Ludzkie zdrowie ulega wpływom wielu elementów tj. wiek, płeć, zawód, status ekonomiczny, osobowość, uwarunkowania kulturowe, wzorce wyniesione z domu rodzinnego.
Zdrowie, choroba, zachowania zdrowotne, zagrożenie utratą zdrowia, reakcja na chorobę, stosunek do osób chorych i niepełnosprawnych, obawy i lęki są rozumiane i wyrażane zależnie od specyfiki danej kultury
Istniejąca różnorodność kultur, religii i wynikających z nich zachowań, obyczajów, przyzwyczajeń oraz sposobów patrzenia człowieka na problemy zdrowia, choroby, śmierci, opieki i pielęgnowania dała podstawę do wprowadzenia pojęcia pielęgniarstwa trans kulturowego. Pielęgniarstwa, które przekracza granice różnych kultur. Pielęgniarstwa, które ze względu na różnorodność charakteryzującą społeczność (nie tylko polską) jest w obecnych czasach bardziej niż kiedykolwiek niezbędne.
Pielęgniarstwo transkulturowe powstało w oparciu o teorię cech uniwersalnych i różnic kulturowych w opiece nad ludźmi pochodzącymi z różnych kultur.
Wskazuje na konieczność dostosowania opieki pielęgniarskiej do stanu pacjenta/ klienta wynikającej z potrzeb kulturowych.
W połowie lat pięćdziesiątych tego wieku zauważono konieczność ustalenia cech uniwersalnych i różnic kulturowych, które mają wpływ na stan zdrowia obcokrajowców. Pierwsze badania przeprowadzono w 1960r.w Nowej Gwinei. Następnie rozszerzono je o nową metodę badań etnopielęgniarskich dotyczących różnic ras, i takich czynników jak środowisko etnograficzne, historia, język, klasa społeczna, jej struktura, płeć badanych, pokrewieństwo, religia polityka, ekonomia, technika kultura, filozofia i etyka, zdolności przystosowawcze.
Madelaine Leninger- pielęgniarka, antropolog - zainicjowała rozwój pielęgniarstwa transkulturowego.
Pracując z dziećmi chorymi psychicznie zauważyła, że ich zachowania są uwarunkowane kulturowo, i że w zapewnieniu właściwej opieki potrzebna jest pielęgniarkom wiedza o podstawach kulturowych tej opieki.
Rozwój pielęgniarstwa transkulturowego zapoczątkowała M Leninger. Twierdziła ona, że należy dostosować opiekę pielęgniarską do obecnego stanu pacjenta biorąc pod uwagę jego potrzeby kulturowe. M Leninger w celu przygotowania się do opracowania teorii troskliwości podjęła studia antropologiczne – gdyż z własnych doświadczeń z pracy z dziećmi chorymi psychicznie zauważyła jak bardzo różnią się one pod względem przyzwyczajeń dietetycznych, sposobów komunikowania się, zabawy i wielu innych obszarów życia codziennego, zależnie od grupy etnicznej, z której pochodzą. Wskazała na znaczenie złożonych uwarunkowań kulturowych dla zdrowia człowieka i troszczenie się o jego dobrostan. Zakłada możliwość odkrywania zarówno podobieństw jak i różnic cechujących troskliwość, tak w jednej kulturze, jak i pomiędzy różnymi kulturami. Celem jej teorii jest stworzenie naukowej bazy racjonalnej opieki pielęgniarskiej uwzględniającej uwarunkowania kulturowe danej społeczności lub grupy etnicznej.
Pielęgniarstwo- humanistyczna sztuka i nauka, która zmierza do promowania i utrzymywania zachowań zdrowotnych oraz do przywracania zdrowia poprzez osobowo-opiekuńcze czynności i procesy mające znaczenie ze względu na fizyczne, psycho-kulturowe i społeczne potrzeby tych wszystkich, którzy są otoczeni opieką przez pielęgniarkę.
Troskliwość- nadrzędne pojęcie pielęgniarstwa, określana jako asystowanie, wspieranie lub ułatwianie zachowań innemu człowiekowi/grupie lub podejmowanie ich za kogoś, kto przejawia potrzeby albo u kogo przewiduje się występowanie potrzeb zmian na lepsze lub poprawę jego ludzkiej kondycji bądż stylu życia.
Pielegniarstwo jako transkulturowe zjawisko wymaga, aby pielęgniarki znały i rozumiały wszystkie czynniki kulturowe danej społeczności i odpowiednio je uwzględniały w procesach planowania i realizowania opieki.
Pielęgniarstwo skoncentrowane jest na aktywnościach asystowania, wspierania i umożliwiania jednostkom/grupom w utrzymaniu lub dobrostanu, a także na pomaganiu ludziom w radzeniu sobie z upośledzeniami i śmiercią w sposób akceptowany kulturowo.
Kultura- wyuczone, wyrażane, przekazywane wartości, normy, przekonania i praktyki życiowe, które we wzorcowy sposób są przewodnikami myślenia, decyzji i aktywności.
Troskliwość kulturowa-poznane wartości, wierzenia, wzorce, które asystują, wspierają lub ułatwiają innemu człowiekowi zachowanie dobrostanu, poprawienie kondycji bądź sposobu życia oraz radzenia sobie z ułomnością i śmiercią.
W transkulturowym modelu M. Leninger podkreśla znaczenie holistycznego ujmowania człowieka, na plan pierwszy wysuwając pacjenta jako istotę uwarunkowaną kulturowo.
Dużą uwagę przywiązuje do kontekstu środowiskowego, wywierającego istotny wpływ na ludzkie zdrowie.
Dostrzega człowieka jako jednostkę posiadająca własną tożsamość i korzenie.
Zwraca uwagę na przenikanie się na uniwersalności i zróżnicowania w świadczeniu opieki.
Model wschodzącego słońca
Zawarła w nim zdefiniowane przez siebie pojęcia i przedstawiła je we wzajemnym powiązaniu ze sobą ( model ruchu słońca). Wg niej nie jest to teoria ale raczej obraz koncepcyjny, inspirujący do studiowania i podejmowania badań kulturalnej troskliwości w taki sposób w jaki złożone komponenty modelu jako całości wpływają na troskliwość i stan zdrowia jednostek, rodzin, grup oraz na instytucje socjokulturowe. Autorka w tym modelu przedstawiła poszczególne komponenty we wzajemnym ze sobą powiązaniu.
Pierwszy stopień modelu:
Wymiary struktury kulturowej i społecznej:
§ czynniki technologiczne
§ czynniki społeczne i ekonomiczne
§ czynniki filozoficzne i religia
§ czynniki polityczne i prawne
§ czynniki edukacyjne
§ wartości kulturowe i styl życia
Wzajemne ścisłe relacje z kontekstem środowiskowym, językiem oraz etnohistorią.
Drugi poziom modelu:
Systemy zdrowotne:
§ ludowy
§ profesjonalny
Pielęgniarka powinna łączyć obydwa te systemy świadcząc opiekę oraz tworzyć dogodne warunki do troskliwości kulturowej
ttttt
Decyzje i akcje pielęgniarskiej troskliwości rozumiane jako:
§ jej zachowanie i utrzymanie
§ przystosowanie i negocjowanie
§ zmiana wzorców, restrukturyzacja/ przemodelowanie.
Czwarty poziom modelu
U podstaw modelu znalazła się troskliwość zgodna z kulturą
ACCESS
Współczesny model pielęgniarstwa trans kulturowego opracowany przez brytyjską pielęgniarkę, którego głównym celem jest poprawa jakości opieki zdrowotnej poprzez:
§ eliminację zachowań dyskryminacyjnych i rasistowskich w stosunku do mniejszości etnicznych
§ zapewnienie równego dostępu do opieki zdrowotnej bez względu na pochodzenie społeczne, rasę, wyznanie
A-access- Rozpoznanie, ocenianie kulturowych aspektów życia chorego tj. styl życia ( w tym zachowania zdrowotne), wierzenia, normy, wzorce zachowań, poznanie zachowań dotyczących choroby
C-communication- Komunikacja, to umiejętność efektywnej komunikacji werbalnej i pozawerbalnej z uwzględnieniem różnic kulturowych w porozumiewaniu się poprzez język, gesty, mimikę, kontakt wzrokowy
C- cultural- Sztuka kultury, polega na wspólnej negocjacji i uzyskiwaniu kompromisu kulturowego, porównywaniu własnej wiedzy, wartości, przekonaniu pacjenta i aby to uzyskać pielęgniarka musi znać kulturę podopiecznego, podjąć próbę zrozumienia postaw pacjenta. Musi poznać jego punkt widzenia- niezbędny warunek do ustalenia planu opieki pielęgniarskiej
E-estabilizing respekt and rappor- szacunek, porozumienie- opieka pielęgniarska oparta na harmonii, wzajemnym szacunku I zrozumieniu. Uznawanie hierarchii systemu wartości kulturowych pacjenta buduje atmosferę wzajemnej tolerancji, poszanowania własnej wartości i wierzeń.
S- sensitivi- Wrażliwość, to okazywanie wrażliwości, czułości dla zróżnicowanych grup etnicznych; adekwatne odpowiedzi na potrzeby i oczekiwania pacjentów
S-safety- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa biorąc pod uwagę wartości kulturowe pacjenta, co umożliwia pacjentowi szybka i łatwiejszą adaptację do hospitalizacji oraz rozwinie poczucie wzajemnego zaufania
W dzisiejszych czasach Międzynarodowa Rada Pielęgniarek zwraca uwagę na konieczność przygotowania pielęgniarek specjalistek w pielęgniarstwie transkulturowym. Otwarcie granic nasiliło migrację ludności z wielu krajów odmiennych kulturowo oraz doprowadziło do wzrostu liczby imigrantów i uchodźców. W ostatnich latach obserwuje się również emigrację zawodową pielęgniarek. Pielęgniarki więc będą pracowały z ludżmi w swoich ojczystych krajach jak i poza nimi, władającymi różnymi językami, postępującymi według innych zasad i norm. Sytuacja ta wymaga od pielęgniarek umiejętności i postrzegania pacjenta nie tylko przez pryzmat jego problemów zdrowotnych, ale także potrzeb duchowych i praktycznych uwarunkowań związanych z wyznawaną religią i pochodzeniem etniczno-kulturowym. Głównym zadaniem pielęgniarek specjalistek w pielęgniarstwie transkulturowym ma być opracowywanie programów, które mają ułatwić opiekę nad pacjentami w innych krajach. Każda pielęgniarka zajmująca się pielęgniarstwem transkulturowym będzie musiała zapoznać się z językiem, kulturą i sytuacją społeczno-polityczno- ekonomiczną danego kraju. Programy te również mają zawierać pojęcia zasady, teorie, metody badawcze typowe dla ludzi z odmiennych kultur.
Pielęgniarstwo XXI wieku to wzrost kontaktów międzynarodowych wymagający nowych umiejętności komunikowania się i wykorzystywania do tego celu nowych osiągnięć techniki
Pielęgniarstwo w wielokulturowej społeczności staje wobec dylematów wynikających z różnic etycznych, moralnych, duchowych, politycznych, prawnych. Kodeks etyczny powinien zawierać stwierdzenia uniwersalne oraz specyficzne dla poszczególnych kultur.
Pielęgniarstwo na miarę trzeciego tysiąclecia to profesjonalizm, holizm, humanizm w działaniach ponad kontynentami, granicami i wszelkimi barierami.
Naukowcy z dziedziny pielęgniarstwa wielokulturowego przewidują, że w 2010r przypadnie szczyt wymiany idei – wiedzy transkulturowej oraz technicznych środków jej przekazywania - rozwój marketingu. Pielęgniarki specjalistki będą poszukiwanymi ekspertami w opiece zdrowotnej , niezbędnymi do prowadzenia edukacji na najwyższym poziomie w polityce, praktyce, reklamie i marketingu .
Jednym z zadań pielęgniarstwa transkulturowego jest zmniejszenie przemocy wewnątrz i między narodami, ochrona osób rodzin i grup, dla których kontakty międzynarodowe mogą mieć negatywne skutki. Innym celem pielęgniarstwa transkulturowego jest zdobycie szerokiej wiedzy naukowej i humanistycznej, co pozwoli sprawować specyficzną dla danej kultury, oraz kulturowo uniwersalną opiekę. Istotne jest bowiem, aby opieka jaką otrzymuje pacjent była jak najbardziej zbliżona do jego wartości kulturowych. Bez znajomości kulturowo uwarunkowanych zachowań zdrowotnych pacjentów, diagnoza pielęgniarstwa będąca podstawą do sprawowania opieki nad pacjentem, może być nieprawidłowa, a co gorsza jakość tej opieki niezgodna z jego oczekiwaniami.
Bariery w świadczeniu opieki zdrowotnej warunkowanej kulturowo
o niedostateczna znajomość języka
o szumy komunikacyjne
o brak wiedzy
o relacje oparte na stereotypach
o brak wzajemnego zaufania
o złe doświadczenia
o lęk wyzwalający agresję
PielegniarstwoWSGK