MIĘDZYNARODOWY TERRORYZM.pdf

ROZDZIAŁ 1

Terroryzm międzynarodowy jako zjawisko wpływające

na bezpieczeństwo międzynarodowe i ład globalny

Aby w pełni zbadać proces powstawania systemu przeciwdziałania terrory-

zmowi w Polsce i okoliczności, które towarzyszyły temu procesowi, należy zro-

zumieć, na jakie zjawisko jest on odpowiedzią. To właśnie istota współczesnego

terroryzmu, strategia i taktyka ugrupowań terrorystycznych oraz cele, do jakich

dążą, stanowią o kształcie mechanizmów obronnych, które państwo musi wy-

kształcić, aby zapewnić bezpieczeństwo swoich interesów oraz swoich obywateli.

Wpływ, jaki terroryzm wywiera na współczesne państwa, a także zagrożenie,

jakie stanowi on dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, będzie

głównym tematem niniejszego rozdziału. Aby zbadać te kwestie, konieczne bę-

dzie odniesienie się do pojęcia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego,

zagrożeń dla bezpieczeństwa oraz ewolucji obu tych kategorii. Na tej podstawie

możliwe będzie rozpoczęcie rozważań na temat samej istoty terroryzmu oraz na

temat wpływu, jaki wywiera on na poszczególne aspekty bezpieczeństwa pań-

stwa i społeczności międzynarodowej.

1.1. Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa narodowego

i międzynarodowego

Bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe to jedne z najważniejszych

przedmiotów badań politologicznych. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że

jest to dziedzina niezwykle dynamiczna, a nowe zagrożenia, które stają przed

państwami i organizacjami międzynarodowymi, wpływają na przebieg wydarzeń

na arenie międzynarodowej, wymuszając wypracowanie strategii i taktyk odpo-

wiedzi na te zagrożenia. Z tego właśnie względu niezwykle istotna jest świado-

mość, czym jest bezpieczeństwo i jak to pojęcie ewoluuje, konieczne dla sku-

tecznego kształtowania i dostosowywania przywołanych strategii działań na

rzecz bezpieczeństwa.

Podstawowymi aktorami na arenie międzynarodowej, których działanie kształ-

tuje środowisko międzynarodowe oraz jego potencjalną stabilność lub niestabil-

Rozdział 1

ność, są państwa, czyli podstawowe podmioty stosunków międzynarodowych

oraz organizacje międzynarodowe – rządowe i pozarządowe, a także transnaro-

dowe korporacje 1 . W dynamicznie zmieniającym się świecie współzależności

pomiędzy tymi podmiotami istnieje wiele możliwych podejść do pojęcia bezpie-

czeństwa narodowego i międzynarodowego oraz mechanizmów zapewniania

tego bezpieczeństwa. Co więcej, pojęcie bezpieczeństwa ewoluuje wraz ze

zmianami zachodzącymi we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Bezpieczeństwo, jako zjawisko niemierzalne w sposób obiektywny, postrze-

gane jest przez jego podmioty, które na podstawie własnej percepcji kształtują

swoje działania na poziomie narodowym i międzynarodowym. W pracy zbioro-

wej Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI w. Wyzwania i strategie autorzy

przytaczają następującą klasyfikację postrzegania bezpieczeństwa, sformułowa-

ną przez D. Frei:

1) „stan braku bezpieczeństwa – wówczas, gdy występuje duże rzeczywiste

zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest prawidłowe,

2) stan obsesji występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie jest postrzegane

jako duże,

3) stan fałszywego bezpieczeństwa ma miejsce wówczas, gdy zagrożenie jest

poważne, a postrzegane bywa jako niewielkie,

4) stan bezpieczeństwa występuje wtedy, gdy zagrożenie zewnętrzne jest nie-

znaczne, a jego postrzeganie prawidłowe” 2 .

Do percepcji bezpieczeństwa odnosi się także Jerzy Stańczyk w swojej pracy

Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa , cytowanej przez R. Jakubczaka i J. Flisa,

formułując tezę, iż:

„Bezpieczeństwo w syntetycznym ujęciu można określić (…) jako obiektywną

pewność gwarancji nienaruszalnego przetrwania i swobód rozwojowych” 3 .

Ryszard Zięba proponuje sklasyfikowanie sposoby rozumienia bezpieczeń-

stwa. Pierwszy ze sposobów rozumienia bezpieczeństwa, który przedstawia, to

rozumienie wąskie, czyli bezpieczeństwo jako brak zagrożeń. Drugi sposób ro-

zumienia bezpieczeństwa, to rozumienie szerokie, czyli aktywne kształtowanie

wewnętrznej i zewnętrznej sytuacji państwa w taki sposób, aby zapewnić pew-

ność jego przetrwania oraz możliwość rozwoju.

Do tego drugiego sposobu odwołuje się przywołany powyżej Jerzy Stańczyk

pisząc, iż bezpieczeństwo „posiada dwa zasadnicze składniki: gwarancje niena-

ruszalnego przetrwania danego podmiotu oraz swobody jego rozwoju” 4 , podkre-

1 A. Kamiński, Polityka bez strategii. Bezpieczeństwo Europy Środkowo-Wschodniej i Polski

w perspektywie ładu globalnego , Warszawa 2008, s. 36.

2 R. Jakubczak, J. Flis (red. nauk.), Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI w. Wyzwania stra-

tegie, Warszawa 2006, s. 14.

3 Ibidem, s. 16.

4 Ibidem, s. 7.

Terroryzm międzynarodowy jako zjawisko wpływające na bezpieczeństwo międzynarodowe... 11

ślając tym samym, że bezpieczeństwo państwa nie jest pojęciem jednorodnym.

Szczególnie współcześnie, w dobie poszerzania rozumienia pojęcia bezpieczeń-

stwa, jest to spostrzeżenie, którego odnotowanie jest niezbędne dla przeprowa-

dzenia kompleksowej analizy.

Profesor Stanisław Koziej pisze w swojej pracy Między piekłem a rajem: szare

bezpieczeństwo na progu XXI w. :

„Jeśli mówimy o dynamicznym zjawisku (procesie) bezpieczeństwa danego

podmiotu w sensie praktycznym, mamy na myśli tę dziedzinę jego aktywności,

która zmierza do zapewniania możliwości przetrwania, rozwoju i swobody reali-

zacji własnych interesów w konkretnych warunkach, poprzez wykorzystanie

okoliczności sprzyjających (szans), podejmowanie wyzwań, redukowanie ryzy-

ka oraz przeciwdziałanie (zapobieganie i przeciwstawianie się) wszelkiego ro-

dzaju zagrożeniom dla podmiotu i jego interesów” 5 .

Jest to jedna z najpełniejszych definicji bezpieczeństwa w polskim piśmien-

nictwie, jednak dla zapewnienia pełnego przeglądu podejść do tego zjawiska

warto przytoczyć także poglądy kilku innych autorów badających bezpieczeń-

stwo we współczesnym świcie. W pracy Kryteria bezpieczeństwa międzynaro-

dowego państwa stykamy się z definicjami tego pojęcia stworzonymi przez kilku

różnych badaczy. I tak Jacek Czaputowicz pisze:

„Bezpieczeństwo jest definiowane jako wolność od zagrożeń stwarzających

ryzyko dla przetrwania państwa. Bezpieczeństwo narodowe, czyli bezpieczeń-

stwo państwa, dotyczy zapewnienia jego integralności terytorialnej, suwerenności,

swobody wyboru drogi politycznej oraz warunków dobrobytu i rozwoju. Bezpie-

czeństwo międzynarodowe dotyczyć może zewnętrznych aspektów bezpieczeństwa

państwa (w przeciwieństwie do aspektów wewnętrznych), czyli związanych

z wstępowaniem państwa w relacje z innymi podmiotami stosunków międzyna-

rodowych (zwykle, choć nie wyłącznie, z innymi państwami)” 6 .

W tej samej pozycji spotykamy definicję sformułowaną przez Sławomira

Dębskiego, która mówi, iż:

„Pojęcie bezpieczeństwa państwa jest ściśle związane z jego interesami. Stan

bezpieczeństwa umożliwia państwu definiowanie i realizowanie własnych inte-

resów w sposób wolny i suwerenny. Jednocześnie każde ograniczenie możliwości

zabezpieczania i realizowania tych interesów stanowi zagrożenie dla bezpie-

czeństwa państwa” 7 .

Ryszard Stemplowski w tekście Horyzont poznawczy i polityczny pojęcia

„bezpieczeństwo państwa” wskazuje, że państwem bezpiecznym jest państwo,

5 S. Koziej, Między piekłem a rajem: szare bezpieczeństwo na progu XXI w. , Toruń 2006, s. 7.

6 J. Czaputowicz, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa – aspekty teoretyczne ,

[w:] S. Dębski, B. Górka-Winter, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa , Warszawa

2003, s. 13.

7 S. Dębski, Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa [w:] S. Dębski, B. Górka-

-Winter Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa , Warszawa 2003, s. 34.

Rozdział 1

które może realizować swoją rację stanu, zatem jako integralne kryterium bez-

pieczeństwa traktuje zakres występowania warunków, które umożliwiają reali-

zację racji stanu. Wśród tych warunków wymienia 8 :

I. Warunki egzystencjalne:

a) obiektywne: minimalne , czyli: integralność terytorialna, efektywne kie-

rowanie przez rząd, podaż dóbr podstawowych na poziomie przetrwania,

zdolność do obrony przed agresją państwa o mniejszym bądź takim sa-

mym potencjale, zdolność do minimalizowania rozpowszechniania się

epidemii, zdolność minimalizowania skutków katastrof oraz optymalne:

suwerenność państwa, wspólnota wartości, wzrost gospodarczy, demogra-

ficzny, potencjał policyjny, wywiadowczy oraz członkowstwo w sojuszu

wojskowym, umożliwiające realne zapobieganie agresji, zdolność do za-

pobiegania epidemiom, zdolność do likwidowania skutków katastrof,

b) subiektywne: percepcja bezpieczeństwa, dobrobyt obywateli, wizerunek

państwa.

II. Warunki instytucjonalne:

c) instytucje demokratycznego państwa,

d) racjonalna organizacja rynku,

e) system edukacji,

f) środki przekazu.

III. Warunki funkcjonalne:

g) zapobieganie pojawianiu się potencjalnego bądź realnego zagrożenia

zdolności państwa do realizacji jego funkcji oraz jego racji stanu,

h) analizowanie informacji i formułowanie ocen spełniania poszczególnych

kryteriów bezpieczeństwa w celu aktualizowania zasad i kierunków po-

stępowania,

i) utrzymywanie stosunków z innymi państwami (sojusze wojskowe, part-

nerstwa strategiczne, członkostwo w organizacjach międzynarodowych),

j) utrzymywanie stosunków z międzynarodowymi instytucjami finanso-

wymi,

k) optymalizowanie norm społecznych,

l) prowadzenie badań naukowych i rozwój techniki,

m) rozwój kulturalny państwa i społeczeństwa,

n) kultywowanie kontroli społecznej poprzez oddziaływanie za pomocą

systemu edukacyjnego, środków masowego przekazu, wydarzeń sporto-

wych oraz kultywowanie form więzi społecznych.

Podobne podejście odnaleźć można także u naukowców z innych krajów.

Barry Buzan pisze na przykład, że w kontekście międzynarodowym pod poję-

8 R. Stemplowski, Horyzont poznawczy i polityczny pojęcia „bezpieczeństwo państwa” ,

[w:] R. Kuźniar, Z. Lachowski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian: zagroże-

nia – koncepcje – instytucje , Warszawa 2003, s. 254.

Terroryzm międzynarodowy jako zjawisko wpływające na bezpieczeństwo międzynarodowe... 13

ciem bezpieczeństwa rozumieć należy zdolność państw oraz ich społeczeństw do

utrzymania niezależnej tożsamości oraz integralności funkcjonalnej 9 .

W swoim opracowaniu na temat współczesnego bezpieczeństwa K. Żukrowska

przytacza poglądy kilku znanych badaczy, których praca związana jest z pojęciem

i rozumieniem bezpieczeństwa międzynarodowego. Warto przytoczyć kilku z nich 10 :

1. J. Booth i R. Wheeler: stabilny system bezpieczeństwa może być utrzymany

jedynie przez grupy ludzi, o ile nie pozbawiają oni innych tego stanu.

2. A. Wolfers: bezpieczeństwo w sensie obiektywnym to brak obaw co do ist-

nienia zagrożeń dla subiektywnie uznawanych wartości.

3. W. Lipman: państwo jest na tyle bezpieczne, na ile może unikać wojny bez

poświęcania swoich wartości lub też zwycięsko wyjść z wojny, która może

powstać w wyniku konfrontacji z zagrożeniami dla swoich wartości 11 .

Takie pojmowanie bezpieczeństwa, które uwzględnia nie tylko fizyczne, mate-

rialne przetrwanie danego podmiotu (bądź grupy podmiotów, jeśli mowa o bez-

pieczeństwie międzynarodowym) określone być może mianem rozumienia pozy-

tywnego. Jak łatwo dostrzec, większość autorów wiąże pojęcie bezpieczeństwa

państwa z możliwością ochrony i promowania jego interesów. Rozumienie takie

stanowi o możliwości kształtowania polityki bezpieczeństwa w taki sposób, aby

służyła ona nie tylko przetrwaniu państwa, ale także jego wielowymiarowemu

rozwojowi. Jak zresztą celnie zauważa prof. Roman Kuźniar:

„Wzrosły […] nasze oczekiwania odnośnie stopnia bezpieczeństwa, spadła

tolerancja dla zagrożeń oraz rozbudowane zostały różnorodne instytucje i instru-

menty międzynarodowe, które mają zapewniać całemu światu, poszczególnym

narodom, a nawet jednostkom […] lepsze niż do tej pory bezpieczeństwo. Szerzej

niż do tej pory definiujemy bezpieczeństwo oraz pełniej zdajemy sobie sprawę

z tego, od jak wielu innych czynników niż tylko wojskowe zależy jego utrzyma-

nie” 12 .

Powyższy cytat stanowi podsumowanie przeanalizowanych zmian w zakresie

rozumienia pojęcia bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Podob-

nym przemianom ulega także rozumienie zagrożeń tego bezpieczeństwa, które

będzie stanowiło przedmiot rozważań w kolejnej części publikacji.

9 B. Buzan, People, states and fear , London 1983, cyt. za: K. Żukrowska, Pojęcie bezpieczeń-

stwa i jego ewolucja, [w:] K. Żukrowska, M. Grącik (red. nauk.), Bezpieczeństwo międzynarodo-

we. Teoria i praktyka, Warszawa 2005, s. 24.

10 K. Żukrowska, Pojęcie bezpieczeństwa i jego ewolucja , [w:] K. Żukrowska, M. Grącik (red.

nauk.), Bezpieczeństwo międzynarodowe. Teoria i praktyka , Warszawa 2005, s. 24.

11 Ibidem, s. 22.

12 R. Kuźniar, Niebezpieczeństwa nowego paradygmatu bezpieczeństwa , [w:] R. Kuźniar,

Z. Lachowski (red.), Bezpieczeństwo międzynarodowe czasu przemian: zagrożenia – koncepcje –

instytucje , Warszawa 2003, s. 210.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: