęcherzyka u osób otyłych występują sześciokrotnie częściej niż u szczupłych.
o Zmiany zwyrodnieniowe stawów - stawy podlegające nadmiernym obciążeniom szybciej ulegają uszkodzeniu, prowadzi to do zespołów bólowych, np. kręgosłupa, stawów kolanowych.
o Nowotwory - u otyłych częściej niż u szczupłych występują nowotwory macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty.
o Zaburzenia oddychania w czasie snu - objawiające się m.in. zespołem hipowentylacji bądź bezdechu sennego.
o Żylaki kończyn dolnych - u osoby otyłej gorsze są warunki odpływu krwi z kończyn dolnych. Prowadzi to do nadmiernego wypełnienia krwią żył a w konsekwencji - do powstawania żylaków.
o Zaburzenia hormonalne i powikłania ciąży - częściej występują u otyłych kobiet.
o Zespół X (obecnie nazywany zespołem polimetabolicznym) - zespół ogólnoustrojowych zaburzeń, na które składają się: otyłość wisceralna, upośledzona tolerancja glukozy, zwiększone stężenie insuliny, oporność na insulinę, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe, choroba niedokrwienna serca. Aktualnie do klasycznego zespołu X, opisanego przez Reavena, dołączono szereg dodatkowych elementów takich jak: dna moczanowa, podwyższenie poziomu kortyzolu, podwyższenie poziomu fibrynogenu oraz wzmożone wydalanie albumin z moczem.
A także korzyści wynikających z utraty masy ciała,tj.:
· obniżenie ciśnienia tętniczego krwi
· obniżenie poziomu glukozy we krwi oraz wzrost wrażliwości na insulinę (bardzo istotne u chorych z upośledzoną tolerancją glikemii oraz cukrzycą)
· obniżenie stężenia cholesterolu (spada cholesterol całkowity oraz frakcja LDL, natomiast korzystnie wzrasta frakcja HDL)
· możliwość zmniejszenia dawek leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego i cukrzycy
· zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby wieńcowej
· lepsze samopoczucie i zwiększenie długości życia
· więcej energii życiowej
· wzrost samooceny i wiary w siebie
Trzeciorzędowa dotyczy osób przewlekle chorych i niepełnosprawnych(zapobieganie dalszym niepomyślnym,ujemnym skutkom chorób-pomoc w radzeniu sobie z chorobą i akceptacji swego stanu,w utrzymaniu dobrej kondycji psychofizycznej). Zasady leczenia otyłości(zwłaszcza osób dorosłych), a tym samym zapobieganie jej dalszego rozwoju:
Dieta - zalecenia dietetyczne oprócz zmniejszenia kaloryczności posiłków powinny polegać przede wszystkim na ograniczeniu spożycia tłuszczu oraz cukrów prostych. Jednocześnie należy zalecać jak największe spożycie warzyw i owoców oraz całkowite unikanie konsumpcji alkoholu.
Ruch - wzmożona aktywność fizyczna stanowi obok diety podstawowy element kuracji odchudzającej. Ułatwia ona utratę energii, wyrównuje współistniejące zaburzenia metaboliczne. Aktywność fizyczna zapobiega obniżeniu podstawowej przemiany materii po odchudzaniu oraz efektowi jo-jo. Intensywność ćwiczeń powinna uwzględniać wydolność krążeniowo-oddechową i sprawność ruchową. Początkowo ćwiczenia powinny być prowadzone bez nadmiernego obciążania kolan, bioder i kręgosłupa (basen). Intensywność ćwiczeń powinna być stopniowo zwiększana.
Wsparcie psychologiczne- w postępowaniu z pacjentem otyłym obowiązuje zasada indywidualnego traktowania każdego przypadku. By zwiększyć prawdopodobieństwo skuteczności terapii obok spadku wagi ciała i zmian nawyków żywieniowych powinna nastąpić również przebudowa psychiki osoby otyłej. Bardzo ważna jest praca nad wzmocnieniem samooceny. Kluczową sprawą jest poznanie (m. in. poprzez samoobserwację) i zrozumienie mechanizmów kryjących się za objadaniem się oraz opracowanie strategii radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami. Mogą to być zachowania alternatywne np. wyjście na spacer albo szerzej - trening zachowań asertywnych. W terapii osoby otyłej niebagatelne, pozytywne znaczenie może mieć uświadomienie sobie braku kontroli nad objawem, a tym samym początku realnej samooceny.
Dotyczy dorosłych:
Leki - leczenie farmakologiczne otyłości należy rozpocząć, gdy:
o BMI jest wyższe niż 30 kg/m2
o BMI jest niższe, ale współistnieją choroby związane z otyłością (cukrzyca typu II, nadciśnienie, hiperlipidemia)
o próby leczenia samą dietą i wysiłkiem fizycznym zakończyły się niepowodzeniem.
Leczenie chirurgiczne- Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości:
o BMI powyżej 40 kg/m2
o BMI 35-40 kg/m2 w sytuacji zagrożenia życia lub przygotowania do operacji, gdy otyłość stanowi przeszkodę w skutecznym leczeniu choroby podstawowej.
Unikanie ponownego wzrostu wagi Tzw. efekt jo-jo jest zwykle dużym problemem, ponieważ mechanizmy fizjologiczne ułatwiają odzyskiwanie wagi ciała. Ponad 75% ludzi stosujących dietę, nawet ograniczoną do 400-800 kcal/dobę, wraca do pierwotnej wagi w ciągu roku. Dotyczy to także osób, które otrzymywały dietę zmodyfikowaną oraz były poddawane psychoterapii.
mpwjs