Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok).pdf
(
481 KB
)
Pobierz
Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo
Fryderyk Engels
Bruno Bauer a wczesne
chrześcijaństwo
Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)
WARSZAWA 2007
Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok)
Artykuł Fryderyka Engelsa „Bruno Bauer a
wczesne chrześcijaństwo” („Bruno Bauer und das
Urchristentum”) został napisany w drugiej
połowie kwietnia 1882 r. i ukazał się w piśmie
„Der Sozialdemokrat” nry 19 i 20 z 4 i 11 maja
1882 r.
Podstawa niniejszego wydania: Karol Marks,
Fryderyk Engels, „Dzieła”, tom 19, wyd. Książka i
Wiedza, Warszawa 1972.
Tłumaczenie z języka niemieckiego: Salomon
Filmus.
– 2 –
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfmuw.w.pl
Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok)
13 kwietnia zmarł w Berlinie człowiek, który ongiś odgrywał poważną rolę jako filozof i teolog.
Od wielu już lat na poły zapomniany, od czasu do czasu tylko zwracał na siebie uwagę jako „dziwak
literacki”. Oficjalni teologowie, między innymi również
Renan
, ściągali od niego, i dlatego żaden z nich
nie wspomniał o nim ani słowa. A jednak Bauer wart był więcej niż oni wszyscy i więcej niż wszyscy oni
zdziałał w sprawie, która interesuje także nas, socjalistów: w sprawie historycznej genezy
chrześcijaństwa.
Niechże jego śmierć będzie dla nas okazją do omówienia pokrótce, jak się ta kwestia przedstawia
dziś i jak wielki był udział Bauera w jej rozwiązaniu.
Pogląd panujący od czasów wolnomyślicieli średniowiecza aż po myślicieli Oświecenia XVIII
wieku, jakoby wszystkie religie, a zatem i chrześcijaństwo, były dziełem oszustów, nie był już
zadowalający, odkąd Hegel wytycza filozofii zadanie udowodnienia, że historia powszechna rozwija się
w sposób racjonalny.
Zrozumiałe jest, że w religiach powstałych żywiołowo, jak fetyszyzm Murzynów lub wspólna
prareligia Aryjczyków
1
,
oszustwo początkowo nie odgrywa żadnej roli – jednakże później, w toku ich
dalszego kształtowania się, oszukańcze praktyki kapłańskie stają się rychło nieuniknione. Natomiast
religie stworzone sztucznie, nie bacząc na całą szczerość entuzjazmu, już w toku ich zakładania nie mogą
się obyć bez oszustwa i fałszowania historii. Również chrześcijaństwo, jak dowiódł Bauer w swej krytyce
Nowego Testament
u
2
,
może wykazać się już od swego zarania niezgorszymi osiągnięciami w tej
dziedzinie. Jednakże mówiąc to stwierdzamy jedynie pewne ogólne zjawisko, bynajmniej zaś nie
wyjaśniamy konkretnego wypadku, o który właśnie chodzi.
Z religią, która podbiła światowe Imperium Rzymskie i od 1800 lat panuje nad przeważającą
częścią cywilizowanej ludzkości nie można się załatwić przez uznanie jej po prostu za nonsens sklecony
przez oszustów. Rozprawimy się z nią dopiero wtedy, gdy potrafimy wytłumaczyć jej genezę i rozwój
warunkami historycznymi, w których powstała i zdobyła panowanie. Zwłaszcza, gdy chodzi o
chrześcijaństwo. Należy rozstrzygnąć zagadnienie, jak doszło do tego, że masy ludowe Imperium
Rzymskiego upodobały sobie ten nonsens, i to głoszony przez niewolników i uciskanych, bardziej niż
wszystkie inne religie – tak że w końcu ambitny
Konstantyn
uznał przyjęcie tej nonsensownej religii za
najlepszy środek osiągnięcia jedynowładztwa nad rzymskim światem.
Do rozstrzygnięcia tego zagadnienia Bruno Bauer przyczynił się znacznie bardziej niż ktokolwiek
inny. Chronologiczną kolejność i wzajemną współzależność poszczególnych Ewangelii, ustaloną już
przez Wilkego na podstawie kryteriów czysto językowyc
h
3
,
Bauer wykazał w sposób niezbity również na
podstawie treści Ewangelii, bez względu na sprzeciwy na wpół wierzących teologów okresu reakcji, od
roku 1849. Bauer odsłonił całą nienaukowość mętnej teorii mitów Strauss
a
4
,
na podstawie której każdy
może uważać za fakty historyczne w opowieściach ewangelicznych to, co mu się żywnie podoba. I jeśli
przy tym okazało się, że z całej treści Ewangelii nic prawie nie da się historycznie udowodnić – tak że
można nawet kwestionować historyczne istnienie Jezusa Chrystusa – to przez to Bauer dopiero
przygotował grunt do odpowiedzi na pytanie: Skąd pochodzą wyobrażenia i poglądy, które w
chrześcijaństwie połączono w pewien system, i w jaki sposób zdobyły one panowanie nad światem?
1
Termin
„Aryjczycy”
dotyczy tu grupy narodów indoeuropejskiej grupy językowej. Pod względem naukowym termin ten,
zakładający jedność rasową i kulturalną bliżej nie określonej grupy narodów, uważany jest dziś za przestrzały.
– Red.
2
Krytykę Nowego Testamentu
zawierają prace B. Bauera: „Kritik der evangelischen Geschichte des Johannes”, Brema 1840;
„Kritik der evangelischen Geschichte der Sinoptiker”, tomy III, Lipsk 1841, oraz tom III tego dzieła: „Kritik der evangelischen
Geschichte der Sinoptiker und des Johannes”, Brunszwik 1842.
– Red.
3
Ch. G. Wilke
, „Der Urevangelist oder exegetisch kritische Untersuchung über das Verwandschaftsverhältniß der drei ersten
Evangelien”, Drezno i Lipsk 1838.
– Red.
4
Mity Straussa
– Strauss wyłożył swoją teorię w dziele: „Das Leben Jesu, kritisch bearbeitet”, tomy III, Tybinga 18351836.
–
Red.
– 3 –
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfmuw.w.pl
Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok)
Bauer zajmował się tym zagadnieniem aż do ostatniej chwili swego życia. Uwieńczeniem tych
badań był wniosek, że Żyd aleksandryjski
Filon
, który, aczkolwiek w podeszłym wieku, żył jeszcze w 40
roku naszej ery, jest właściwym ojcem chrześcijaństwa, a rzymski stoik
Seneka
– niejako jego wujem.
Istotnie, te liczne pisma, które zachowały się i przypisywane są Filonowi, powstały przez połączenie
alegorycznie, a zarazem racjonalistycznie pojmowanych podań żydowskich z filozofią grecką, zwłaszcza
stoicką. To połączenie poglądów zachodnich ze wschodnimi zawiera już w sobie wszystkie istotne
wyobrażenia chrześcijańskie: człowiek jest z natury istotą grzeszną; logos – słowo, które wyobraża Boga
i samo jest Bogiem oraz pośredniczy między Bogiem a człowiekiem; pokutę nie przez składanie zwierząt
w ofierze, lecz przez ofiarowanie Bogu własnego serca; wreszcie tę istotną cechę, że nowa filozofia religii
odwraca dotychczasowy porządek świata, szuka wyznawców wśród biedaków, nieszczęśliwych,
niewolników i odtrąconych, a gardzi bogatymi, możnymi i uprzywilejowanymi – tym samym zaś każe
gardzić wszelkimi rozkoszami ziemskimi i umartwiać ciało.
Z drugiej strony już August zatroszczył się o to, by nie tylko Bogaczłowieka, lecz i tak zwane
niepokalane poczęcie uznano za formuły nakazane przez państwo. Nie tylko kazał oddawać cześć boską
Cezarowi i sobie, lecz polecił również szerzyć wieść, iż on, Augustus Caesar Divus – boski – nie jest
synem swego ojcaczłowieka, lecz że matka poczęła go z boga Apolla. Czy aby ów bóg Apollo nie był
jednak spokrewniony z tym, którego opiewał Henryk Heine
?
5
Widzimy, że brak już tylko ostatniej cegiełki, a cale chrześcijaństwo w głównych zarysach będzie
gotowe; brak mianowicie wcielenia się logos, które stało się człowiekiem, w jakąś określoną osobę, oraz
jej pokutnej ofiary na krzyżu w imię zbawienia grzesznej ludzkości.
W jaki sposób włączono tę ostatnią cegiełkę do nauk stoickofilońskich – co do tego brak nam
rzeczywiście wiarogodnych źródeł historycznych. Pewne jest jednak to, że nie włączyli jej filozofowie,
uczniowie Filona lub stoicy. Religie są tworem ludzi, którzy sami odczuwają potrzebę religii i mają
zrozumienie dla religijnych potrzeb mas, a tego na ogół nie spotykamy u przedstawicieli szkół
filozoficznych. Widzimy natomiast w czasach ogólnego rozkładu – jak np. również dzisiaj – szerokie
rozpowszechnienie filozofii i dogmatyki religijnej w spłyconej, zwulgaryzowanej postaci. Podczas gdy
klasyczna filozofia grecka w swoich ostatnich formach – zwłaszcza szkoła epikurejska – prowadziła do
ateistycznego materializmu, to wulgarna filozofia grecka prowadziła do nauki o jedynym Bogu i
nieśmiertelnej duszy ludzkiej. Tak samo i judaizm, racjonalistycznie zwulgaryzowany wskutek mieszania
i stykania się Żydów z obcymi i półŻydami, doszedł z czasem do zaniedbania obrzędów rytualnych, do
przekształcenia dawnego, wyłącznie żydowskiego boga narodowego, Jahw
e
6
,
w jedynego prawdziwego
Boga – stwórcę nieba i ziemi – oraz do przyjęcia nieśmiertelności duszy, nie znanej początkowo
judaizmowi. Tak więc wulgarna filozofia monoteistyczna spotkała się z wulgarną religią, która
dostarczyła jej jedynego Boga w zupełnie gotowej postaci. W ten sposób przygotowany został grunt, na
którym przeróbka koncepcji filońskich, również zwulgaryzowanych, mogła stworzyć wśród Żydów
chrześcijaństwo, które następnie mogli przyjąć Grecy i Rzymianie. O tym, że chrześcijaństwo wyłoniło
się ze spopularyzowanych koncepcji Filona, a nie z samych jego pism, świadczy fakt, iż Nowy Testament
prawie zupełnie pomija najważniejszą część tych pism, mianowicie alegorycznofilozoficzną interpretację
opowieści Starego Testamentu. Tej strony zagadnienia Bauer należycie nie uwzględnił.
5
Bóg Apollo
– utwór satyryczny Henryka Heinego z cyklu „Romanzero”. W utworze tym opisany jest młody hultaj z chóru
synagogi amsterdamskiej w roli boga Apollo.
– Red.
6
Jak wykazał już Ewald, Żydzi wpisywali pismem punktowanym (posiadającym znaki samogłoskowe w postaci punktów) pod
spółgłoskami imienia „Jahwe”, którego nie wolno było wymawiać, samogłoski słowa „Adonai”, które wymawiano zamiast
niego. Później czytano to słowo: „Jehowa”. A więc słowo to nie jest imieniem Boga, lecz po prostu grubym błędem
gramatycznym: jest ono wręcz niemożliwe w języku hebrajskim. [
Heinrich Ewald
, „Geschichte des Volkes Israel bis Christus”,
drugie wydanie, tom 4, Getynga 1852.
– Red.
]
– 4 –
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfmuw.w.pl
Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok)
O tym, jak wyglądało chrześcijaństwo w swej pierwotnej postaci, można wyrobić sobie pojecie,
gdy czyta się tzw. Objawienie św. Jana. Dziki, mętny fanatyzm, dogmaty zaledwie w zarodku, a z tzw.
moralności chrześcijańskiej – tylko umartwianie ciała, natomiast mnóstwo wizji i proroctw. Stworzenie
dogmatów i etyki było dziełem późniejszego okresu, w którym napisane zostały Ewangelie i tzw. Listy
Apostolskie. A tu – przynajmniej jeśli chodzi o moralność – korzystano bez żenady z filozofii stoickiej,
zwłaszcza z Seneki. Że Listy Apostolskie, w dosłownym często brzmieniu, wzięte zostały od Seneki –
udowodnił to Bauer. W rzeczywistości zwrócili już na to uwagę prawowierni chrześcijanie; twierdzili oni
jednak, że Seneka zapożyczył je z – podówczas jeszcze nie napisanego – Nowego Testamentu.
Dogmatyka rozwijała się z jednej strony w związku z kształtującą się ewangeliczną legendą o Jezusie, z
drugiej zaś – w walce między chrześcijanami spośród Żydów a chrześcijanami spośród pogan.
Bauer wnosi również bardzo cenne dane dotyczące przyczyn, które zapewniły chrześcijaństwu
zwycięstwo i panowanie nad światem. Tu jednak idealizm niemieckiego filozofa zagradza mu drogę,
przeszkadza mu jasno widzieć i ściśle formułować. Często w decydującym miejscu frazes musi zastąpić
istotę rzeczy. Zamiast więc wnikać szczegółowo w poglądy Bauera, wyłóżmy raczej naszą własną
koncepcję tego zagadnienia, opartą nie tylko na jego pracach, lecz również na samodzielnych badaniach.
Podboje rzymskie spowodowały we wszystkich ujarzmionych krajach najpierw bezpośredni
rozkład dawnych stosunków politycznych, a później, pośrednio, również starych warunków życia
społecznego. Po pierwsze przez to, że w miejsce dawnego podziału na stany (abstrahując od
niewolnictwa) wprowadziły proste rozróżnienie między obywatelami rzymskimi a nieobywatelami albo
poddanymi. Po drugie – co było główną przyczyną – przez daniny wymuszane w imieniu państwa
rzymskiego. Jeżeli za cesarstwa starano się jeszcze w interesie państwa ukrócić w miarę możności
niepohamowaną żądzę bogacenia się namiestników prowincji, to teraz zamiast niej pojawiła się
państwowa śruba podatkowa, która, coraz bardziej zaciskana, działała bez przerwy i z wciąż rosnącą siłą;
następstwa były straszliwie niszczące. Po trzecie wreszcie, rzymscy sędziowie ferowali wszędzie wyroki
według prawa rzymskiego; miejscowe normy życia społecznego, o ile nie zgadzały się z rzymskim
porządkiem prawnym, uznawano tym samym za nieważne. Te trzy dźwignie musiały działać z ogromną
siłą niwelującą, zwłaszcza gdy stosowano je przez parę stuleci wobec ludów, z których wszystko, co
najżywotniejsze, zostało wybite lub uprowadzone do niewoli podczas walk poprzedzających podbój,
towarzyszących mu, a często staczanych już po podboju. Stosunki społeczne w prowincjach upodabniały
się coraz bardziej do stosunków w stolicy i w Italii. Ludność rozpadała się coraz bardziej na trzy klasy
będące zlepkiem najrozmaitszych elementów i narodowości: bogacze, wśród nich niemało wyzwoleńców
(patrz Petroniusz
7
)
, wielcy właściciele ziemscy i lichwiarze albo jedno i drugie równocześnie, jak wuj
chrześcijaństwa Seneka; wolni proletariusze, którym w Rzymie państwo dostarczało chleba i rozrywek –
w prowincjach musieli sami troszczyć się o swój byt; wreszcie wielka masa niewolników. W stosunku do
państwa, tj. cesarza, obie pierwsze klasy były prawie tak samo wyzute z praw jak niewolnicy w stosunku
do swych panów. Zwłaszcza w czasach od Tyberiusza do Nerona stało się regułą skazywanie bogatych
Rzymian na śmierć, aby konfiskować ich majątki. Ostoją materialną rządu było wojsko, o wiele bardziej
podobne już do armii zaciężnej aniżeli do starorzymskiego wojska chłopskiego; ostoją moralną –
powszechne przekonanie, że z tej sytuacji nie ma wyjścia, że nieuchronną koniecznością jest wprawdzie
nie ten czy ów cesarz, lecz instytucja cesarstwa, oparta na sile militarnej. Nie tutaj miejsce na roztrząsanie
kwestii, na jakich to czysto materialnych faktach opierało się to przekonanie.
Powszechnemu bezprawiu i zwątpieniu w możliwość zmiany na lepsze odpowiadała powszechna
apatia i demoralizacja. Nieliczni pozostali przy życiu Rzymianie starego patrycjuszowskiego chowu byli
7
Petroniusz
– Engels nawiązuje tu do jego utworu
Satiricon
. Główną postacią najdłuższego z zachowanych fragmentów tego
utworu,
Uczty Trymalchiona
(przekład polski Leopolda Staffa), jest wzbogacony parweniusz.
– Red.
– 5 –
© Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (UW)
www.skfmuw.w.pl
Plik z chomika:
Symulator_Farmy
Inne pliki z tego folderu:
Fryderyk Engels – Bruno Bauer a wczesne chrześcijaństwo (1882 rok)(1).pdf
(481 KB)
Fryderyk Engels – Karola Marksa Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej(1859 rok)(1).pdf
(83 KB)
Fryderyk Engels – Kryzysy wewnętrzne (1842 rok)(1).pdf
(54 KB)
Fryderyk Engels – List do Bebla(1).pdf
(481 KB)
Fryderyk Engels – Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej (1886 rok)(1).pdf
(276 KB)
Inne foldery tego chomika:
Abram Deborin
Adam Schaff
Adolf Warski
Alain Badiou
Aleksandra Kołłontaj
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin