Fryderyk Engels – List do Bebla.pdf - Fryderyk Engels - Symulator_Farmy

Fryderyk Engels

List do Bebla

(1828 marca 1875 r.)

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2007

Fryderyk Engels – List do Bebla (1828 marca 1875 r.) (1875 rok)

„List do Bebla” Fryderyk Engels napisał

pomiędzy 18 a 28 marca 1875 roku w związku z

wątpliwościami Augusta Bebla odnośnie kształtu

programu przyjętego jako podstawa do

zjednoczenia dwóch ówcześnie największych

niemieckich partii robotniczych. Tym samym list

jest organicznie powiązany z „Krytyką Programu

Gotajskiego” autorstwa Karola Marksa.

List został po raz pierwszy opublikowany w roku

1911 w tomie II wspomnień Bebla „Aus meinem

Leben”.

Podstawa niniejszego wydania: Karol Marks,

Fryderyk Engels, „Dzieła”, tom 19, wyd. Książka i

Wiedza, Warszawa 1972.

Tłumaczenie z języka niemieckiego: Antoni Bal.

– 2 –

www.skfmuw.w.pl

Fryderyk Engels – List do Bebla (1828 marca 1875 r.) (1875 rok)

Londyn, 1828 marca 1875 r.

Drogi Beblu!

Otrzymałem Pański list z 23 lutego i cieszy mnie, że fizycznie tak dobrze się Pan czuje.

Pyta Pan, co sądzimy o sprawie zjednoczenia. Niestety, byliśmy w takiej samej sytuacji jak Pan.

Ani Liebknecht, ani nikt inny nie zawiadamiał nas o niczym, toteż i my wiemy tylko to, co podają gazety,

a w nich nic nie było – aż nagle, mniej więcej tydzień temu, pojawił się projekt programu. Projekt ten

doprawdy wprawił nas w niemałe zdumienie.

Partia nasza tak często wyciągała do lassalczyków dłoń, proponując im pojednanie lub chociażby

współdziałanie, i tak często spotykała się z obraźliwą odmową Hasencleverów, Hasselmannów i

Tölcke'ów, że każde dziecko wysnułoby z tego wniosek: jeśli ci panowie przychodzą teraz sami z

propozycją pojednania, to są widocznie w piekielnych tarapatach. Znając jednak dobrze charakter tych

ludzi, powinniśmy skorzystać z tych tarapatów i zawarować sobie wszelkie możliwe gwarancje, aby

ludzie ci kosztem naszej partii nie wzmocnili na nowo w opinii robotników swej zachwianej pozycji.

Należało ich przyjąć jak najbardziej chłodno i nieufnie, uzależnić zjednoczenie od stopnia ich gotowości

do porzucenia sekciarskich haseł i ich pomocy państwowej oraz od przyjęcia w zasadzie programu

eisenachskiego z 1869 r . 1 lub jego ulepszonego wydania przystosowanego do obecnej chwili. Jeśli idzie o

teorię, a więc rzecz decydującą dla programu, partia nasza absolutnie niczego nie mogłaby się nauczyć od

lassalczyków, natomiast oni mogliby na pewno nauczyć się czegoś od niej. Pierwszy warunek

zjednoczenia powinien by sprowadzać się do tego, by przestali być sekciarzami, lassalczykami, a zatem,

by przede wszystkim zrezygnowali ze swego panaceum – pomocy państwowej, lub chociażby uznali ją za

drugorzędny środek przejściowy wśród i obok wielu innych możliwych środków. Projekt programu

świadczy, że nasi ludzie, którzy pod względem teorii stokrotnie przewyższają przywódców lassalowskich,

nie dorastają im do pięt pod względem sprytu politycznego. I tym razem „uczciwi” zostali niemiłosiernie

wystrychnięci na dudków przez nieuczciwych.

Po pierwsze, przyjęto górnolotny, lecz historycznie błędny frazes lassalowski: wobec klasy

robotniczej wszystkie inne klasy stanowią tylko jedną reakcyjną masę. Teza ta jest słuszna tylko w

poszczególnych wypadkach wyjątkowych, na przykład podczas rewolucji proletariackiej, jak Komuna,

lub w takim kraju, gdzie nie tylko burżuazja ukształtowała państwo i społeczeństwo na obraz i

podobieństwo swoje, lecz po niej również demokratyczne drobnomieszczaństwo doprowadziło już to

przekształcenie do jego ostatecznych konsekwencji. Jeśliby np. w Niemczech demokratyczne

drobnomieszczaństwo należało do tej reakcyjnej masy, to jakżeż mogła Socjaldemokratyczna Partia

Robotnicza przez tyle lat iść z nim, z Partią Ludow ą 2 , ramię przy ramieniu? Jak może „Volksstaat” 3

1 Chodzi o program uchwalony na ogólnoniemieckim zjeździe socjaldemokratów Niemiec, Austrii i Szwajcarii (79 sierpnia 1869

r. w Eisenachu). Partię założoną na tym zjeździe nazywano w skrócie partią eisenachczyków. Jej program na ogół był utrzymany

w duchu żądań I Międzynarodówki. – Red.

2 Niemiecka Partia Ludowa ( Deutsche Volkspartei ) – powstała w roku 1865, jednoczyła elementy drobnomieszczańskie i

mieszczańskie, przeważnie z państw południowoniemieckich. Występując przeciwko zjednoczeniu Niemiec w jednej

scentralizowanej republice demokratycznej była rzecznikiem koncepcji utworzenia federacji państw niemieckich i przeciwnikiem

hegemonii Prus w Niemczech. W roku 1866 przyłączyła się do niej Partia Ludowa Saksonii, której trzon stanowili robotnicy. U

podstaw tego zjednoczenia legła wspólna tendencja antypruska oraz dążenie do zjednoczenia Niemiec na drodze demokratycznej.

W zjednoczonej Niemieckiej Partii Ludowej robotnicy Saksonii stanowili lewe, socjalistyczne skrzydło. W roku 1869 skrzydło to

oderwało się od Partii Ludowej i w sierpniu tegoż roku współuczestniczyło w utworzeniu Socjaldemokratycznej Partii

Robotniczej (eisenachczyków). – Red.

3 „Der Volksstaat” – centralny organ niemieckiej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (eisenachczyków); ukazywał się w

Lipsku od 2 października 1869 do 29 września 1876 roku (początkowo dwa razy na tydzień, a od lipca 1873 – trzy razy

tygodniowo). Skład zespołu redakcyjnego często się zmieniał na skutek aresztowań redaktorów, ogólne kierownictwo

– 3 –

www.skfmuw.w.pl

Fryderyk Engels – List do Bebla (1828 marca 1875 r.) (1875 rok)

czerpać niemal całą swą treść polityczną z drobnomieszczańskodemokratycznej „Frankfurter Zeitung” ? 4

I jak można w tym samym programie zamieszczać aż siedem żądań, wprost i dosłownie pokrywających

się z programem Partii Ludowej i demokracji drobnomieszczańskiej? Mam na myśli siedem żądań

politycznych, 15 i 12, z których wszystkie bez wyjątku są burżuazyjno demokratyczn e 5 .

Po drugie, mamy tu w istocie rzeczy zupełne wyparcie się na dziś zasady internacjonalizmu ruchu

robotniczego. A czynią to ludzie, którzy przez pięć lat, i to w najtrudniejszych warunkach, z największą

chlubą wysoko dzierżyli tę zasadę. Czołową pozycję w ruchu europejskim zawdzięczają robotnicy

niemieccy głównie swej prawdziwie internacjonalistycznej postawie podczas wojny; żaden inny

proletariat nie zachowałby się tak dobrze. A teraz mieliby wyprzeć się tej zasady, w chwili gdy wszędzie

za granicą robotnicy podkreślają ją w tym samym stopniu, w jakim rządy dążą do zduszenia każdej próby

jej urzeczywistnienia w jakiejś organizacji! Cóż więc pozostaje jeszcze z internacjonalizmu ruchu

robotniczego? Nikła nadzieja – nawet nie na późniejsze współdziałanie robotników europejskich w walce

o swe wyzwolenie – nie, nadzieja na przyszłe „międzynarodowe braterstwo ludów”, na „Stany

Zjednoczone Europy” panów burżua z Ligi Pokoj u 6 !

Nie było oczywiście żadnej konieczności wspominać o Międzynarodówce jako takiej. Ale nie

należało przynajmniej robić kroku wstecz od programu z 1869 r. Trzeba było powiedzieć mniej więcej

tak: aczkolwiek niemiecka partia robotnicza działa przede wszystkim w obrębie wytkniętych jej granic

państwowych (nie ma ona prawa przemawiać w imieniu proletariatu europejskiego, zwłaszcza mówić w

jego imieniu rzeczy błędnych), to jednak – świadoma swej solidarności z robotnikami wszystkich krajów

– gotowa będzie zawsze, jak to czyniła dotąd, spełniać obowiązki wynikające z tej solidarności. Tego

rodzaju obowiązki pozostają w mocy nawet wtedy, kiedy partia nie ogłasza się czy też nie uważa się za

część „Międzynarodówki”; np. udzielanie pomocy, powstrzymywanie napływu robotników z zagranicy

podczas strajków, troska o to, aby robotnicy niemieccy byli informowani przez prasę partyjną o ruchu za

granicą, agitacja przeciwko groźbie lub wybuchowi wojen uknutych przez rządy, stosowanie podczas

tego rodzaju wojen takiej taktyki, jaką wzorowo zastosowano w latach 18701871 itd.

Po trzecie, ludzie nasi pozwolili narzucić sobie lassalowskie „spiżowe prawo płacy”, które opiera

się na całkowicie przebrzmiałym poglądzie ekonomicznym, jakoby robotnik otrzymywał przeciętnie

tylko minimum płacy roboczej, a to dlatego, że w myśl teorii ludnościowej Malthusa zawsze istnieje

nadmiar robotników (taka była argumentacja Lassalle'a). Tymczasem Marks dokładnie wykazał w

pozostawało jednak w rękach Wilhelma Liebknechta i Augusta Bebla. Marks i Engels byli współpracownikami pisma od chwili

jego założenia. – Red.

4 „Frankfurter Zeitung und Handelsblatt” – demokratyczny dziennik drobnomieszczański; ukazywał się we Frankfurcie n.

Menem (pod tym tytułem od roku 1866) w latach 18561943. – Red.

5 Chodzi o następujące punkty projektu Programu Gotajskiego:

„Jako wolnościowej podstawy państwa Niemiecka Partia Robotnicza domaga się:

1. Powszechnego, równego, bezpośredniego i tajnego prawa wyborczego dla wszystkich mężczyzn od 21 roku życia we

wszystkich wyborach państwowych i gminnych.

2. Bezpośredniego prawodawstwa przez lud z prawem zgłaszania i odrzucania wniosków.

3. Powszechnego przysposobienia obronnego. Pospolitego ruszenia zamiast armii stałej. Rozstrzygania sprawy wojny i

pokoju tylko przez przedstawicielstwo ludowe.

4. Zniesienia ustaw wyjątkowych, w szczególności ustawy prasowej, ustaw o zrzeszeniach i zgromadzeniach.

5. Sądów ludowych; bezpłatnego sądownictwa.

Jako duchowej i moralnej podstawy państwa Niemiecka Partia Robotnicza domaga się:

1. Powszechnego i równego dla wszystkich wychowania ludowego przez państwo. Powszechnego obowiązku szkolnego.

Bezpłatnego nauczania.

2. Wolności nauki. Wolności sumienia.” – Red.

6 Liga Pokoju i Wolności – mieszczańska organizacja pacyfistyczna założona w roku 1867 w Szwajcarii przy czynnym udziale

W. Hugo, G. Garibaldiego, A. Hercena, Józefa HaukeBosaka. Początkowo w pracach Ligi uczestniczył również Bakunin, który

usiłował ją wykorzystać w swej walce przeciwko Radzie Generalnej I Międzynarodówki. – Red.

– 4 –

www.skfmuw.w.pl

Fryderyk Engels – List do Bebla (1828 marca 1875 r.) (1875 rok)

„Kapitale”, że prawa regulujące płacę roboczą są nader skomplikowane, że zależnie od warunków

przeważa raz to, raz znów inne, że więc nie są one bynajmniej spiżowe, lecz przeciwnie, są bardzo

elastyczne i że w ogóle kwestii tej nie można zbyć kilkoma słowami, jak to sobie wyobrażał Lassalle.

Malthusowskie uzasadnienie prawa – prawo to odpisał Lassalle od Malthusa i Ricarda (wypaczając tego

ostatniego) – cytowane z innej broszury Lassalle' a 7 , np. na str. 5 „Wypisów dla robotników”, zostało

gruntownie obalone przez Marksa w dziale o „Procesie akumulacji kapitału” 8 . Przyjęcie lassalowskiego

„spiżowego prawa” oznacza więc uznanie błędnej tezy i błędnego uzasadnienia tej tezy.

Po czwarte, program wysuwa jako jedyne żądanie społeczne lassalowską pomoc państwową w

najbardziej nagiej postaci, w jakiej Lassalle ściągnął ją od Bucheza. I to teraz, kiedy Bracke doskonale

wykazał już całą nicość tego żądani a 9 , kiedy już prawie wszyscy, jeśli nie wszyscy mówcy naszej partii w

walce z lassalczykami musieli występować przeciw tej „pomocy państwowej”! Bardziej poniżyć się nasza

partia już nie mogła. Internacjonalizm sprowadzony do poziomu Amanda Goegga, a socjalizm

sprowadzony do poziomu burżuazyjnego republikanina Bucheza, który wysunął to żądanie przeciw

socjalistom , by ich zniszczyć!

W najlepszym zaś razie „pomoc państwowa” w sensie lassalowskim jest przecież tylko jednym z

wielu środków osiągnięcia celu, co wyrażono w projekcie niezdarnymi słowami: „by utorować drogę do

rozwiązania kwestii społecznej” – jak gdyby istniała jeszcze dla nas teoretycznie nie rozwiązana kwestia

społeczna! Gdyby zatem powiedzieć: niemiecka partia robotnicza dąży do zniesienia pracy najemnej, a

tym samym i różnic klasowych, przez wprowadzenie w skali krajowej produkcji kolektywnej w

przemyśle i rolnictwie, oraz popiera wszelkie poczynania, które mogą prowadzić do osiągnięcia tego

celu! – to żaden lassalczyk nic nie mógłby mieć przeciw temu.

Po piąte, nie wspomina się wcale o organizowaniu się klasy robotniczej jako klasy poprzez

związki zawodowe. A jest to punkt bardzo istotny, gdyż związki zawodowe są właściwą organizacją

klasową proletariatu, w której stacza on swe codzienne walki z kapitałem, w której się szkoli i której

dzisiaj w żaden sposób nawet najskrajniejsza reakcja (jak obecnie w Paryżu) nie potrafi już zniszczyć.

Wobec znaczenia, jakiego organizacja ta nabiera również w Niemczech, należałoby, naszym zdaniem,

bezwarunkowo wspomnieć o niej w programie i w miarę możności zarezerwować dla niej jakieś miejsce

w strukturze partii.

Wszystko to zrobili nasi ludzie przez wzgląd na lassalczyków. A w czym ustąpili tamci? W tym,

że w programie figuruje mnóstwo dość mętnych, czysto demokratycznych żądań , z których część jest po

prostu kwestią mody, np. „sprawowanie władzy ustawodawczej przez lud”. W Szwajcarii istnieje ono i

przynosi więcej szkody niż pożytku, jeśli w ogóle ma jakieś znaczenie. Sprawowanie administracji przez

lud – to miałoby jeszcze jakiś sens. Brak również pierwszego warunku wszelkiej wolności – mianowicie,

żeby każdy urzędnik odpowiadał za wszystkie swe czynności urzędowe wobec każdego obywatela przed

zwykłymi sądami na podstawie prawa powszechnego. O tym, że takie żądania jak wolność nauki i

wolność sumienia figurują w każdym liberalnym programie burżuazyjnym, tu zaś wyglądają trochę

dziwnie – nie chcę już szerzej mówić.

Wolne państwo ludowe przekształcono w wolne państwo. W sensie gramatycznym wolne państwo

– to państwo wolne wobec swych obywateli, a więc państwo z rządem despotycznym. Należałoby

zaniechać całej tej gadaniny o państwie, zwłaszcza od czasu Komuny, która już nie była państwem we

właściwym tego słowa znaczeniu. Państwo ludowe wytykali nam anarchiści aż do znudzenia, jakkolwiek

7 Ferdynand Lassalle, „Offnes Antwortschreiben an das CentralComité zur Berufung eines Allgemeinen Deutschen

Arbeitercongresses zu Leipzig” , Zurych 1863. Przekład polski: Ferdynand Lassalle, „List otwarty do Centralnego Komitetu w

sprawie zwołania wszechniemieckiego kongresu robotniczego w Lipsku”, Genewa 1889. – Red.

8 Patrz „Kapitał”, tom I, KiW 1951 i 1956, ss. 609834; 1971, ss. 628851; Dzieła , tom 23, ss. 674918. – Red.

9 Wilhelm Bracke, „Der Lassalle'sche Vorschlag” („Wniosek Lassalle'a”), Brunszwik 1873. – Red.

– 5 –

www.skfmuw.w.pl

Fryderyk Engels – List do Bebla.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: