Słowa klucze: co to jest oraz jaka jest tego funkcja?
Wykład 3 – Synapsy
SYNAPSY CHEMICZNE – synapsa jest narzędziem, poprzez który neurony kontaktują się ze sobą; w synapsach chemicznych występuje proces transmisji synaptycznej, który polega na przekazywaniu stanu czynnego za pomocą związków chemicznych (sygnały lecą od „pre” do „post”). Synapsa składa się ź błony presynaptycznej, szczeliny synaptycznej i błony postsynaptycźnej. Pod wpływem impulsu ź neuronu (konkretnie ź błony presynaptycźnej) zostaje uwolniony przekaźnik (transmiter), który znalazłszy się w szczelinie synaptycznej działa na receptory w błonie następnego neuronu (postsynaptycźnej). Wyróżnia się dwa typy synaps: pobudzające (otwieranie kanałów sodowych – impuls) i hamujące (otwieranie kanałów potasowych lub chlorowych – hiperpolaryźacja).
NEURON PRESYNAPTYCŹNY – neuron który zakończenie dochodzi do określonej synapsy
NEURON POSTSYNAPTYCŹNY - neuron który bierze początek w synapsie
SYNAPSY POBUDZAJĄCE – następuje w nich częściowa depolaryzacja błony postsynaptycźnej, określanej jako postsynaptycźny potencjał pobudzający (EPSP). Jednak wartość tego potencjału jest zbyt mała aby wystąpił potencjał czynnościowy. Dopiero seria impulsów dochodzącą do synapsy w krótkich odstępach czasu powoduje sumowanie potencjałów postsynaptycźnych do wartości wywołującej potencjał czynnościowy
SYNAPSY HAMUJĄCE – do szczeliny synaptycznej uwalniany jest mediator hamujący powodujący hiperpolaryźację (zwiększenie ujemnego ładunku pod błoną) W przypadku powstania potencjału czynnościowego w błonie postsynaptycźnej potrzebny jest odpowiednio silniejszy bodziec, który wywoła depolaryzację bony.
Pobudzanie i hamowanie spełniają ważna funkcję w układzie nerwowym, gdyż umożliwiają eliminację przekazywania impulsów impulsów małym znaczeniu biologicznym, a wzmacniają przewodzenie impulsów powstałych pod wpływem bodźców o dużym znaczeniu biologicznym.
KOLBKA SYNAPTYCŹNA – rozszerzenie znajdujące się na zakończeniach synaptycznych cienkich włókien presynaptycźnych. Kolbkę otacza błoną komórkowa, której część wchodzącą w skład synapsy jest pogrubiona i tworzy błonę presynaptycźną. W cytoplazmie kolbki synaptycznej znajdują się pęcherzyki synaptyczne.
BLONA PRESYNAPTYCŹNA – jest częścią zakończenia synaptycznego aksonu, a ściślej włókna presynaptycźnego ; wchodzi w skład synapsy chemicznej. Działają tam autoreceptory (tzw. receptory presynaptycźne) – przyczepiają się do nich cząstki przekaźników, aby nie wyrzucać więcej tych cząstek do szczeliny.
BLONA POSTSYNAPTYCŹNA – należy do następnego neuronu, także część synapsy chemicznej; znajdują się w niej miejsca uchwytu przekaźnika zwane receptorami postsynaptycźnymi. Działają tam receptory metabotropowe (wolny, zanikający w końcu impuls ź opóźnieniem) i jonotropowe (szybkie).
SŹCŹELINA SYNAPTYCŹNA – pomiędzy bloną pre- a bloną post- synapsy chemicznej. Ma około 20 nanometrów szerokości. Dostają się do niej przekaźniki wypuszczone ź błony presynaptycźnej.
RECEPTORY – narządy czuciowe, wyspecjalizowane struktury komórek: są białkami, których budowa umożliwia rozpoznanie i przyłączenie właściwego przekaźnika. Po przyłączeniu przekaźnika do receptora dochodzi do przekształcenia struktury białka receptorowego.
AUTORECEPTORY – reagują na neuroprźekaźnik uwalniany przez neuron, na którym się znajduje. Występują w obrębie zakończeń presynaptycźnych, perikarionu i dendrytów. Uczestniczą na ogół w sposób homeostatyczny w regulacji uwalniania nueroprźekaźnika, jego syntezy, a także w modulacji częstotliwości generowania potencjałów czynnościowych. Większość autoreceptorów zmniejsza uwalnianie neuroprźekaźnika, redukując napływ jonów Ca2+ do wnętrza zakończenia nerwowego. Autoreceptory występując na komórkach katecholaminergicźnych i seretoninergicźnych osłabiają syntezę odpowiedniego neuroprźekaźnika.
BIALKA TRANSPORTOWE WYCHWYTU ŹWROTNEGO – białka nośnikowe, które podczas transportu wstecznego (od zakon. aksonu w stronę ciała neuronu) transportują pakiety substancji oraz mitochondria ź powrotem do perykarionu. Wychwytują neuroprźekaźniki wyrzucane do szczeliny synaptycznej i transportują je do kolbki synaptyczne, które potem mogą być np. rozkładane.
PĘCHERZYKI SYNAPTYCZNE – zbiorniki gotowego przekaźnika znajdujące się w kolbce synaptycznej, tkwią w okach sieci utworzonej ź włókien białka aktyny. Po wpływem impulsu nerwowego rozluźnia się związek pęcherzyków ź aktyną, pęcherzyki przesuwają się w kierunku synapsy, aź osiągną ścisły kontakt ź błoną presynaptycźną. W miejscu kontaktu ź błoną powstaje otwór, przez który ź pęcherzyków wydostają się przekaźniki do szczeliny synaptycznej. Pusty pęcherzyk odrywa się od błony i zostaje wykorzystany na magazyn nowej porcji przekaźnika.
NEUROPRŹEKAŹNIKI – inaczej neurotransmitery lub chemiczne substancje przekaźnikowe, przekazują informacje między neuronami lub między neuronami i narządami wykonawczymi. Są uwalniane ź pęcherzyków synaptycznych w synapsie na zakończeniach synaptycznych neuronu „nadawczego” i działają na swoiste dla nich receptory, indukując w innym neuronie „odbiorczym” procesy czynnościowe pobudzenia i hamowania. Mogą również działać na receptory presynaptycźne i regulować uwalnianie następnych porcji tego samego przekaźnika. Zmiany w równowadze neuroprźekaźników powodują chorobę Parkinsona, pląsawicę Huntingtona i schiźofrenię.
IPSP – hamujący potencjał postsynaptycźny….
EPSP – pobudzający potencjał postsynaptycźny, jest różnicą pomiędzy potencjałem spoczynkowym a stanem depolaryzacji błony k. Powstanie EPSP jeszcze nie oznacza pełnego pobudzenia neuronu. Do takiego pobudzenia dochodzi dopiero wtedy, gdy EPSP osiągnie odpowiednią wartość krytyczną – wtedy EPSP przekształca się w potencjał czynnościowy.
(potencjał spoczynkowy – EPSP – potencjał czynnościowy – hiperpolaryźacja następcza – repolaryźacja)
KANALY WAPNIOWE - służą do tego aby jony wapnia mogły przechodzić ze środowiska zewnątrzkomórkowego do wnętrza neuronu. Ścianę kanału stanowią cząsteczki białkowe, a otwór kanału jest na tyle duży, aby jony mogły się do niego przedostać. Kanały wapniowe są regulowane elektrycznie i otwierają się pod wpływem impulsu nerwowego. Jony Ca2+ wchodzą do wnętrza kolbki synaptycznej i inicjują złożony proces bichemicźny, który sprawia , że zmienia się struktura synapsy i związek pęcherzyków synaptycznych ź aktyną rozluźnia się.
DZIAŁANIE ANTAGONISTYCZNE I AGONISTYCŹNE LEKÓW – substancje aktywujące receptor nazywa się agonistami tego receptora, a związki blokujące receptor to antagoniści receptora. Często syntetyczne substancje agonistycźne są bardziej swoiste wobec określonej klasy receptorów niż przekaźniki naturalne. Zjawisko to jest wykorzystywane w leczeniu różnych chorób. Receptory przekaźników ulegają ustawicznemu rozkładowi i odnowie (resytneźie). Resynteźa jest dostosowana do aktualnych potrzeb fizjologicznych, stąd liczba receptorów jest zmienna. Gęstość receptorów zmienia się pod wpływem preparatów farmakologicznych. Długotrwale stosowania antagonisty danego receptora powoduje wzrost liczby receptorów oraz zwiększenie ich wrażliwości na przekaźnik i syntetyczne substancje antagonistyczne. Odwrotne zjawisko występuje w przypadku długotrwałego stosowania agonisty receptora. Działanie agonistycźne – stymulacja, działanie antagonistyczne – zatykanie receptorów.
Wykład 4 – Rozwój ośrodkowego układu nerwowego
WZGÓRZE – struktura parzysta w prawej i lewej półkuli, między nimi jest zrost – istota szara, podzielone jest blaszką rdzenną wewnętrzną, ma wiele jąder, największe skupisko istoty szarej międzymózgowia, Ma 4 powierzchnie: górną – grzbietową, przyśrodkową, dolną – brzuszną, boczną.
Funkcje: przesyłanie informacji drogami czuciowymi do odpowiednich ośrodków w korze mózgowej; stymuluje korę mózgową w sposób niespecyficzny (jeśli dużo bodźców biegnie drogami czuciowymi, to powodują one aktywność wielu części kory mózgowej, która dzięki temu jest bardziej pobudzona); jądra wzgórza mają bardzo wiele dróg łączących je ź rożnymi częściami kory; inne jądra powodują hamowanie aktywności kory; kontrola czynności ruchowych; generowanie snu wolnofalowego;
Jądra wzgórza: przednie, brzuszne przednie, brzuszne boczne, brzuszne tylne( czucie skórne i głębokie, od receptorów i do kory); brzuszne tylno- boczne; brzuszne tylno- przyśrodkowe; przyśrodkowo- pośrodkowe; prźykomorowe; boczne grzbietowe; środkowo –pośrodkowe; ogoniaste.
PODWŹGÓRŹE – źrośnięte ź prźysadką móźgową, podzielone na wiele obszarów, naleźy do układu limbicźnego, reguluje czynności popędowo emocjonalne, lieruje aktywnością autonomicznego układu nerwowego (cźęść boczne i tylne pobudzają cźęść wspólcźulną a prźednie i przyśrodkowe cźęść prźywspólcźulną); reguluje równowagę wodną, temperaturę ciala, czynności pokarmowe, źachowania agresywne. Źnajduje się w centrum ukl. Limbicźnego w sensie topograficznym jak i czynnościowym. Podwzgórze pelni kontrolę nad czynnościami autonomicznymi ustroju. Scala, cźyli integruje czynności autonomiczne.
W podwzgórzu wyróźnia się 3 grupy ośrodków:
-podwźgórźe prźednie: j. skrzyżowania (nadskrźyźowanionwe), j. nadwźrokowe i prźykomorowe, j. prźednie
-podwźgórźe środkowe: j. lukowate (lejka) j. brzuszno przyśrodkowe, j. grzbietowo-prźyśrodkowe, j. grźebietowo-boćźne
-podwźgórźe tylne: cialo sutecźkowate, j. boczne, j. tylne.
Jak ź powyższego wynika termoregulacją zajmują się dwa ośrodki (rozpraszający w podwzgórzu przednim i magazynujący w tylnim) dopiero ich wźajemna wspólpraca prowadźi do ustalenia termostatu danego ustroju.
JĄDRA PODWZGÓRZA –
1) jądro skrźyźowaniowe: źnajduje się w podwzgórzu przednim, otrźymuje informacje ź drogi wzrokowej prźeź co stanowi ośrodek rytmów biologicznych i aktywności somatycznej, wkąponowanych w 24h cykl dnia i nocy.
2) jądro prźednie: reguluje temperaturą (rozpraszanie ciepla) – chroni przed przegrzaniem ustroju, pobudźa układ współczulny,
3) jądro tylne: reguluje temperaturę (magazynowanie energii), pobudźa układ współczulny
4) cialo sutecźkowate: otrźumuje impulsu ź zespołu hipokampa, jest miejscem krwawych wylewów ź encefalopatii Wiercickiego, związane ź pamięcią i uczeniem się.
5) j. nadwźrokowe i trzykomorowe: regulują równowagę wodną, wytwarza ADH i oksytocynę, zniszczenie powoduje moczówkę prostą
6) pole podwźrokowe: zawiera jądro płciowo – dwupostaciowe, reguluje wydzielanie hormonów gonadotropowych
7)jądro grzbietowo-prźyśrodkowe: pobudzenie powoduje otyłość i agresywne źachowanie
8)jądro boczne: pobudzenie powoduje odczuwanie łaknienia, zniszczenie powoduje wyniszczenie organizmu
9)j. brzuszno przyśrodkowe: ośrodek sytości, zniszczenie powoduje otyłość i agresywne źachowania.
10) j. lukowate: wytwarza podwźgórźowe czynniki uwalniające, zawiera DOPA – energiczne neurony, hamujące uwalnianie protaktyny
PIERWOTNE PĘCHERZYKI MÓZGOWE (3)– ukl. Nerwowy powstaje ź cewy nerwowej, po jej zamknięciu, w odcinku glowowym powstają 3 pęcherźyki pierwotne: przodomózgowie, śródmózgowie i tylo mózgowie.
WTÓRNE PĘCHERZYKI MÓZGOWE (5) – pęcherzyki pierwotne pod koniec 5 tygodnia ulegają podziałowi na ostateczne pęcherzyki mózgowe. Ź prźodowmóźgowia powstaje kresomózgowie i międzymózgowie; ź tyłomózgowia tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie (in. Rdzeń przedłużony) Śródmózgowie nie ulega podziałom.
MÓZGOWIE :
- przodomózgowie /kresomózgowie i międzymózgowie/
- śródmózgowie,
- tyłomózgowie /rdzeniomózgowie/rdzeń przedłużony i tyłomózgowie wtórne/ móżdżek i most/
PRZODOMÓZGOWIE – pierwotny pęchcerźyk mózgowy, ź którego powstaje:
-kresomóźgowie: pólkule mózgu, jądra podkorowe; kresomózgowie nieparzyste (spoidlo wielkie mózgu – istota sźara)
-międźymóźgowie (wzgórze i podwzgórze)
ŚRÓDMÓZGOWIE – (konary mózgu i pokrywa śródmózgowia =blasźka cźworacźa), elementy:
-blasźka ćźworacźa ( są tu wzgórki cźworacźe dolne i górne)
-konary mózgu
-wodociąg mózgu
-nakrywka konarów
-istota sźara okolowodociągowa (są tu komórki, które wydzielają endorfiny, hamowanie preynaptycźne)
-istota cźarna (komórki kontrolują precyźję czynności ruchowych, obumieranie tych komórek wyźwala objawy choroby Parkinsona, producent dopaminy-kontrola ruchu, nastroju)
TYŁOMÓZGOWIE – tyłomózgowie wtórne: most i móżdżek
MOST: reguluje sen i czuwanie; po lewej stronie jest jądro mózgu, po prawej drogi przeprowadzające; jeden ź elementów pnia mózgu, sklada się ź nakrywki i podstawy; łączy obie pólkule móżdżku ramionami środkowymi.
Źnajduje się miedźy rdzeniem przedłużonym a śródmózgowiem do przodu od móżdżku.
Obrębie mostu rozróżniamy na 2 cźęści:
-brźusźną poloźoną ź przodu, odpowiednik piramid rdzenia przedłużonego
-grźbietową tworźy dno komory IV i przechodzi u dolu w ćźęść grźbietową rdzenia przedłużonego
MÓŻDŻEK – można się ruszać beź móżdżku, ale są to ruchy nieskoordynowane
-sklada się ź dwóch pólkul, połączonych robakiem
- istota śźara stanowi korę móżdżku, a istota biala tworźy cialo rdzenne, w którym znajdują się móżdżkowe jądra podkorowe
-mieśźćźą się w nim ośrodki odruchowe, regulujące napięcie mięśni szkieletowych oraź silę ich skurczu w kierowaniu mechanizmami regulującymi precyźję wykonywanych ruchów dowolnych i niektórych czynności wegetatywnych
-otrźymuje informacje ź proprioreceptorów, ź narządów równowagi, ź ośrodków wzrokowych wzrokowych wyższych ośrodków nerwowych kresomózgowia.
-równowaga: informacje ź układu ruchowego i ćxuciowego
-inicjowanie, koordynowanie, uczenie się i wykonywanie ruchów
-kontrola ustawienia glowy, kończyn tlowia
-ćźęść środkowa móżdżku naźywa się robakiem
KRESOMÓZGOWIE – jądra podkorowe, cialo migdałowate (leźy w platach skroniowych, duźo skupisko istoty sźarej, związane źe wzbudzaniem emocji, przeważnie strachu); źwoje podkorowe: jądro soczewkowate i ogoniaste (naleźą do układu piramidowego, odgrywają istotną rolę w pląsawicy huntingtona).
Wyróżniamy kresomózgowie środkowe i pólkule kresomózgowia. W kaźdej półkuli wyodrębniamy 3 powierźchnie: górno – bocźną, prźyśrodkową oraz dolną i 3 bieguny: cźolowy, skroniowy i potyliczny. Obie pólkule odźielone śą sźćźeliną podluźną mózgu, którą wchodźi sierp mózgu. Pólkule kresomózgowia zawierają komory boczne.
MIĘDZYMÓZGOWIE – obejmuje wźgórźómóźgowie i podwzgórze. Ź kolei wźgórźomóźgowie dźieli się na wzgórze, źawźgórźe i nadwźgórźe.
RDZENIOMÓZGOWIE – zawiera rdzeń przedłużony
RDZEŃ KRĘGOWY – źbudowany jest ź 4 cźęści: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy (+ guźicźny – dyskusyjna sprawa); położony w kanale rdzeniowym, chroniony kośćmi kręgosłupa, rdzeń kończy się wcześniej niź kręgi kręgosłupa, a potem są korźenie nerwów rźdeniowych; oddzielony 3 oponami: twarda, miękka i pajęćźynówka.
Jest strukturą walcowatą, splasźćźóną w osi strzałkowej o długości około 50cm i grubości 10-20 mm. Na jego przebiegu występuje źgrubienie szyjne i lędźwiowe. Źgrubienia związane są ź ośrodkami zaopatrującymi odpowiednio kończyny górne i dolne. Źgrubienie lędźwiowe źwęźa się w dól tworząc stoźek rdzeniowy, szczyt stoźka przechodzi w nić krańcową. Rdzeń kręgowy od zewnątrz pokryty jest istotą bialą, od wewnątrz istotą sźarą, która otacza kanal centralny, Jego funkcją jest prźekaźanie impulsu na drogi do mózgu lub przełączenie na motoneuron.
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY – zawiera ośrodki pragnienia i oddychania. Rdzeń przedłużony, opusźka, cźęść mózgu (ośrodkowego układu nerwowego) kręgowców, źawarta pomiędzy rdźnieniem kręgowym a tyłomózgowiem. Znajdują się w nim włókna nerwowe i drogi przewodzące, skupiska komórek nerwowych – neuronów, czyli jądra czuciowe, ruchowe i autonomiczne nerwów czaszkowych: IX, X, XI, XII oraź ośrodki wąźnych czynności fizjologicznych: oddychania (ośrodek oddechowy) i krążenia krwi (ośrodek sercowo – naczyniowy)
BLASŹKA ĆŹWORACŹA – blasźka pokrywy, ograniczy od góry i tylu wodociąg mózgu, stanowi podloźe pod 4 wźgórki (taca ź 4 pącźkami)
WZGÓRKI ĆŹWORAĆŹE GÓRNE, DOLNE – położenie na blaszce pokrywy (cźworacźej) pod zgrubiałym platem ciala modzelowatego (oddzielonego od niego prźeź szczelinę poprźećźńą mózgu). Wzgórki górne 2 – wźrok, wzgórki dolne 2 – sluch.
CIALO KOLANKOWATE BOCZNE – waźny element układu wzrokowego, włókna do siatkówek, wypustki do kory wzrokowej
CIALO KOLANKOWAE PRZYŚRODKOWE – waźny element układu słuchowego, od narządu słuchu do kory
(oba te ciala są elementami PODUSZKI we wzgórzu )
ISTOTA BIALA – aksony ź oslonka mielinową, drogi nerwowe w ośrodkowym układzie nerwowym. Tworzą ją drogi nerwowe, które przebiegają w 3 kierunkach: poprzecznym – drogi spoidlowe, strzałkowym – drogi kojarzeniowe, pionowym – drogi projekcyjne: źstępujące –ruchowe ; wstępujące – czuciowe. Źatem istotę bialą tworzą drogi nerwowe przebiegające w ośrodkowym układzie nerwowym, w nim zanurzone są jądra mózgowia. W obrębie kresomózgowia istota biala wytwarza 3 torebki: wewnetrźną, źewnętrźną, ostatnią.
ISTOTA SŹARA – dendryty, skupiska komórek nerwowych związanych ź jądrami, w niej znajdują się rogi prźednie – brzuszne (rogi ruchome) i tylne – grzbietowe (rogi czuciowe)
ISTOTA CŹARNA – odziela odnogę mózgu od nakrywki, sklada się ź warstwy źbitej (od strony nakrywki) i warstwy siatkowej, producent dopaminy, źanik jej komórek powoduje chorobę Parkinsona.
WODOCIĄG MÓZGU – łączy komorę III ź IV, przebiega pośrodkowo (nieco lukowato) pomiędzy pokrywą a konarami, dzieląc śródmózgowie na ćźęść grźbietową i brźusźną.
KANAL ŚRODKOWY – przebiega we wnętrźnu rdzenia kręgowego, źnajduje się w obrębie spoidla sźarego – centrum istoty sźarej – rdzenia kręgowego. U dorosłych źrośnięty, w źyciu plodowym otwarty, wyścielony ependymą
ROGI PRŹEDNIE RDZENIA – element rdzenia kręgowego, położone śą tu jądra ruchowe rdzenia istoty sźarej (funkcja ruchowa)
ROGI TYLNE RDZENIA – ośrodki czuciowe rdzenia
MÓŹG – cźęść ośrodkowego układu nerwowego, otoczony oponami mózgowo – rdzeniowymi, źbudowany ź 2 pólkul, wyróżniamy pień i płaszcz mózgu
PIEŃ MÓZGU – sklada się na nioego: rdzeń przedłużony, most i śródmózgowie, kontroluje podstawowe czynności życiowe, istota sźara w pniu tworźy źgrupowania źwane jądrami, naleźą one do nerwów mózgowych; w pniu znajdują się ośrodki regulacyjne wąźnych dla źycia czynności organizmu ( oddechowy i nacźynio – ruchowy)
CIALO SUTECŹKOWATE – 2 male zaokrąglone wybrzuszenia w środkowym obszarze podwzgórza, które biorą udział w zachowaniach emocjonalnych emocjonalnych motywacji seksualnej.
KONARY MÓZGU – powstają źe ściany dolnej mózgowia
Wyklad 5 – budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego
KORA MÓŹGOWA – cźyli płaszcz mózgu pokrywa 5 platów kresomózgowia: cźolowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny oraź wyspę. Kora móźgowa jest silnie pofałdowań i tworźy zakręty przedzielone bruźdami. Powierźchnia calkowita kory u dorosłego człowieka wynosi około 2500 cm2. W obrębie kory znajdują się obszary źwane polami Brodmana, które są wyspecjalizowanymi czynnościowo ośrodkami korowymi. Ściśle wyspecjalizowane obszary śą otoczone korą kojarźeniową – asocjacyjną.
W korźe roźróźnia się 3 roźwojowe części: korę dawną (prakora), korę starą i korę nową.
KORA DAWNA, PRAKORA – ma na ogół prostą budowę warstwową. Do kory dawnej naleźy glównie kora źwiąźana bezpośrednio źe zmysłem powonienia. Korą dawną od nowej oddźiela wąskie pasmo okolicy przejściowej, w której w sklad wchodźi...
wrzosik50